Layli va majnun

Oriental Renaissance: innovative, 
educational, natural and social sciences
 
 
VOLUME 1 | ISSUE 1 
ISSN 2181-1784
 
305 
w
www.oriens.uz
2021
 February 
 
Yozma shakldagi dostonlarning ko‘pligi hamda asar g‘oyasining yetukligidan 
dostonlar xususiyatini va kelib chiqish genezisini o‘rganishga doir Yevropa 
adabiyotida XX asr o‘rtalarida yaratilgan tadqiqotlar ham alohida yangilik sifatida 
vujudga keldi. Xususan, I.Y.Krachkovskiyning “Arab adabiyotida “Layli va Majnun” 
dostonining ilk tarixi” (Ранняя история повести о Меджнуне и Лейли в арабской 
литературе)
6
nomli tadqiqoti dostonlar sujetining kelib chiqishi haqida dastlabki 
manbalar umumlashmasi sifatida maydonga chiqqan bo‘lsa, Y.E.Bertelsning “Arab 
hikoyalari asosida “Layli va Majnun” dostoni sujetini, Nizomiy va Navoiy dostonlari 
talqini” (“Лейли и Межнун”, история арабского предания, версия Низами и 
поэма Навои)
7
nomli tadqiqoti Nizomiy va Navoiy asarlarining qiyosiga 
bag‘ishlangan dastlabki keng ko‘lamdagi ilmiy tadqiqot edi.
Dastlabki o‘zbek adabiyotida “Layli va Majnun” qissalarining tarixiy taraqqiyoti, 
genezisi va ijodkorlar asarlarining tahliliy jihatdan o‘rganilishi quyidagi ijodkorlar 
tomonidan amalga oshirilgan: 
1. Natan Mallayev. 
8
Olim Sharq adabiyotida yaratilgan “Layli va Majnun” 
asarlari genezisiga to‘xtalar ekan, I.Yu.Krachkovskiy va boshqa ijodkorlar tomonidan 
keltirilgan ma’lumotlarni umumlashtirishdan tashqari, xamsanavistlar ijodiga ham 
alohida to‘xtalib o‘tadi. Dastlabki yozma “Layli va Majnun” dostonini yaratgan 
Nizomiy Ganjaviy an’anasidagi o‘ziga xoslik, Xusrav Dehlaviy va boshqa 
xalaflarning asar voqealar rivojidagi ta’sir masalari haqida fikr yuritiladi. Shu bilan 
birgalikda ijodkor Navoiy ijodiga to‘xtalar ekan, shunday degan xulosaga keladi: “… 
Navoiy o‘z oldiga qo‘ygan ikki masalani – hayotiy mazmun va til masalasini katta 
muvaffaqiyat bilan hal etdi, “Layli va Majnun”ning tarixiy takomilida yangi davr 
boshlab berdi…”
9
2. Muso Toshmuhammad o‘g‘li Oybek. Ijodkor asarida
10
Navoiy ijodidagi 
“Layli va Majnun” dostonining badiiy tahlili aks ettirilgandir. Ijodkor shoir asarlari 
tahlilini boshqa asarlari tahlili jarayonida voqeaviy tarzda mazmunini keltiradi va 
obrazlardagi ijodkor mahoratiga baho bergan holda: “Farhod va Majnun, Shirin va 
Layli ideal qahramonlar. Ular hayotiy bachkanaliklar bilan o‘ralmaydilar, maishiy 
faktlarga ko‘milmaydilar. Ularning shoirona yorqinligiga, ideyaviy ulug‘vorligiga 
6
И. Ю. Крачковский. Ранняя история повести о Меджнуне и Лейли в арабской литературе Избранные соч., М., 
1956 г. 
7
Е.Э.Бертельс. “Лейли и Межнун”, история арабского предания, версия Низами и поэма Навои. – Т.: 
“Литература и искусство Узбекистана”, 1940. 
8
Маллаев Н. Ўзбек адабиёти тарихи. – Тошкент: Ўқитувчи, 1965.
9
Маллаев Н. Ўзбек адабиёти тарихи. – Тошкент: Ўқитувчи, 1965. 464-bet. 
10
Ойбек. Навоий Гулшани (Навоий ҳақида мақолалар) Tошкент: “Тошкент” бадиий адабиёт нашриёти, 1967-
йил. 42-45, 89, 98-111, 122-124 betlar. 

---