Lekciya №10 Oqıtıwshı kásiplik iskerliginde pedagogikalıq texnikanıń áhmiyeti hám onı qáliplestiriw usılları

- sport menen úzliksiz shuǵıllanıp barıw ;
- jaslar psixologiyasiga tiyisli bilimlerdi turaqlı úyrenip barıw ;
- oqıwshılarǵa salıstırǵanda qayırqomlıq hám optimizmga ıyelew;
- óz háreketin baqlawı (muskul zorıǵıwın, kól, ayaq hám bas háreketin, sóylew tempini bir ırǵaqta saqlawda dem alıwın tártipke salıw );
- materiallıq sharshawdı tuwrı uyushtirishi (dem alıwı, óz sog'ligiga turaqlı itibar, lirika, muzıka, yumoristik hajviyalarni jaxsı kórip o'qiy alıw );
- óz- ózine sın kózqarastan tásir kórsetiw.
Oqıtıw natiyjeliligin asırıw hám unamlı tárbiyalıq tásir kórsetiw ushın oqıtıwshınıń háreketlerinde aktyorlıq hám rejissyorlik ilmiy tájriybeleri de sáwlelengen bolıwı kerek. Atap aytqanda, gumanitar pánler oqıtıwshıları aktyorlıq qábiletine ıyelewleri kerek. Málim temalar, obrazlar, tariyxıy qaharmanlar haqqında sóylegende aktyorlıq, rejissyorlik ilmiy tájriybeleri zárúr. Olar oqıtıwshına o'kuvchilarning histuygulariga tásir kórsetiwde, tema qaharmanlarına salıstırǵanda sezimiyqadriyatli munasábette bolıw tájiriybesin ózlestiriwine járdemlesedi.
Pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybeleri oqıtıwshınıń arnawlı pánler boyınsha bilimlerdi iyelew, pedagogikalıq sheberligin jetilistiriwge umtılıw, óz kásipine qızıǵıwshılıq, minnet hám de juwapkershilikti sezim qılıw tiykarında asıriladı. hám olar jaslardı oqıtıw, tárbiyalaw, shólkemlestiriw, targibot qılıw, ǵárezsiz bilim alıw jumıslarına járdem beredi.
Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisinde sóylew texnikası, sezim-tuygularini basqara alıw, mimik hám pantomimik ilmiy tájriybeler bir qálipte jetilisken alıp barılǵanda gózlengen maqsetke, álbette, eriwiladi. Bunda sóz, gáp sesler uyǵınlıǵıı, qaraw, ım-ishara -belgiler, qápelimde pedagogikalıq jaǵdaylarda uqıplılıq, arqayi’nlik menen qarama-qarsılıqtan shıǵıw, haqıyqatlıqtı aldınan kóre alıw hám ádalatlm tahpil etiwge tıykarlanıw maqsetke muvofik bolıp tabıladı. Bul ayrıqshalıqlar oqıtıwshınıń jeke, individual psixik, fiziologikalıq pazıyletleri tiykarında quram tabadı. Pantomimik háreketlerdi basqarıwda da oqıtıwshınıń individual pedagogikalıq texnikası, jası, jinsi, klienti, minez-qulıqı, saw-salamatlıǵı hám anatomik-fiziologikalıq qásiyetleri zárúrli áhmiyetke iye.
Oqıtıwshı, áwele, tárbiyashi retinde ózinde joqarıdaǵı ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriwi, olardıń mazmunın tereń ózlestirip, pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń múmkinshiliklerinen paydalanıwı kerek. SHunda ol oqıtıwshın pedagogikalıq uqıp tárepke etaklaydi. SHunday etip, oqıtıwshınıń sırtqı kórinisi de pedagogikalıq texnikanıń zárúrli qásiyetlerinen biri bolıp - tárbiyalaniwshilerge kórip, esitip turǵan zatların erkin pikirlew arqalı, óz oy-pikirlerin ǵárezsiz, cho'chimasdan oqıtıwshına etkazish múmkinshiligin beredi. “Tárbiyashi shólkemlestiriwdi, júriwdi, házil qılıwdı, kewilli yamasa qızba bolıwdı biliwi kerek, ol ózin sonday tutıwı kerayusi, onıń hár bir háreketi, júriwturishi, kiyinishi balalardı tárbiyalasin”,- dep jazǵan edi belgili pedagog A. S. Makarenko.
Pedagogikalıq texnikanı iyelew uqıpı
Oqıtıwshı pedagogikalıq iskerliginde pedagogikalıq texnikanıń kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin jetilisken rawajlanıwlastırǵan halda óz sheberligin asırıw ushın tómendegi processlerdi biliwi kerek:
1. Oqıtıwshı ózlestiriwi kerek bolǵan pedagogikalıq texnikanıń zárúrli strukturalıq bólimlerinen biri onıń sóylew texnikası bolıp tabıladı (Sóylew tempi, diktsiyasi, dawıs sesler uyǵınlıǵıın bálent, orta, tómen ete alıwı hám taǵı basqa ).
Sabaq processinde oqıw materialların aqıl qılıwda oqıtıwshınıń sóylewi zárúrli rol oynaydı. Ilimpazlardıń pikrine qaraǵanda, oqıwshılar tárepinen 1 / 2 procent oqıw materialın oylaw arqalı aqıl qılıw hám ózlestiriw oqıtıwshınıń sóylewine jáne onıń sózlerdi to'gri aytıwına baylanıslı. Oqıwshılar oqıtıwshınıń sóylewin asa gúzetiwshenlik hám qızıǵıwshılıq menen tıńlaydılar. Tómen sesler uyǵınlıǵında gápiradigan oqıtıwshınıń sabaǵı oqıwshılar ushın zerikarli boladı, asa bálent sóylew, ápiwayı sáwbet sıyaqlında dawıstı bálent etip sóylewiw oqıwshılardı sabaqtan bezdiradi hám charchatadi. Oqıwshılardıń bunday oqıtıwshı táliminen ko'ngillari suwıydı. SHuning ushın oqıtıwshı sawatlı sóylewi, óz sóylewin shıraylı hám túsinikli, tásirli etip bayanlawı, óz pikir hám sezim-sezimlerin sózde anıq ańlatıw ilmiy tájriybelerine ıyelewi kerek.
CHiroyli, sawatlı, tásirli gápiretuǵın oqıtıwshılardıń pikirleri oqıwshılar sanasına tez etip baradı, oqıw materialların ózlestirip alıwına úlken múmkinshilik jaratadı, oqıwshılar bunday oqıtıwshılardıń sabaqların taqatsızlik menen kutadilar. Oqıtıwshılar óz sóylewleri ústinde tınımsız islewleri, sózlerdiń shıraylı, mánisli, tásirli bolıwı ústinde shınıǵıw etiwleri, dawıs diapazonları kúshi, sóylew tembrining jıldamlıǵı, diktsiyasini mudami shınıǵıw etip barıwları kerek.
Dawıs diapazonı shegarası bálent yamasa tómen galirish toni menen belgilenedi. Diapazondıń qısqarıwı dawıstıń tómen tonligiga alıp keledi. Tómen sesler uyǵınlıǵında sóylewiw oqıtıwshınıń aqılın bosanıwtiradi hám susaytiradi.
Oqıtıwshı dawıs diapazonın, onıń tembri menen baylanıstırıp isletse, gápleri shıraylı, mayin, ózine tartatuǵınlı shıǵıp, tıńlawshılardı ózine tartadı hám oqıw materialları mazmunı jáne de jaqsı aqıl etiledi.
Oqıtıwshınıń dawısında sózlerdi anıq, tuwrı, tınıq esitilarli hám túsinikli bayanlawında kórinetuǵın boladı. Tuwrı hám jetilisken dawıs diktsiyasiga iye bolǵan oqıtıwshı sózlerdi ańlatpapi bayanlaydı. Ańlatpalı sóylewde til, erin, kishi tilshe, tómengi jaq qatnasadı. Oqıtıwshı ańlatpalı sóylewi, sózlerdi aytıwı ushın joqarıdaǵı organlardı mudami shınıǵıw etdirishi kerek. SHunday etip, pedagogikalıq texnikada sóylew ilmiy tájriybeleri zárúrli áhmiyet jańalıq ashar ekai, oqıtıwshı mudami sóylew tempi, ritmi, diktsiyasi, dawıs kúshi, diapazonı, jıldamlıǵı ústinde shınıǵıw etiwi zárúr, bul process bólek bir mawsimde kórip shıǵıladı.
2. Pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybelerin jetilisken iyelew ushın, áwele, oqıtıwshı óz pánin, oqıtatuǵın predmetiniń basqa pánler menen óz-ara baylanıslılıqta biliwi, pedagogikalıq hám informaciya texnologiyaların, pedagogika hám psixologiya pánleri tiykarların dáwir rawajlanıwı dárejesinde ózlestiriwi, kásiplik tárepten óz-ózin tárbiyalay alatuǵın bolıwı zárúr. CHunki pedagogikalıq texnika oqıtıwshınıń individual jeke qásiyetlerine de baylanıslı. Hár bir oqıtıwshı óz oylawına, pikirlew qábiletine, óziniń kásiplik baǵdarı, kásiplik laboratoriyasına ıyelewi kerek. Bul jónelis hám laboratoriyanı oqıtıwshınıń ózi ǵárezsiz oylaw, ǵárezsiz bilim alıw, pedagogikalıq sheberligin asırıp barıw arqalı qolǵa kiritedi hám sheber oqıtıwshına tán pazıyletlerdi tárbiyalaydı hám de kásiplik ideal tárepke háreket etedi.
3. Pedagogikalıq texnika sırların jetilisken biliw oqıtıwshınıń shólkemlestirilgen - metodikalıq ilmiy tájriybelerdi iyelewine de baylanıslı. Bul ilmiy tájriybeler zárúr bilimler boyınsha lekciyalardı tıńlaw, arnawlı ádebiyatlardı oqıw arqalı qolǵa kiritiledi. Shólkemlestirilgen-metodikalıq ilmiy tájriybeler aytılǵan yo'lyo'riqlar, kórsetpelerdi óziniń individual kásiplik tájiriybesinde sınap, kónlikpe payda etse maqsetke muwapıq boladı.
Shólkemlestirilgen-metodikalıq ilmiy tájriybelerdiń individual qásiyetleri, jámáát hám gruppa bolıp islew, oqıw, iskerlik kórsetiw tiykarında qurılǵanı maqul. CHunki gruppa yamasa jámáát bolıp oqıw, islew hár bir oqıtıwshına refleksiv qábiletleri tiykarında, ózin basqalar kózi menen kóriwdi hám ataq beriwdi, iskerligindegi kemshiliklerdi seza biliwdi, mámile hám xulqatvorning jańa formaların ızlep tabıw hám sınap kóriw múmkinshiligin beredi. Bul bolsa óz-ózin biliw, óz-ózin tárbiyalaw ushın tiykar boladı hám pedagogikalıq wazıypalardıń jańa usılların tekserip kóriw, teoriyalıq máselelerin sheshiw ushın tájiriybe maydanın shólkemlestiriwge jay jaratadı. Sonday eken, shólkemlestirilgen - metodikalıq ilmiy tájriybelerdi iyelewde gruppa, jámáát iskerligi, shınıǵıwlar pedagogikalıq texnika tiykarların iyelew múmkinshiligin beredi.
4. Pedagogikalıq texnikanı bir ırǵaqta iyelewde, hár bir oqıtıwshınıń óz individual programmasın islep shıǵıwı zárúrli áhmiyetke iye boladı. Bunday programmanı dúziwden aldın oqıtıwshı ózinde pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybelerin qálipleskenliginiń baslanǵısh dárejesin anıqlap alıw zárúr. L'ni, oqıtıwshınıń dáslepki oqıw -tárbiya jumıslarındaǵı nátiyjelerinde, sóylew mádeniyatınıń tuwrı yamasa nadurıs qoyılıwında, háreketindegi mimik hám pantomimik jaǵdaylarda júz beretuǵın kemshilikler tán alıw etiledi. Bunda nátiyje jaqsı bolsa, keleshekte pedagogikalıq texnikanı iyelew talay ańsat boladı.
Bul iskerlik nátiyjesinde kónlikpe hám ilmiy tájriybeler jáne de rawajlantiriladi. Individual programma pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybeleriniń etiwbeytuǵın táreplerin toltırıw ushın xızmet etedi. Bul programma málim shınıǵıwlar yamasa shınıǵıwlar kompleksin óz ishine aladı.
5. SHuni da esten shıǵarmaw kerekki, pedagogikalıq texnikanı kórsetiwde oqıtıwshınıń ulıwma mádeniyatı, ruwxıy hám estetik dúnyaǵa kóz qarası zárúrli orın tutadı. Eger oqıtıwshınıń sırtqı kórinisi jarlı, sózlerdi aytıw qábileti tómen, estetik tárepten sawatsız, bo'lar - bolmaydı waqıyalarǵa salıstırǵanda óz sezimine erk beretuǵın bolsa, tárbiyalaniwshilerdiń ıqtıqatına, aqıl -aqılına, biliw hám ańǵarıw oylawına unamsız tásir kórsetedi. Sonday eken, oqıtıwshı ózindegi áne sol kemshiliklerdi qayta tárbiyalawı kerek.
Atap ótiw kerek, pedagogikalıq texnikanıń kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin iyelew jolları to'grisida bildirilgen pikirlerge itibar bermaslik, pedagogikalıq iskerlik processinde olardıń kútá úlken áhmiyetine etarlicha baha bermaslik, sonıń menen birge, pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybelerin sın kózqarastan, hár bir oqıtıwshınıń individual qásiyetlerin esapqa almay jumıs júrgiziw pedagogikalıq uqıptı iyelewge unamsız tásir kórsetedi hám oqıw -tárbiya processinde oqıtıwshınıń tálim-tárbiyalıq iskerliginde kemshiliklerdiń kóbeyiwine alıp keledi.
Pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń tiykarǵı jolları oqıtıwshınıń bilimlerdi jetilistiriw kurslarına qatnasıwı, ustaz tárbiyashılar baslıqlıǵıdaǵı mashgulotlar (olardan pedagogikalıq texnika sırların úyreniw) hám ǵárezsiz (kásiplik tárepten óz-ózin tárbiyalaw ) islew bolıp tabıladı. Pedagogikalıq texnika kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin iyelew individual -jeke potencial ekenligin esapqa alıp, pedagogikalıq texnikanı iyelewde jáne onı rawajlanıwlashtirshpda kásiplik tárepten óz-ózin tárbiyapash, yaǵnıy studentlik jıllarında ózinde sheber oqıtıwshınıń jeke pazıyletlerin hám kásiplik mapakalarini qáliplestiriwge qaratılǵan iskerlik etakchi rol oynaydı, dep búydew múmkin. Kásiplik ideal tárepke umtılıwda bul háreket pedagogikalıq texnikanı iyelewde zárúrli rol oynaydı.
Shólkemlestirilgen-meto dik tárepten pedagogikalıq texnika shınıǵıwları individual, gruppa yamasa izbe-izlilikde ótkeriledi. Mısalı, zárúr bshshmlar lekciyalarda yamasa tiyisli ádebiyatlardı ǵárezsiz oqıw tiykarında, integratsion bilimlerdi iyelew, portal', kompyuter texnologiyaları járdeminde iyelenishi múmkin. Avtomatlapggirishga tiyisli ayırım ápiwayı háreketler (túrli artikulyatsiya, fonatsion dem alıw usılları, relaksatsiya usılları hám sol sıyaqlılar ) oqıtıwshı tárepinen úzliksiz shınıǵıwlar tiykarında iyelenipdi. Tiyisli kónlikpelerdi islep shıǵıw, individual islewdi daslep oqıtıwshınıń qadaǵalawı hám baslıqlıǵında, keyin bolsa ózbetinshe islew talap etedi.
Pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybelerin qáliplestiriwde oqıtıwshınıń jámáátte iskerlik aparıwı hám shınıǵıwlarda óz-ózin baqlawı bólek rol oynaydı. Pedagogikalıq texnika shınıǵıwlarınıń bul formasın talay tolıqlaw ashıp beriw maqsetke muwapıqtsir, sebebi ol házirge shekem oqıtıwshılar ushın mólsherlengen oqıw hám metodikalıq ádebiyatlarda málim dárejede kórsetip berilmegen.
Hár qanday jámáátte, qále oqıtıwshılar, qále oqıwshılar jámááti bolsın, oqıtıwshı olar aldında ózin basqa kisiler kózi menen kóriwi, minez-qulıq hám mámilediń jańa formaların izlewi hám sınap kóriwi, óziniń jámáát menen birge atqaratuǵın jumısı qásiyetlerin ańǵarıwı hám pedagogikalıq iskerliginiń individual usılların sanalı túrde qáliplestiriw múmkinshiligi payda boladı. Jámáát shaxstıń óz-ózin biliwi hám óz-ózin tárbiyalaw laboratoriyası, pedagogikalıq wazıypalardı sheshiwdiń jańa usılların tekserip kóretuǵın, teoriyalıq hám ámeliy máseleler, túrli máseleler talqılaw etiletuǵın tájiriybe maydanı bolıp qalıwı múmkin.
Psixologlar pedagogikalıq texnikanıń keń múmkinshiliklerin jámáát bolıp úyreniwdi, oqıtıwshılar arasında bunday jámáátlerdiń eń qolay mikdorini 10— 14 kisiden ibarat etip belgilewdi aytıp ótediler. Urıs qatnasıwshısılardıń xudtsi sonday miqtsori olardan hár birewiniń basqa oqıtıwshılar menen birge iskerlik aparıwtsa individual psixologiyalıq máselelerin júdá tolıq túrde anıqlap sheshiw, refleksiv hám empatik dárejesin saldamlı asırıw, kásiplik pedagogikalıq pám-parasatın rawajlandırıw, basqalarǵa tásir etiw qurallarınıń keńeytiw múmkinshiliklerin ashıp beredi.
SHu zat zárúrliki, gruppa urıs qatnasıwshısıları, bolajaq oqıtıwshılar kásiplik tárepten birge shilash ilmiy tájriybelerin iyelewge aktiv umtılıwları, óz-ózin biliw hám kásiplik tárepten óz-ózin tárbiyalaw boyınsha tabıslı jumıs aparıwǵa psixologiyalıq tárepten tayın bolıwları kerek.
Barlıq jaǵdaylarda da individual, da toparıy shınıǵıwlar baslanıwınan aldın pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń individual programması tuzib shıǵilıwı kerek. Bunday programmanı dúziw ushın áwele pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybeleri formalanshpining baslanǵısh dárejesin anıqlap alıw zárúr. Biraq, tájiriybelerdiń kórsetiwishe, ádetde, usı basqıshda tek ilmiy tájriybeler haqqındaǵına emes, usınıń menen birge, daslep avtomatlastırılgan (tálimdi baslaw vaqgiga kelip) kónlikpeler haqqında da oy-pikirler aparıw múmkin. Mısalı, dem alıw hám dawıstıń tábiy jolǵa qoyılıwı, to'gri aytılıw, bunnan aldınǵı tárbiyanıń nátiyjesi bolǵan sawatlı, ańlatpalı sóylew, mimik hám pantomimik anıqlıq hám basqalar bolıwı múmkin.
Bunday kónlikpelerdiń bar ekenligi pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybelerin qáliplestiriwdi talay ańsatlashtiradi. SHunga qaramastan, barlıq jaǵdaylarda áne sol kónlikpelerdi tiyisli ilmiy tájriybeler quramına kirgiziw maydanınan arnawlı bir iskerlik alıp barılıwı zárúr. Pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybelerin qáliplestiriwdiń baslanǵısh dárejesine qaray onı iyelewdiń individual programması etiwbeytuǵın ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriwge qaratılǵan ayırım shınıǵıwlardı yamasa olardıń tolıq kompleksin islep shıǵıw kerek.
Pedagog hám psixolog ilimpazlar tárepinen alıp barılǵan izertlewlerdiń kórsetiwishe, óz iskerligin endigina baslap atırǵan oqıtıwshılar dus keletuǵın qıyınshılıqlardıń tiykarǵısı áyne pedagogikalıq texnikaǵa tiyisli maǵlıwmatlardı bilmewi áqibetinde júz bolıp atır. Pedagogikalıq texnika tuwrısında joqarıda aytıp ótilgen pikir hám oy-pikirlerge itibar etpeslik, pedagogikalıq iskerlikte teoriyalıq hám ámeliy tájiriybelerdiń joq ekenligi, óz iskerligine sın kózqarastan názer menen baha berolmaslik áqibetinde hám de oqıtıwshında individual pedagogikalıq texnikanı rawajlandırıw, analiz qılıw jáne onı jetilistiriw maydanınan anıq maqsetke qaratılǵan pedagogikalıq iskerliginiń joq ekenligi usı qıyınshılıqlardıń tiykarǵı sebeplerinen biri ekenligin esten shıǵarmaw kerek.
Pedagogika joqarı tálim mákemelerindegi kásiplik tayarlıq processinde pedagogikalıq texnikanı iyelew bolajaq oqıtıwshına óziniń kásiplik baǵdarınıń baslanıwıdayoq kóplegen qátelerden erkin bolıwda, studentlerge tálim-tárbiya beriwdiń joqarı natiyjeliligine erisiwde járdem beredi.