Lekciya №10 Oqıtıwshı kásiplik iskerliginde pedagogikalıq texnikanıń áhmiyeti hám onı qáliplestiriw usılları

Pedagogikalıq texnika ozgeshelikleri
Pedagogikalıq texnikanıń zárúrli ozgesheliklerinen biri oqıwshılar menen tikkeley baylanıs procesinde qáliplesetuǵın kásiplik texnikalıq kónlikpe hám uqıplılıqlar bolıp tabıladı. Bunda pedagogikalıq texnikanıń kónlikpe hám uqıplılıqları oqıtıwshınıń pedagogikalıq sheberligi menen baylanıslılıqta qáliplesip baradı.
Rawajlanǵan pedagogikalıq texnika qásiyetleri oqıtıwshına oqıwshılar menen baylanıs processinde zárúr sóz hám gáp sesler uyǵınlıǵıı, qaraw, ım-ishara -belgin tez hám anıq tabıw, qápelimde pedagogikalıq jaǵdaylarda bosiqlik hám arqayi’nlik, anıq oylaw, jaǵdaynı pikiran hám tez analiz qılıw sıyaqlı qábiletlerin kórsetiw menen ańlatpalanadı. Pedagogikalıq texnikanıń bul qásiyetleri oqıtıwshı kásiplik uqıpında anıq kórsetilgen individual jeke forma aladı, yaǵnıy oqıtıwshınıń psixologiyalıq -fiziologikalıq qásiyetleri tiykarında onıń jeke pedagogikalıq texnikasın quram taptiradi.
Individual pedagogikalıq texnikanıń qáliplesiwi oqıtıwshınıń jası, jinsi, klienti, minez-qulıqı, salamatlıǵı, anatomik-fiziologikalıq qásiyetlerine baylanıslı. Oqıtıwshında individual jeke pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw máseleleri, ásirese, psixolog ilimpazlardıń izertlew orayından orın alǵan. Psixolog ilimpazlar R. Z. Gaynutdinov, M. G. Davletshin, S. Jalilova, M. Abdullajonova oqıtıwshınıń individual kásiplik iskerligin tolıq úyreniwib, oqıtıwshınıń jeke “Miynet professiogrammasi”ni islep chikdilar. Ilimpazlardıń pikirine kóre oqıtıwshı professiogramması oqıtıwshına ko'yiladigan arnawlı talaplardı óz ishine aladı hám de hár bir pán oqıtıwshınıń bólek qánigelesken xarakteristikasın belgilep beredi. Atap aytqanda, olar ulıwma bilim beriw mekteplerinde pedagogikalıq iskerlik júrgizetuǵın “Oqıtıwshı -tárbiyashı professiogrammasi”da kuyidagi páziyletler, yaǵnıy “Pedagogikalıq texnika” ilmiy tájriybeleri sáwlelengen bolıwın aytıp otediler:
1) Oqıtıwshınıń jeke páziyletleri: balalardı súyiwi, kishipeyilligi, dilkashligi, miynetsevarligi.
2) Kásipine tán bilimi: ta'lgsh hám tárbiya procesi mánisin biliwi, pedagogikalıq hám psixologiyalıq bshim tiykarların iyelewi, oqıwchsharning jas qásiyetlerine tiykarınan psixologiyalıq múmkinshiliklerin ańǵarıwı, tárbiyalıq tásir ettining nátiyjeli usıllarınan aqılǵa say paydalana alıwı, ata-analar hám jámiyetshillt bipan alıp barshadigan iskerlik mazmunın puqta biliwi.
3) Kásipine tán páziyletleri: milliy ideologiya, ulıwma insanıylıq tsadriyatlar, milliy dástúr hám úrp-ádetlerdiń túp mánisin túsiniwi, bayqaǵıshlıǵı, pedagogikalıq tsobiliyatga egaligi, ózin qolǵa ala biliwi, ózin anglay alıwı, pedagogt ırǵaq, sóylewiy mádeniyatı.
4) SHaxsiy pedagogikalıq uqıplılıǵı : sabaq mashgulotlarida zárúr materiachlarni tańlay alıwı, oqıwshılardıń biliw iskerligin basqarıwı, tálim-tárbiya procesin perspektivalı joybarlawı, oqıwshılar jamosini basqara alıwı.
5) Shólkemlestiriwshilik ilmiy tájriybeleri: oqıwshılar jámáátin uyushtira biliwi, túrli jaǵdaylarda da oqıwchshar jámáátin basqartii, ámeliy mashqalalardi sheshiwde uqıplılıǵın kórsetiw eta alıwı.
6 ) Kommunikativ ilmiy tájriybeleri: oqıwchsharni ózine qosıwdı bshishi, oqıwshılar hám ata-analar bshan maqsetke muwapıq pedagogt eki tárep baylanısilardı tashksh qshishi, oqıwchtarning jámáátte óz-ara munasábetlerinde bir xsh teń salmaqlılıqtı tártipke salıp qoyıwı.
7) Gnostik ilmiy tájriybeleri: oqıwchsharning nerv psixik rawajlanıwı dárejesin anıqlay alıwı, óz pedagogikalıq aktivshti nátiyjelerin sın kózqarastan tahlsh qsha alıwı, ustaz oqıtıwchshar sheberligin teoriyalıq hám ámeliy tárepten úyrenip barıwı, psixologt hám pedagogt ádebiyatlardan to'gri paydalana biliwi, oqıwchtar turpayın jetilisken úyreniwi.
8 ) Dóretiwshilik páziyletleri: óz pedagogikalıq sheberligin turaqlı rawajlanıwlashtirib barıwı, oqıwchtarni tárbiyalawda óz programmasın islep shıǵıwı jáne onı tabıslı ámelge asırtii, oqıwchshar názeri btan haqıyqatlıqtı analiz qshish qobtiyati, oqıwchtarga pedagogikalıq tásiri nátiyjelerin aldınan kóre oliigga intshishi.
Psixolog ilimpazlardıń pikrine qaraǵanda, bul professiogramma jas oqıtıwshılarǵa ózleriniń kelesinde oqıtıwshılıq kásipin to'gri hám sanalı túrde tańlap, kásiplik uqıpların rawajlanıwlapggirib barıwlarına járdem beredi. Sonday eken, oqıtıwshı professiogramması da pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń zárúrli qásiyetlerinen biri bolıp, oqıtıwshınıń óz kásiplik texnikasın jetilisken iyelep, rawajlantirib barıwına hám óz kásiplik iskerliginen qánaatlanishni sezim etiwge alıp keledi. Bulardıń barlıǵı oqıtıwshınıń tınımsız pedagogikalıq miyneti sebepli júzege keledi. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası - pedagogikalıq iskerliginiń shólkemlestirilgen forması bolıp, kól menen tutıp bolmaytuǵın, behad uzaq dóretiwshilik izertlewler hám azap ukubatli keshinmalar, tınımsız pedagogikalıq iskerlik, oqıtıwshınıń pám-parasatı, bilimi hám uqıpı menen ámelge asırilatuǵın qızǵın dóretiwshilik miynetiniń jemisi bolıp tabıladı.
Bir ırǵaqta alıp barılatuǵın sistemalı dóretiwshilik mashgulot sebepli aktyor joqarı shıńlardı iyeleydi. Ózgeler obrazın sáwlelengenlashtirishda ol málim bir qálipden hesh shıǵıp keta almaydı. Sonday eken hár qanday dóretiwshilik, hatgo pedagogikalıq dóretiwshilik de málim bir belgilengen qálipte qáliplesiwi kerek. Ol oqıtıwshınıń ishki keshinmalari, tuygulari hám sezimiy reakciyaları tiykarında qurılısı hesh múmkin emes. CHunki, tárbiyalaw kórkem ónerinde oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası, yaǵnıy “bir qálipda”gi miynet mádeniyatı bar, ol basqa qandayda bir kásiplik iskerlikke hesh uqsamaydı. SHuning ushın, respublikamızda tárbiyalıq texnologiyalardı úzliksiz biliwge umtılıw, oqıtıwshı kadrlardı tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın úzliksiz asırıp barıw oqıtıwshınıń bir qálip degi miynet mádeniyatın qáliplestiriwge, pedagogikalıq texnika ilmiy tájriybelerin turaqlı asırıp barıwǵa qaratılǵan. Atap ótiw kerek, ele qandayda bir oqıtıwshı joqarı tálim shólkemin tugatib yamasa bilimlerdi jetilistiriw kurslarında bilim alıp bır jola pedagogikalıq texnika sırların mukammap biletuǵın tájiriybeli oqıtıwshı bolıp qalǵanı joq. Oqıtıwshında pedagogikalıq texnika tálim mákemelerinde iskerlik kórsetiw processinde, oqıwshılar menen jalǵızma - jalǵız baylanıs processinde, pedagogikalıq ámeliyatda qáliplesip baradı.
Házirgi kún talapları nuqgai názerinen, oqıtıwshına qóyılıp atırǵan juwapkerlik sezimi keńeyip quramalılasıp barıp atır. Mámleketimizde tálim-tárbiya salasında alıp barılıp atırǵan reformalardıń joqarı nátiyjeleri tikkeley o'kituvchining qızǵın miyneti nátiyjesine baylanıslı. watanımızdıń jarqıraǵan keleshegi ushın jetkinshekti hár tárepleme etuk, kámal insan etip voyaga etkazishda oqıtıwshınıń kásiplik bilimi, iskerlik texnikası ulıwma jańalanıp, házirgi zaman talaplarına juwap bere alatuǵın dárejede bolıwı kerek.
“Tálim to'grisida”gi Nızam hám “Kadrlar tayarlaw milliy programması” talaplarına muwapıq oqıtıwshı óziniń tálim-tárbiyalıq iskerliginde milliy-materiallıq hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar ústinligine mudami itibar berip keliwi kerek. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası da patriotlıqqa, xalqımızdıń ruwxıy miyrasların bekkemlewge, oqıwshılardıń óz múmkinshiliklerin erkin kórinetuǵın etiwine tiykarlanǵan bolıwı shárt. SHu mániste belgili avtor Tursunoy Sadıqova dóretpelerinde házirgi kún oqıtıwshına ko'yiladigan “Tárbiyashılıqtıń shártleri” aqılǵa say berilgen: "... Siz insanlardıń hesh bir joq orından “shoxini kógertiw'', qulfi dilini ashıw, dúnyasın keńeytiw, keshegi jaǵdayınan búginin joqarılaw tsilish ushın bul jumısqa qol urdingiz. Biraq aldın biling: omirińizdi sarplap alıp baratırǵan háreketlerińiz qarsısındangizdagi oqıwshına yoqayaptimi, joqpa? Bar gáp sonda!
Tárbiyashılıqtı qálegen, uiy kásibi oqıǵan adam tárbiyashı bolıp qalmaydı. Ustazlıqtıń ayriqsha dietaları, basıp o'tilmaydigan shegara sızıqları bar shıǵar! Birinshiden, dilingizda ustaz—murabbiyning jazılǵanu jazılmaǵan nızam qaǵıydalarına bo'ysunaman, degen Allaǵa antingiz bolsın! Ekinshiden, niyetińiz sap bolsın! Men insanlardı tek jaqsılıqqa uyretemen deng, orqamda óz qolım menen jaratılǵan fayzli boglar qaladı, dep tilek tileń! Tokı shákirtlerińiz sizdiń sharapatıńız menen tek savob jumıslarǵa daqılı bar bolsınlar. Úshinshiden, haqıyqıy tárbiyashı bolaman desangiz, birovga geypara zat úyretiwdi jigerli túrde qáleń hám siz ılım alıwshına salıstırǵanda muxabbat qoyıng! Hár bir jumısıńızǵa belsendilik menen kiriwiń. Bunıń atamasın ıqlas deydiler! SHu qızıǵıwshılıq sizde qanshellilik kúshli bolsa, Tangri sizge sonsha kóp uqıp beredi, ep beredi, qıyınshılıqlılaringizni Ózi ańsatlashtiradi. Tárbiyashılıqta ta'tipga shıǵıw, sogligi, keyipine qaray iskerligin toqtatıw, degen gáp joq. Jolda da, shólda da, hámme mawsim, hámme mánzilde, ko'yingchi, omirińizdiń aqırǵı noqatıǵa shekem siz iskerlik ústindesiz. Bul degeni, sizdiń bar ekeningiz, hár bir sóz, hár bir belgińiz adamlar ushın nur, jardem hám qutqarıwshılıq bolıp tabıladı.
Názerden qalǵan, qargish alǵan, biyparq tárbiyashılar tárbiya mákanlarına qádem baspasliklari kerek. Olar iitayveradgtar, biraq oqıtıwshılıqtıń noni yuqmaydi, haqıyqat kórmeydilar, páleketleri arimaydi, niyetlerine etpeydiler. CHunki múqaddes kitaplarda “neki bersak, iyelep turǵan kásip koringizdan berurmiz” dep jazılǵan. Kásibi hadallıq ullı sıyınıwdir". Jazıwshı hayal oqıtıwshınan óz kásipine shın berilgen bolıwdı, belsendilikti, joqarı ruwxıylıqtı, pshimsiz miynetti, oqıwshılarǵa salıstırǵanda miyir hám muxabbatni, hadal hám pákize bolıwdı talap etedi. Bul áyne o'qshuvchi pedagogikalıq texnikasınıń da zárúrli qásiyetlerinen biri bolıp tabıladı.