Lekciya №11. Ximiyanı oqıtıwda máselelerden paydalanıw Reje

Tomende esaplawǵa tiyisli máseleler sheshiw metodikasın keltiremiz. Túrli tiptegi ximiyaǵa tiyisli máseleler sheshiwde zat muǵdarı túsiniginen paydalanıladı. Máselen, NaNO₂ nıń 15 g eritpesindegi kislorod atomlarınıń sanı 4,810²³ danaǵa teń. NaNO₂ eritpesiniń massalıq úlesin procente esaplań.
Sheshiw:
1) Kislorodtıń zat muǵdarın anıqlaymız.
n = N/N_a = (4,8 · 10²³)/(6,02 · 10²³) = 0,8 mol
2) NaNO₂ nıń suwdaǵı eritpesindegi NaNO₂ de 2 kislorod atomı, suwda bir kislorod atomı boladı. Suwdaǵı kislorod atomlarınıń sanın x, NaNO₂ degi kislorod atomlar sanın y dep alsaq, ol waqıtta x+2y = 0,8 molǵa teń boladı. Bunnan x = 0,8-2y kelip shıǵadı.
Teńleme dúzip, erigen taza zat muǵdarın anıqlaymız.
69y + 18x = 15
69y + 18 (0,8-2y) = 15
69y + 14,4-36y = 15
33y = 0,6
y = 0,02 mol
m(NaNO₂) = n · M = 0,02 · 69 = 1,38 g.
m(NaNO₂) = (1,38/15) · 100 = 9,2 %.


Endi ximiyalıq formulalardı keltirip shıǵarıwǵa tiyisli máseleni sheshiw usılın kórip shıǵamız.
Ulıwma formulası A₂B₂O₇ hám A₂BO₄ bolǵan zatlar berilgen. A₂B₂O₇ quramında kislorodtıń massalıq úlesi 38,1% dı quraydı. A₂BO₄ zatta kislorodtıń massalıq úlesi 33% ke teń. A hám V elementlerdi anıqlań.
Sheshiw:1-usıl.
Esaplaw 100 g zatqa salıstırmalı alıp barıladı:
m(O) = m · ω = 100 · 0,381 = 38,1 g
n(O) = 38,1/16 mol = 2,375 mol
n(A₂B₂O₇) = 2,375/7 = 0,34 mol
M = 100/0,34 = 294 g/mol.
Sol tártipte ekinshi zattıń molekulyar massasın esaplaysız:
m(O) = m · ω = 100 · 0,33 = 33 g
n(O) = 33/16 mol = 2,0625 mol
n(A₂BO₄) = 2,0625/4 = 0,5156
M = 100/0,5156 = 194 g/mol

M(A) = 39 g/mol; M(B) = 52 g/mol
Juwap: K₂Cr₂O₇, K₂CrO₄
2-usıl. Birinshi zat ushın m(O) = 16 · 7 = 122 g.
x g ----------- 100 %
112 g--------- 38,1%
x = 294 g
M(A₂B₂O₇) = 2942 g/mol
Ekinshi zat ushın:
m(O) = 16 · 4 = 64 g
x g ----------- 100 %
64 g--------- 33%
x = 194 g/mol

A = 39 g/mol
V = 52 g/mol
Juwap: K₂Cr₂O₇, K₂CrO₄.
Gaz zatlarınıń kólemlik salıstırmaların anıklawǵa tiyisli másele. Tómendegi reakciyada ózgermes kólem hám temperaturada tensalmaqlıqka keledi:
4HC1 + O₂ = 2H₂O + 2Cl₂
Vodorod xlorid hám kislorodtıń baslanǵısh aralaspasınıń vodorodqa salıstırmalı tıǵızlıǵı 16,9 g ǵa teń. Eger ámeliy tárepten Cl₂ nıń ónimi 50 % ti qurasa, teńsalmaqlıq waqtındaǵı gazlardıń kólemlik salıstırmaların anıqlań.
Sheshiw:
M = 16,9 · 2 = 33,8 g/mol

y = 0,6; x = 0,4
0,4 0,6 x₁ = 0,2 x₂ = 0,2
4HC1 + O₂ = 2H₂O + 2C1₂
4 1 2 2
n(H₂O) = 0,2 · 0,5 = 0,1
n(Cl₂) = 0,2 · 0,5 = 0,1
n(HCl) = 0,2
n(O₂) = 0,6-0,05 = 0,55
n(H₂O): n(Cl₂): n(HCl): n(O₂) = 0,2 : 0,55 : 0,1: 0,1
Juwap: 4:11:2:2.
Eritpelerge tiyisli máseleler sheshiw metodikasın keltiremiz. Natriy karbonatınıń eki eritpesi bar. Birinshi eritpeden 100 g, ekinshisinen 150 g alıp, tayarlanǵan aralaspaǵa mol muǵdarda sulfat kislota tásir ettirilgende 5,82 l (n.j.) gaz ajıralıp shıqtı. Eger birinshi eritpeden 150 g, ekinshisinen 100 g alıp tayarlanǵan aralaspaǵa sulfat kislota tásir ettirilgende 4,7 1 (n.j.) gaz ajıralıp shıqqan bolsa, dáslepki eritpelerdegi Na₂CO₃ tıń massalıq úlesin anıqlań.
Sheshiw: (100 % + 150 %)
5,82l 22,4l
1. Reakciya teńlemesi: Na₂CO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ +H₂O +CO₂

2. Birinshi eritpedegi Na₂CO₃ tıń massalıq úlesi ω₁ (Na₂CO₃) = x₁ hám ekinshi eritpedegi Na₂CO₃ tıń massalıq úlesi 2(Na₂CO₃) = x₂ dep belgileymiz.

3. Birinshi aralaspadaǵı Na₂CO₃ tıń massası 100x₁ + 150x₂ boladı.
4. Reakciya teńlemesinen (100x₁ + 150x₂) · 22,4x = 106 · 5,82 nı alamız.
Bunnan 100x₁ + 150x₂ = 27,54 (1) payda boladı.
5. Ekinshi aralaspadaǵı Na₂CO₃ tıń massası 150x₁ + 100x₂ boladı. Reakciya teńlemesinen (150x₁ + 100x₂) · 22,4 = 106 · 4,70 alamız.
Bunnan 150x₁ + 100x₂ = 22,24 (2) payda boladı.
1 hám 2 teńlemelerdi birgelikte esaplaymız:

Bulardan
x₁ = 0,04 yamasa 4,5 %
x₂ = 0,153 yamasa 5,3 %


Qadaǵalaw sorawları:

1. Ximiya boyınsha sıpatqa tiyisli máseleler qanday sheshiledi?

2. Ximiya boyınsha esaplawlarǵa tiyisli máseleler qanday sheshiledi?
3. Zat quramındaǵı elementlerdiń massalıq úlesleri procentte qanday anıqlanadı?
4. Ximiyada máseleler sheshiwge qoyılatuǵın metodikalıq talaplar qanday?