Lekciya №11. Ximiyanı oqıtıwda máselelerden paydalanıw Reje

Ximiya boyınsha esaplawlarǵa tiyisli máseleler. Ximiyanı oqıtıw kursında esaplawǵa tiyisli máseleler berilgen bolıp, oqıwshılar olardı erkin sheship biliwleri kerek. Mektep ximiya kursında máselelerdiń quramalılıq dárejesi tiykarında olardı sheshiw basqıshpa-basqısh ámelge asırıladı. Máselen, 7-klassta «Ximiyalıq formulalar boyınsha esaplaw» máselelerin sheshiw wazıypası keltirilgen. Bunıń ushın dáslepki zatlardıń molekulyar massaların, olardıń formulaları hám atom massaları tiykarında esaplap tabıw, quramalı zattaǵı elementlerdiń atom massalar salıstırmasın anıqlawǵa tiyisli máseleler islenedi.
Zat quramındaǵı elementlerdiń massalıq úleslerin procentte anıqlaw. Zat muǵdarın massa, kólem, atom hám molekulalar sanı tiykarında esaplawlar 7-klass ximiya kursında alıp barıladı. Sonday-aq, zatlardıń eriwsheńligin anıqlaw, eritpe quramındaǵı erigen zattıń massalıq úlesin anıqlawǵa tiyisli máseleler de beriledi.
8-klassta gaz tárizli zatlarǵ tiyisli esaplawlar alıp barıladı. Máselen, berilgen reakciya teńlemesi boyınsha teńlemedegi gaz tárizli zattıń muǵdarın hám kólemin anıqlaw. Gaz tárizli zatlardıń haqıyqıy hám salıstırmalı tıǵızlıǵı, molyarlıq kólem, Mendeleev-Klayperon teńlemelerinen paydalanıp, olardıń molekulyar massaların anıqlaw, termoximiyalıq teńlemeler boyınsha esaplawlar alıp barıladı.
9-klassta proporciya usılı boyınsha esaplawǵa bir zat mo1 muǵdarında berilgen máselelerdiń qanday sheshiliwin, reakciya teńlemesi boyınsha esaplawda zattıń shıǵıw ónimin anıqlaw, zat quramında qosımta bolǵanda reakciya teńlemesi boyınsha esaplawlardı alıp barıw hám algebralıq usılja quramalı bolmaǵan máselelerdi sheshiw úyretiledi.
Akademiyalıq licey hám kásip-óner kolledjlerinde anorganikalıq hám organikalıq zatlardıń alınıwı, olardıń ximiyalıq qásiyetlerine tiyisli máseleler sheshiw, aralaspalarǵa tiyisli máseleler, algebralıq usılda máseleler sheshiw ámelge asırıladı.
Ximiya tereńlestirilip oqıtılatuǵın akademiyalıq liceylerde ulıwma ximiya pánlerin oqıtılıwına jeterli saat ajıratılǵan bolıp, olarda olimpiada máselelerin sheshiw de alıp barıladı. Olimpiada máselelerin sheshiwde aralaspalarǵa tiyisli máseleler, algebralıq usılda sheshiletuǵın máselelerge tiyisli esaplawlar oqıwshılarǵa túsindiriledi hám bul xaqqındaǵı bilimleri rawajlandırılıp barıladı.
Esaplawlarǵa tiyisli máselelerdi sheshiwde fizika hám matematika pánleri menen ximiya páni arasındaǵı pánler ara tıǵız baylanıs bar ekenligi anıq mısallar menen túsindiriledi. Mısal ushın ximiyalıq máselelerdi sheshiwde fizika páninde qollanılatuǵın grafik usılınan paydalanıw múmkinligi aytıp ótiledi. Másele sheshiwde ximiyalıq nızamlıqlardıń matematikalıq kórsetpeler teńlemelerinen paydalanıp, olarǵa san aralıqların qoyıp esaplawlar ámelge asırıladı.