Lektsiya 13. Tema: Social tarawlarınıń rawajlanıwı. Xalıqqa xizmet kórsetiw. Jobası: Xalıqqa xızmet kórsetiw tarawları

Densawlıqti saqlaw.Tálim sistemasi hám den sawlıqti saqlaw hár qanday jámiyettiń eki tiykarg’ı tayanishi. Mine usi tarawlar jalpi ishki ónim kórsetkishleri menen birgelikte mámleketler sociallıq-ekonomikalıq rawajlang’anlıq dárejesınıń eń tiykarg’ı indikatorları esaplanip, hár qiyli basip shig’arilatug’ın Insan rawajlanıwı juwmaqlarında dizimge aling’an. Atap ótkende, jámiyet jag’dayi xalıqtiń mag’liwmatlilıq dárejesi, bántligi, onıń uliwma kórsetkishleri,balalar hám analar ólimi, ortasha ómir kóriw siyaqli faktorlar menen belgilenedi.
Salamatlıq hám tálim, mag’liwmat alıw ushin óz ara bir-biri menen tig’ız baylanisli. Mine sol sebepten de respublikamiz basqarmasi xalıq salamatlıg’ı máselelerine itibar qaratpaqta. Respublikada jámi 1180 emlewxanalar bar; hár 10miń xalıqqa 47,3 nawqas orınları (karavatlar) tuwri keledi. Tashkent qalasın esapqa almag’anda, regionlar ortasındag’ı pariq 1,58di payda etedi. Basqasha qilip aytqanda, emlewxanalar menen táminlewde júdá úlken aymaqlıq ógeshelikler kózge taslanbaydi; eń pás kórsetkish Surqandárya walayatinda (hár 10miń adamg’a 36,1 orın) hám eń joqari dáreje Namanganda-54,3.
Mámleket xalqına 80 mińnan artiq shipakerler xizmet kórsetedi. Hár 10 miń adamg’a 28 shipaker tuwiri keledi yamasa hár bir vrash ortasha 350 adamg’a xizmet kórsetedi. Shipakerler menen támiynlengenlik Tashkent qalasında 81 adam, Buxara walayatinda 32, Nawayida 30 adam h.t.b. Sonıń menen birge,bul jag’day Jizzax hám Surxandárya wálayatlarında jaqsi emes hár 10miń xalıqqa tekg’ana 18 shipakerden tuwri keledi. Ortasha medicina xizmetkerleri menen támiynlengenlik respublika boyinsha, hár 10 miń xalıqqa 108 adam yáki hár bir bunday xizmechisi 94 adamg’a medicinalıq xizmet kórsetedi. Orta medicinalıq kadrları menen hár 10miń xalıqqa esaplag’anda Tashkent qalasında -135,5, Nawayida -129,0, Buxara walayatinda -121,9 h.t.b. Pás kórsetkishler Jizzax, Surxandárya walayati hámde Qaraqalpaqstan Respublikasında kórsetiledi.
Hár 10miń xalıqqa esaplag’anda bir-jılda birinshi márte aniqlang’an kesellikler respublikada ortasha 4550-4600di payda etedi. Dizimge aling’an emlewxanalarg’a múrajet etkenler sani Tashkent qalasında eń joqari. Bul kórsetkish Nawayi, Ferg’ana, hám Xorezm walayatlarında da bir qansha joqari bolg’an jag’dayda, Sirdáryada eń pás.
Respublika densawlıqti saqlaw sistemasi keleshekte hám úlken itibar qaratiladı. Tiykarinan, bul mashqala awıllıq orınlar ushin áhmiyetli bolip, ol jaqin keleshekte “Awıl rawajlanıwı hám abadanlıg’ı jıli”, “Bekkem shańaraq jıli” Mámleketlik dástúrleri sheńberinde itibar qaratilip barilmaqta. Bul haqqinda jetik kadrlar tayarlaw, sociallıq infrasistemani jánede rawajlandırıw úlken áhmiyetke iye. Házirgi waqıtta joqari jetik shipakerler Tashkent medicina akademiyasi hámde Andijan hám Samarqand medicina institutlarında, Úrgensh, Nókis qalalarındag’ı Tashkent medicina akademiyasınıń filliallarında, ortasha medicina xizmetkerleri respublikamizdag’ı bir qatar medicina kolledjlerinde tayarlanbaqta.
Ádette, densawlıqti saqlaw sistemasınıń geografiyasi 3 tiykarg’ı bag’darg’a ajiratiladı. Bular -densawlıqti saqlaw orınları geografiyasi, xalıqqa medicinalıq xizmet kórsetiw geografiyasi hám xalıq emleniwi geografiyasi yamasa nozogeografiya. Birinshi hám ekinshi bag’darlardi aymaqlıq payda etiwde xalıq jaylasiw sistemasi tiykar etip alinadı hám medicinalıq ximet kórsetiw orınları pag’ana siyaqli jaylastiriladı. Bul orında ásirese awıllıq shipakerlik punktlerinıń áhmiyeti úlken, sebebi mine sol orın xalıqqa “jaqin” turadı. Awıllıq shipakerlik punktleri úlken qalalarda yamasa bir-birine tutas jaylasqan, salistirmali onsha úlken bolmag’an “awıllıq aglomeraciyalarıda” jeke tárizde payda etiledi. Kóbinese, awıllıq shipakerlik punktleri puqaralar jiyinlarına tuwri keledi. Awıllıq rayon oraylarında bolsa rayon emlewxanaları, walayat rayonlarında –wálayat emlewxanaları jaylasqan. Úlken qalalar, sonnan, Tashkentte qániygelesken emlewxanalar hám basqa joqari dárejeli medicinalıq shólkemler payda etilgen.
Usi sistemanıń rawajlanıwında kishi biznes hám jeke isbilermenliktiń de orni sezilerli. Ásirese stomatologiya xizmeti, dárixanalar, jeke klinika siyaqli medicina orınları bul tarawda áhmiyetli orın tutpaqta. Sondayaq, densawlıqti saqlaw sistemasi farmacevtika sanaati rawajlanıwında talap etedi. Tiykarinan sapali dári-darmaqlardi tayarlaw, bar imkaniyatlardan paydalanıw zárúr. Atap aytqanda Surxandárya, Namangan, Tashkent hám Samarqand walayatlarında da dárilik ósimlikler kóp. Birg’ana Surxandar’ya wálayatinda bunday ósimliklerdiń shama menen 36-38%ti jaylasqan. Jergilikli dárilik ósimliklerden paydalanıw, sonıń menen birge, dátúriy xalıq medicinasınıń rawajlanıwı hám densawlıqti saqlawda áhmiyetli esaplanadı.