Lektsiya №17-18 Osimliklerdin tamir arkali aziklaniui. Jobasi

Molekulyar azottin qollaniw darejesine alip keliniwi.Tabiyatta azottin osimlik kabillay alatugin darejege shekem ozlestiriliui eki jol menen baradi. 1. Ximiyalik 2. Biologiyalik azot fiksatsiyalari. Molekulalik azottin ximiyalik baylanisi 500 issilikti katalizatordin katnasinda 35 membrana potentsial basimda boladi. Ol ammoniy toginlerinin sintezinin tiykari esaplanadi. Mineral toginlerdegi azot onimdi jiynagandagi alip ketiletugin mugdarin gana toliktiriu imkaniyatina iye. Azottin tiykargi bolegi topiraktagi mikroorganizmler tarepinen ozlestiriledi, ol biologiyalik azotfiksatsiya dep ataladi. azot fiksatsiyalaytugin mikroorganizmler eki tiykargi gruppaga bolinedi. a) erkin jasaushi azot fiksatsiyalaushilar b) jokari osimlikler menen simbioz jagdayda jasaushi mikroorganizmler. S.N. Vinagradskiy tarepinen 1893 jili ashilgan anaerob turinde spora payda etip jasaytugin azot fiksatsiyalaushi bakteriya clostridium pasterianum 1901-jili M. Beyeriknk aerob turde erkin jasaushi azotfiksatsiyalaytugin bakteriyani-Azotobacter di ashti.
Erkin jasaushi azotfiksatsiyalaushilar geterotrof bolip olar uglevod istochnikke iye bolgan aziklikka mutaj boladi. Sol sebepli olar tsellyulozani xam baska polisaxaridlerdi tarkatiushi mikroorganizmler menen baylanista boladi.
Simbioz azot fiksatsiyalaushilar gruppasina Rhizobium rodina kiriushi bakteriyalar kiredi. Xazirgi uakitta 190 tur xar kiyli semeystvoga kiriushi osimliklerdin simbioz turde azot ozlestiretugini anik boldi. Ogan misal retinde jiydeni, oblepixani xam baskada osimliklerdi keltirip otiuge boladi.
Auil xojaliginda sobikli osimlikler menen simbioz xalatinda jasaushi Rhizobium rodina kiretugin tuynek bakteriyalari ayriksha axmiyetke iye. Olar jilina bir gektar jerde 100-400 kg ga shekem azot fiksatsiyalaydi. Sobikli osimliklerden jonishka jilina 500-600 kg ga azot fiksatsiyalaydi.
Osimliktin mayda tamirina kirip algan bakteriya tamirdin kabigina jetip, ol jerde rauajlanip tamirda tuynek payda etedi. Bul uakitta nitrogenaz ferment sistemasi sintezlenedi. Auil xojaliginda sobikli eginlerdin tuximlari egisten aldin «Nitrogin» preparati menen isleu beriledi.