Lektsiya №20 Osimliklerdin osiui, раўажланыўы jobasi

Tsitokininler. Osimlik kletkasinin boliniuine kerek bolatugin zatti tsitokinin dep ataydi. Birinshi marte yadronin boliniuin tamiynleytugin faktordi 1955 jili K.Miller, F.Skug sel`d baligi spermasinin DNK sinan ajiratti. Bul zat 6-furfurilaminapurin (kinetin) ekenligi aniklandi. Tabiygiy tsitokinin 1963 jili D.Letam tarepinen pispegen makke daninen alinda. Oni zeatin dep atadi.
Xezirgi uakitta tsitokininler mikroorganizmlerden, suu otlarinan, paportnik, mox xem baskada jokari darejeli osimliklerden tabilgan. Ol rauaj-lanip atirgan tuximda xem miyuede kop boladi. Tsitokininler tamirdin apikal meristemalarinda sintezlenedi. Tamirdan tsitokininler ksilema arkali jer ustingi organlarina passiv turde tasiladi. Tsitokininler auksin katnasinda kletkanin bolniuin tamiynleydi. Palau kabaktin tuxim ulesinde xem lobiya japiraginda tsitokinin kletkanin soziliui arkali osiuin tamiynleydi. Jokari kontsentratsiyada (0,5-1mg/l) tsitokininler kallus tokimalarin shakanin payda boliuin tamiynleydi. Tsitokinin japiraklardin narmal rauajlaniui ushin kerek boladi. Tsitokininler arnauli belok retseptorlari kompleksinde RNK polimeroza xem xromotinnin matritsalik aktivligin arttiradi. Sonin menen poliribisom xem belok sintezi kobeyedi. Ayirim fermentleri esirese nitratreduktaza kobeyedi. Tsitokininler K⁺ N⁺ xem Ca²⁺ tasiliuina tasir etedi.
Gibberellinler. Yaponiya ilimpazi E.Kurosava 1926 jili fitopatogen zamarrik Gibberellada pakaldin sozilip osip ketiuine tasir etiushi ximiyalik zat bar ekenligin anikladi. T.Yabuta 1938 jili bul zatti kristall xalinda alip oni «gibberellin» dep atadi. 1954-jili anglichan B.Kross gibberillin kislotasinin strukturasin rasshifrovkalap onin tetratsiklditerpenoid ekenligin anikladi. Xezirgi uakitta 60 tan aslam neytral xem kislota xerakteringe iye xerkiyli gibberillinler bar. Gibberellinlerdin kopligine baylanisli olardi GA yamasa A dep shifrlau kabil etilgen. Sogan baylanisli gibberellin kislotasi GA₃ dep belgilenedi.
Metabolizm xem tasiliui. Gibberellinler yamasa ogan uksas zatlar (GA) zamarriklarda, suu otlarinda xem jokari darejeli osimliklerde tabilgan. Jokari darejeli osimliklerde GA pispegen tuximlarda boladi. GA japiraklarda xem tamirlarda sintezlenedi. Jakti GA nin payda boliuina unamli tasir jasaydi. GA ksilema xem floema agisinda passiv turde tasiladi. Barlik poliizopren birikpelerine uksap GA-aktsetil-SoA dan sintezlenedi. GA glikozidlerge baylaniskan turde ausik turinde xem tasilmali turinde boladi.