Lektsiya №20 Osimliklerdin osiui, раўажланыўы jobasi

OSIMLIKLERDE REGENERTsIYa (kayta tikleniw) Regeneratsiya – degenin jogalgan yamasa ziyatlangan boleginin organizm terepinen kayta tikleniu esaplanadi. Osimliklerde regeneratsiya ukibi tomengi osimlerden baslap, jokargi derejeli osimliklerde ken tarkalgan.
Regeneratsiya korinisi ulken teoriyalik xem emeliy exmiyetke iye. Latinsha regeneratio kayta tuuiliu degen sozden alingan. Regeneratsiyanin xer turli formalari morfogenez mexanizmlerinuyreniude model sistemasi bolip xizmet etedi. Regeneratsiya emeliy jumista uzak uakittan baslap kollanilip kelmekte. Meselen, osimliklerdi kelemshelerden kobeytiu. Regeneratsiya protsessin uyrenip, kop miynet etken ilimpazlarga I.P.Krenkeni, R.X.Turetskayani xem A.G. Yusufovtin atap otiuge boladi.
Embriogenez xei regeneratsiya protsessleri ushin genetikalik programmanin izbe-iz induktsiyasi xem kenislikte morfofiziologiyalik bagdarlaniu exmiyetli.
Genetikalik programmanin iske tusiui arnauli fiziko-ximiyalik faktorlar tesirinde boladi. Al kenislikte bagdarlaniui payarlilik netiyjesinde iske asadi. Onin tiykarinda membranalik protsess jatadi.
SIRTKI ORTALIK FAKTORLARININ OSIMLIKTIN OSIWINE TASIRI. Osimliktin osiuine sirtki ortaliktin kop faktorlari tesir etedi. Birinshi gezekte jaktiliktin (onin intensivligi, sipati, uzakligi xam peiodligi), tartiu kushi, gaz kurami, magnit maydani, igallilik, aziklik zatlar (mineral xam organikalik) xam mexanikalik tasir (shamal) tasir etedi. Bularda baska osimlik baska osimliklerdin arasinda oskennen keyinolardin irishiligi natiyjesinde shikkan zatlardin tasirine ushiraydi (allelopatiya), mikroorganizmlerden shigatugin fiziologiyalik aktiv zatlardin tasirine ushiraydi (antibiotikler, osiu zatlari).
Jaqtilik. Osiliklerdin osiui jaktida da karangidada boladi. Jokari darejeli osmliklerdin jasil organlari osimlik karangida oskende bir kansha morfologiyalik ozgeshelikke ushiraydi. Bunday osimliklerdi etiolirovan osimlikleri dep ataydi. Eki ulesliler karangida oskende buuin araliklar uzayip, japiraklari reduktsiyalanadi. Etiolirovan osimliklerde mexanikalik tkan` xam ustitsa rauajlanbaydi. Osimik xlorofilge iye bolmaganliktan, tek karotinoidlar bolganliktan bolganliktan ak-sari rende boladi. Etiolyatsiya korinisi xlorofildin bolmaganina yamasa azikliktin jetispegenine baylanisli bolmaydi. Etiolyatsiyani boldirmau ushin osimlikke kunine 5-10 minut jakti berip turiu kerek. Etiolyatsiyani tartipke saliu ushin fitoxrom sistemasina baylanisli (kizil nur). Kushli morfologiyalik tasirdi spektrdin kok-fiolet bolegi korsetedi.
Etiolyatsiya osimshenin topiraktagi beyimlesiu reaktsiyasi bolip mezokotil tez osip, gepokotil` xam epikopil`di topirak ustine jaktiga shigaradi.Etiollangan osimlik jaktiga shikkan keyin birneshe minutin ishinde solilip osiui toktaydi.