Lektsiya №20 Osimliklerdin osiui, раўажланыўы jobasi

Differentsirovka xam osmliktin osiuiOsimliklerdin xayuanatlardan ayirmashiligi sonda, ol omir boyi osedi, jana tkan`, organ payda etedi. Meristemanin tirishilik etiui uzak uakitka shekem boliniuin dauam etetugin initsial kletkalarga baylanisli. Apikal` (jokargi) meristema shakanin xam tamirdin ushinda jaylaskan. Lateral` (kaptal) meristema xar bir shakada tamirdp uzinina kletka katlamin payda etedi. Ogan daslepki lateral` meristemalar-prokabiy, peritsikl xam ekilenshi kambiy fellogen kiredi. Jas buwin araliginda xam japiraklarda interkalyar (aralik) meristemalar jaylasadi. Osimlik ziyanlansa ondagi meristema aktivlesip onnan taza tkan`, organ xatteki tolik organizm kayta tiklenedi.
Shaka Morfogenezi.Morfogenezi yagniy osimliklerde forma payda boliu kletkanin (tsitogenez) genetikalik programmaslakan oz-ara saykeslengen osiu xam rauajlaniuina aytiladi.
Shakanin, japiraktin, bortiklerdin, gullerdin xam baskalardin tiykargi bolegi apikal` meristemada payda boladi.
Shaka apeksi meristema kletkalarinan duzilegn bolip, ol o`zinin ulkenligi, boliniui, metabolizmi boyinsha tunika xam korpuska bolinedi. Tunika yamasa mantiya bir, eki yamasa kop kletka katlami bolim, ol apeksti sirtinan kaplap turadi. Tunikanin sirtki kabatinan endermis payda boladi. Tunikanin ishinde jaylaskan barlik kletkalar korpuska kiredi. Apekstin barlik zonalarindagi kletkalar ulken yadroga iye bolip, tsitoplazmasi koyiu boladi, vakuola bolmaydi. Shakanin osiu konusi jokari rauajlaniuga iye bolsada, ol azik zatlarga xam fitogormonlarga mutaj boladi.
Kaliplesip kiyatirgan japirak tort fazani otedi:
1. primordiyanin payda boliui, 2. japirak baldaginin payda boliui 3.Kaptal meristemadan japirak plastinkasinin payda boliui. 4. Plastinkanin sozilip osiui.
Xar bir japirak primordiyasi periferiya meristemasinan bo`rtik turinde payda boladi. Bir japirak penen ekinshi japiraktin payda boliu uakti plastoxron dep ataladi. Onin uzakligi xar kiyli: bir neshe saattan bir neshe kunge shekem.
Osimliklerdin japiraklarinin osiuine periodlilik, jaktiliktin sipati xam intensivligi tasir etedi. Kok fiolet nur buuin araliginin osiuin toktatip, eki uleslierde japiraktin osiuin tamiynleydi.
Prokambiy xam apekstin ok meristemasi paxaldin tiykargi tkanin payda etedi. Meristema zonasinan shikkan kletkalar sozilip shakanin tez uzayiuina alip keledi. Soziliu arkali osken paxal gibberelin xem auksin menen aktivlesedi. Gibberelinler tamirdan,japiraktan tasiladi. Bul jokargi buuim aralliklari osiu tezligi tertipke saliu imkaniyatin beredi.
Eki uleslerde paxal kambiydin iskerligi arkali juuanlasadi. Kambiydin aktivlesiui ushin shakanin ushinan IUK kelip turiui kerek.
Kaptal burtik (shaka) lerdin osiui ushki japirak xem shaka burtiklerinin baklauinda boladi. Shakalardin ushki burtigi saklangan bolsa,kaptal burtiklerdin osiui bastirilip turiladi.