Leviyev Manas Betyanovich

Manas (Menashe) Betyanovich Leviyev (1912.25.7, Namangan — 1990.30.4, Toshkent) — kompozitor, Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi (1962), Oʻzbekiston xalq artisti (1972). Samarqand musiqa va xoreografiya institutida taʼlim olgan (1930—32), Leningrad konservatoriyasini tugatgan (1944). Ikkinchi jahon urushi qatnashchisi (1941—42). L. ijodida oʻzbek va tojik xalqlari ohanglari kompozitorlikka xos koʻp ovozlik vositalar bilan uygʻunlashgan. Kuylari nafis va jozibador, garmoniyasi oddiy va shirador boʻlib, deyarli barcha asarlari hayot-baxsh, koʻtarinkilik ruhi bilan sugʻorilgan. Koʻp qirrali ijodida vokal musiqasi asosiy oʻrin tutadi: "Dilistonim, sen mening", "Goʻzal tong", "Sadoi bulbul" kabi romanslari, "Oʻzbek qizi ovozi", "Oʻrik gullaganda" singari qoʻshiqlari va boshqa L. oʻzbek musiqali dramasi va ayniqsa, musiqali komediya janrining rivojiga katta hissa qoʻshgan. "Oltin koʻl" (Uygʻun, 1949, oxirgi tahriri 1958), "Toshbolta oshiq" (H. Gʻulom, 1961), "Toshkentning nozanin malikasi" (H. Muhammad, 1978), "Qizil durrali nozik niholim" (Ch. Aytmatov, H. Gʻulom, 1978) asarlari mazkur janrning barkamol namunalariga aylandi. L.ning "Suhayl va Mexri" (M. Burhonov, Ik. Akbarov bilan hamkorlikda, 1958), "Mahallada duv-duv gap" (1961), "Oʻtgan kunlar (film)" (1969) kabi kinofilmlarga yozgan musiqasi yorqin va ommabop ohang hamda usullari bilan ajralib turadi. Hamza nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti laureati (1979). Ad.h Jabborov A., Manas Leviyev, T., 1986.^[1]

MANAS LEVIEV: Vals ritmidagi hayot

O‘zbekiston xalq artisti Manas Benyaminovich Leviev valsga alohida mehr qo‘ygan. U mana shu ma’naviy ritmlar orqali hayot quvonchini, uning uyg‘unligi va go‘zalligini to‘liq ifodalash mumkin, deb hisoblardi.
Darhaqiqat, 11 ta musiqiy sahna asari, 12 ta spektakl uchun musiqa, 7 ta film, koʻplab kantatalar, qoʻshiqlarni oʻz ichiga olgan Leviev ijodiy merosi nafaqat boy milliy kolorit, balki ohang, vals ritmlariga xos boʻlgan oʻziga xos ravonligi bilan ham ajralib turadi.
O‘zbekiston milliy musiqa madaniyati rivojiga ulkan hissa qo‘shgan bastakor Manas Leviev o‘z asarlari bilan xalqning samimiy mehrini qozondi. Manas Levievning tarjimai holi uning iste'dodining ko'p qirraliligi kabi ajoyibdir.
BOLALIK

1910-yilda Benyamin Murduxayevich va Bloriya Sholomovna Levievlarning katta oilasi Samarqanddan O‘zbekistonning qadimiy shaharlaridan biri, gavjum bozorlari, sharq me’morchiligi, madaniy rang-barangligi va musiqa an’analari bilan mashhur Namanganga ko‘chib keldi.

Aynan shu erda 1912 yil 25 iyulda ularning oilasida ettinchi o'g'il tug'ildi, ota-onasi unga Menashe (Manas) ismini qo'yishdi. Menashe musiqasiga juda erta qiziqa boshladim. Qanday qilib boshqacha bo'lishi mumkin edi: oilada professional musiqachilar yo'qligiga qaramay, bu oilada musiqaga katta o'rin berilgan! Manasning katta akalari Ruben va Ezro uni cholg'u asboblari - dutor, nay, doira chalishni o'rgata boshladilar. Bo'lajak musiqachining onasi yaxshi qo'shiq aytdi va kechqurun o'g'illari bilan uy kontsertlarini uyushtirdi. Ularni tinglash uchun qo'shnilar, tanishlar, oilaviy do'stlar tez-tez kelishardi. Tomoshabinlar, ayniqsa, o‘zbek va tojik qo‘shiq va raqslarini mohirona ijro etgan kenja o‘g‘li Manasning chiqishlarini intiqlik bilan kutishdi.
MAQSADGA ERISHISHDA QATDARLIK

1920 yilda 8 yoshli Manas Leviev o‘zbek maktabiga qabul qilinadi va u yerda o‘zining ilk musiqiy to‘garagiga qatnasha boshlaydi va tez orada maktab o‘zbek cholg‘u asboblari ansamblining yetakchi solisti bo‘ladi.

1922 yilda Levievlar oilasi Samarqandga qaytib keldi, u erda Manas bir vaqtning o'zida ikkita maktabda - o'zbek "Turon" maktabida va buxoriyalik yahudiylarning bolalari o'qigan 26-sonli maktabda o'qidi. Bir vaqtning o'zida ikkita maktabda o'qish qiyin edi, lekin u o'qituvchilar va yangi maktab do'stlarining yordamiga tayanib, o'jarlik bilan o'z oldiga maqsadlar qo'ydi. U adabiyotga, tarixga, rus tiliga qiziqdi, musiqaga cheksiz jalb qilindi. Bastakorning o‘zi eslaganidek, Samarqand o‘zining qadimiy me’moriy obidalari, hunarmandlari, savdo majmualari, ayniqsa, musiqa va teatr madaniyati bilan “men uchun ma’naviy shakllanishning hayotbaxsh manbaiga aylandi”.
1933 yilda musiqaga cheksiz muhabbat va uning nozik tomonlarini bilish ishtiyoqi. Manasni Leningrad musiqa kollejiga olib keladi. M. P. Mussorgskiy. Neva bo'yidagi shaharga kelishi va birinchi marta Chaykovskiy va Betxoven asarlari ijro etilgan simfonik kontsert Levievning ruhini ag'darib yubordi. "Men ko'z yoshlarimga bosdim," deb eslaydi bastakor o'sha kontsert haqida, "menda hamma narsa hayajonlangan edi, men uzoq vaqt tinchlana olmadim. Bu konsert butun umr xotiramda qoladi. O‘sha kunlarda buyuk bastakorlar ijodi bilan uchrashuvdan ilhomlanib, ilhomlanib yurardim”.
Uning o‘zbek aktrisasi Nurxon Yo‘ldoshboyeva xotirasiga bag‘ishlangan “Nurxon” simfonik she’rining mashhur Leningrad filarmoniya orkestri ijrosidagi ijrosi yosh bastakor uchun chinakam bayramga aylandi. Aynan shu asari bilan u Leningrad konservatoriyasiga o‘qishga kirdi. N. A. Rimskiy-Korsakov kompozitsiya bo‘limiga, M. Gnesin topshirgan imtihonda D. Shostakovichning o‘zi Leviev she’rini pianinoda ijro etgan. Imtihon topshiruvchilar ishni ma'qullab javob berishdi va unga eng yuqori baho berishdi.

Urush va urushdan keyingi davr

Urush boshlanganda, Leviev - o'sha paytda konservatoriyaning beshinchi kurs talabasi - armiyaga ariza berdi. Bundan xabar topgan konservatoriya rektori va o‘qituvchilari Levievdan arizani qaytarib olishini talab qilmoqda, chunki ta’lim muassasasi Toshkentga evakuatsiya qilinmoqda. Ammo Manas qat'iy. U ixtiyoriy ravishda frontga jo'nab, 265-pulemyot bataloniga kirdi. Uch oy o'tgach, Leningrad yaqinidagi Petrodvorets hududida jangda og'ir yaralangan va eshitish qobiliyatini deyarli yo'qotib, Leningrad gospitaliga yuborilgan, keyin esa Toshkentda demobilizatsiya qilingan. Biroq, kasalxonada Levievning birinchi harbiy qo'shig'i "Leningrad uchun" tug'ildi, u keyinchalik front kontsertlarida tez-tez yangraydi.
Bu shunday bo'ldi: bastakor Shostakovich o'zining shogirdi, yarador, qobiqdan hayratda, kar kasalxonada ekanligini bilib, u erga shoshildi. Leviev eshitish uchun Harbiy tibbiyot akademiyasiga olib ketilganini bilib, u eslatma qoldirdi. U askar-musiqachini shunchalik ruhlantirdiki, u Leningrad haqida qo'shiq yozishni boshladi va bu Levievning ruscha matnli birinchi qo'shig'iga aylandi.
O‘zbekistonga qaytgan M. Leviev poytaxtning madaniy hayotiga faol qo‘shildi. O‘zbekistonga kelgan taniqli musiqachilar, dirijyorlar, bastakorlar, rassomlar bilan muloqot yosh bastakor M.Levyevning kasbiy rivojlanishi va ijodiy faoliyati uchun nihoyatda foydali bo‘ldi. Bastakor o'ziga xos yorqin, quyoshli dunyoni idrok etishi, optimizmi, cheksiz g'ayrati, iste'dodi bilan ko'payib, birin-ketin kompozitsiyalar yaratadi: qo'shiqlar, marshlar, spektakllarga musiqa.
Gʻ.Gʻulom, A.Qaxxor, H.Olimjon, K.Yashenlar bilan hamkorlikda tugʻilgan harbiy-vatanparvarlik va lirik qoʻshiqlar bilan birgalikda “Jalolitdin” dramasiga musiqa yozadi. 1945 yilda Leviev Leningradda o'qish yillarida paydo bo'lgan rejasini amalga oshirdi: "Suhail va Mehri" milliy o'zbek baletini yaratish. 1949 yilda A. Uyg'un librettosida uning "Oltin ko'l" nomli yorqin musiqali komediyasi paydo bo'ldi.
YANGI BOSHQACHA. ETILGAN YILLAR

1955 yilda Manas Leviev Oʻzbekiston Bastakorlar uyushmasi boshqaruvining masʼul kotibi boʻldi. Ayni paytda O‘zbekiston televideniyesi va radiosi badiiy kengashi ishida faol ishtirok etadi, respublika konsert tashkilotlari, nomidagi teatrlar bilan hamkorlik qiladi. Muqimiy, Hamza. Uning ajoyib qo'shiqlari ilk bor ekrandan yangragan holda kontsert sahnasiga chiqdi va o'zbek xalqi hayotiga mustahkam kirdi. 1960 yilda

M. Leviev rejissyor Sh. Abbosov tomonidan suratga olingan “Bu haqda butun mahalla gapiradi” badiiy filmiga musiqa yozadi. Film davomida qayta-qayta ijro etilgan instrumental vals keng shuhrat qozondi va bastakorning o'ziga xos belgisiga aylandi. Bu haqiqatan ham 20-asr oʻzbek musiqa klassikasining durdonasidir. 1978 yilda Ch.Aytmatovning shu nomli qissasi asosida yaratilgan “Qizil ro‘molli terakim” musiqali dramasi bastakorning yorqin ijodiy yutuqlaridan yana biri hisoblanadi.
Ohirgida bir necha so'z

Manas Levievga uzoq ijodiy umr berildi. Shushana Shimunovna Abramova hayratlanarli darajada yoqimli, jilmayuvchi, tanlaganiga, san’atiga, ijod olamiga mehr qo‘ygan, doimo uning yonida bo‘lgan, tinchligi uchun qayg‘urgan, ijodiy ruhini qo‘llab-quvvatlagan, o‘zi ham manba bo‘lgan. ilhom bilan. Kasbi feldsher bo‘lib, eri uchun chinakam oilaviy farovonlik va ajoyib ijodiy muhit yaratishga muvaffaq bo‘ldi. Ular deyarli o'sha yili vafot etdilar: 1990 yil 12 mayda Manas, 1991 yil 26 mayda Shushana. Dunyo shunday ishlaydi, agar uzoq umr ko'rgan turmush o'rtoqlar sevgi va totuvlikda bu dunyoni tark etsa, unda ko'p o'tmay ikkinchisi ketadi.

RUSTAM ABDULLAYEV,

Xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi, Bastakorlar uyushmasi raisi va

O‘zbekiston bastakorlari, Davlat mukofoti laureati, professor:

“Manas Leviev musiqasi g'ayrioddiy yorqin ohang, ruhiy go'zallik, fikr ravshanligi va tuyg'ular lirikasi boyligi bilan sehrli tarzda o'ziga jalb qiladi. Bu yosh avlod uchun ajoyib mumtoz namuna bo‘lib, vatanparvarlik, insonparvarlik, aql-zakovatni tarbiyalashda katta ma’naviy-axloqiy va estetik ahamiyatga ega”.

Yunus To'raev

vokal madaniyati sohasidagi yetakchi mutaxassis, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist, professor:

“Manas Leviev – eng yorqin oʻzbek mumtoz kompozitorlaridan biri, qoʻshiq janrining beqiyos ustasi. “Sen maftun qilgan” filmi musiqasini uchta bastakor – uchta ajralmas do‘st: Mutal Burxonov, Ikrom Akbarov va Manas Leviev yozgan. Manas Leviev qo‘shiqlarini O‘zbekistondagi konsert dasturlarida va xorijiy kontsert sahnalarida ijro etganman, tomoshabinlar ularni katta qiziqish va ishtiyoq bilan kutib olishdi”.