Lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Keys
Mavzu: Respublikamizda plastmassalar,sun'iy sintetik tolalar va plyonkalar ishlab chiqarish


I. KIRISH
Bugungi kunga kelib, kimyo mashogʻulotlarida faol oʻqitish texnologiyalarini qoʻllanilishi keng tarqalgan. Ularga misol tariqasida quydagilarni: loyihaviy, AKT, tanqidiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyasi kiritish mumkin. Maqolada keys texnologiyasidan kimyodan masala yechish mashgʻulotlarida foydalanishni batafsil ko'rib chiqaylik. Kyes lotincha "casus" so'zidan kelib chiqqan - chalkash yoki g'ayrioddiy holat ma‟nosini anglatodi. Bundan tashqari, "Kyes texnologiyalari" atamasi ba'zan o'quv materiallari joylashtirilgan yeigʻma papka sifatida ham ishlatiladi.
O'zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturida, uning amalga oshirilayotgan uchinchi bosqichida har tomonlama barkamol mutaxassislarni tayyorlashga aloxida e'tibor berilgan. Bozor iqtisodiy sharoitida kadrlarni mustaqil ijodiy fikrlash qobilyatini rivojlantirish ta'limning asosiy sifat ko'rsatkichlaridan biri bo'lib hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov takidlaganlaridek: “Agar bolalar fikrlashga o'rganmasa, ta'lim samarasi past bo'lishi muqarrar. Albatta bilim ham kerak. Ammo bilim o'z yo'liga, mustaqil fikrlash ham katta boylikdir”. Talabalarni ana shu boylikning egasi qilib tayyorlash ta'lim tizimining asosiy vazifasini tashkil qiladi. Chunki, bozor iqtisodiyoti sharoitida mustaqil - ijodiy fikrlash qobilyatiga ega bo'lgan shaxsgina o'ziga ham, jamiyatga ham foydali bo'ladi-o'z muammolarini o'zi hal qilish qobilyatiga ega bo'ladi.
Jahon pedagogikasida keng miqyosda samarali qo'llanayotgan keyslardan foydalanish, birinchidan, talabalarning fikrlash qobilyatini rivojlantiradi, ikkinchidan, oquv jarayonini bevosita ishlab chiqish (bizning misolimizda kasb-hunar kollejlaridagi ta'lim jarayoni) bilan boglaydi. Gerbert Spenser ta'kidlaganidek: “Ta'limning buyuk maqsadi bilim berish emas, balki hatti-harakatlarga o'rgatishdir”. Yohud, mavjud ta'lim tizimida aksariyat hollarda oqitishdan maqsad, talabalarga bilim berish yakuniy natija sifatida qaralsa, jahon miqyosida esa, o'zlashtirilgan bilimlarni amalda qollash ta'limning yakuniy natijasi deb qaralishini e'tirof etish lozim. Garvard (AQSH) universiteti moliyaviy menejmenti mutaxassisligi bo'yicha tahsil olayotgan magistrantlar oqish davrida, banklarda sodir bo'lishi mumkin bo'lgan 2,5 mingta keysga javob topgandan so'nggina, diplom olish huquqiga ega bo'lishi fikrimizning dalilidir.
Keyslardan ta'lim jarayonida foydalanish talabalarda quyidagi zaruriy sifatlarni shakllantiradi:

• 
  kritik fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi;
  
• 
  haqqoniy (ob'ektiv) bo'lishga o'rgatadi;
  
• 
  nazariya va amaliyot o'rtasida uzviy bogliqlikni shakllantiradi;
  
• 
  muammoli vaziyatni yangicha shakllantirishga yordam beradi;
  
• 
  vaziyatlarni hal etishda, unga ta'sir etuvchi omillarning mavjudligi va ularning ta'sirini e'tiborga olishga imkon beradi;
  
• 
  boshqalar fikrini ham qabul qila olish malakasini shakllantiradi;
  
• 
  savol berish madaniyatini o'rgatadi;
  
• 
  qabul qilingan qaror uchun ma'sullik hissini tarbiyalaydi.
  

Keyslardan foydalanishda quyidagi usullardan foydalanish mumkin: yakka tartibdagi taqdimot, mikroguruh taqdimoti, mikroguruhlarda va so'ngra umumiy guruhda muhokama, rolli o'yinlar. Keyslarni hal qilishda quyidagilarga e'tibor berish zarur:

• 
  asosiy muammoni aniqlash;
  
• 
  asosiy muammoga ta'sir etuvchi omillarni aniqlash;
  
• 
  asosiy va ikkinchi darajali omillarni ajratish;
  
• 
  muammoni hal qilishning muqobil yechimini ham ko'rib chiqish;
  
• 
  eng maqbul (optimal) qaror qabul qilish.
  

Keyslarni hal qilishda uni yozma usulda tahlil qilish, unda bayon etilgan muammoni yanada chuqurroq anglashga yordam beradi, yozma nutq ham mustaqil, ijodiy fikrlash qobilyatni rivojlantirishning eng samarali usullaridan biri bo'lib hisoblanadi.
Metodik ishlanmada, kasb-hunar kollejlari pedagogik jarayonda sodir bo'lishi mumkin bo'lgan va muayyan muammoni aks ettiruvchi ayrim keyslar tavsiya etiladi. Bu keyslarni tuzishda institut malaka oshirish fakulteti tinglovchilari va maxsus sirtqi bo'lim talabalari (kasb-hunar kolleji pedagogik xodimlari) ning ayrim fikrlari ham e'tiborga olindi. Ulardan pedagogik mahorat asoslari fani amaliy mashgulotlarida talabalarning mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish malakalarini rivojlantirish maqsadida foydalanish mumkin.