Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b

Jamg`arma va vaqt bo`yicha chekli tanlash normasi. Insonlar joriy va kelajakdagi iste′molni bir-biri bilan solishtirib, jamg`arish to`g`risida qaror qabul qiladilar. Odatda shaxs kelajakda ko`proq iste′mol qilish uchun bugungi kundagi bir so`mlik iste′molidan voz kechadi. Masalan, shaxsning bir yillik daromadi 100 ming so`m bo`lsin. Agar u ushbu daromadini joriy yilda to`liq iste′mol qilsa, uning jamg`armasi nolga teng bo`ladi. Shaxs ushbu daromadidan 10 ming so`mini jamg`aradi (10 ming so`mlik joriy iste′moldan voz kechadi), agar u kelajakda 10 ming so`mdan ko`proq iste′mol qilish imkoniyatiga ega bo`lsa, masalan 15 ming so`mlik. U holda uning vaqt bo`yicha chekli tanlash normasi MRTP
C 15
quyidagicha aniqlanadi: ^{MRTP } _C^{1 } ₁₀ ^{ 15, .}
0
MRTP - vaqt bo`yicha chekli tanlash normasi, bu shaxsning umumiy tushum darajasi o`zgarmagan sharoitda bir birlik joriy iste′moldan voz kechish hisobiga bo`ladigan kelajakdagi qo`shimcha iste′mol qiymati bo`lib, u shu voz kechilgan birlik iste′molni qoplash uchun etarlidir.
Vaqt bo`yicha tanlash investitsiya qo`yishga jamg`arma orqali ta′sir qiladi. Lekin, joriy iste′mol hisobidan jamg`armani xohlagancha oshirish
315

11 i

mumkin emas. Nega deganda, umumiy daromad cheklangan. Jamg`arma umumiy daromaddan iste′molni ayrilganiga teng: S  I  C, bu yerda: S - jamg`arma; I - umumiy daromad; C - iste′mol.
Ma`lumki foiz stavkasi (i) qancha yuqori bo`lsa, jamg`arishga moyillik shuncha yuqori bo`ladi va aksincha.
Qiymatni diskontirlash. Bir yildan keyin beriladigan bir so`mning bugungi qiymati qancha bo`ladi? Bu savolga javob - foiz stavkasiga bog`liqdir. Faraz qilaylik, foiz stavkasi i bo`lsin. U holda biz bir so`mni
jamg`aradigan bo`lsak, uning qiymati bir yildan keyin so`mga

teng bo`ladi (agar foiz stavkasi i 50% bo`lsa, bugungi bir so`m bir yildan keyin 1,5 so`mga teng bo`ladi). Demak, aytishimiz mumkinki, bir

1 so'm

yildan keyin olinadigan bir so`mning bugungi qiymati <sub>1+i </sub> so`mga

teng, ya′ni u bir so`mdan kichik bo`ladi. Xuddi shunday ikki yildan keyin

1 so'm
to`lanadigan bir so`mning bugungi qiymati _{1+i }2 ga teng bo`ladi. Nima uchun deganda, bir so`m i foiz stavkasi bo`yicha investitsiyaga qo`yilsa,

1ikki yildan keyin u i1  i1   i² so`mga teng bo`ladi.

Umumlashtirib aytadigan bo`lsak, joriy diskontirlashtirilgan qiymat PDV (Present Discount Value), ya′ni boshlang`ich yilga keltirilgan qiymat - bu ma`lum muddat o`tgandan keyin to`lanadigan bir so`mning

					1
bugungi qiymati (narxi). Agar muddat bir yilga teng bo`lsa,			PDV 
						1  i
ga teng. Agar muddat n yilga teng bo`lsa,	PDV 		1		ga teng
		1	 i	n

bo`ladi. Quyidagi jadvalda (18.3-jadval) bir dollarning har xil foiz stavkalaridagi keltirilgan qiymatlari ko`rsatilgan.

Jadvaldan ko`rish mumkinki, foiz stavkasi qancha yuqori bo`lsa, bir dollarning joriy diskontirlangan (boshlang`ich yilga keltirilgan) qiymati shuncha kichik bo`ladi. Masalan, foiz stavkasi 5% bo`lganda, 10 yildan keyin olinadigan dollarning bugungi qiymati 61,4 sentga teng bo`ladi, 10 foizlik stavkada esa ushbu ko`rsatkich 38,6 sentga va 20% bo`lganda 16,2 sentga teng bo`ladi.

316

					18.3-jadval