Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b

1 dollarning diskontirlangan (keltirilgan) qiymati

Foiz			Yillar
stavkasi	1	5		10	20
0,01	0,990	0,951		0,905	0,820
0,05	0,952	0,784		0,614	0,377
0,10	0,909	0,621		0,386	0,149
0,15	0,870	0,497		0,247	0,061
0,20	0,833	0,402		0,162	0,026

Vaqt bo`yicha diskontirlangan (boshlang`ich vaqtga keltirilgan) daromadni qaraymiz. Faraz qilaylik, bizda ikki xil daromad bor. Birinchisini A deb belgilasak, ikkinchi daromadni B deylik. A daromad 400 so`mga teng bo`lib, uning 200 so`mi hozir to`lanadi, qolgan 200 so`mi bir yildan keyin to`lanadi. B daromad 440 so`m bo`lib, uning 40 so`mi bugun to`lanadi, 200 so`mi bir yildan keyin, qolgan 200 so`mi ikki yildan keyin to`lanadi. Ushbu ikki variantdan qaysi biri foydaliroq hisoblanadi? Javob: foiz stavkasiga bog`liq. Ushbu daromadlarni boshlang`ich vaqtga keltirilgan qiymatini hisoblaymiz.

PDV A  200

200





200

200

1 i ; PDV

B

40

^ (1 i)

^ (1  i)2 ^.

18.4-jadval

Diskontirlangan daromadlar turi

Daromadlar

Yillar bo`yicha keltirilgan daromad

turi

joriy yil

1-yil

2-yil

A

200

200

0

B

40

200

200

Quyidagi jadvalda daromadlarning ikkala turi bo`yicha foizlar stavkasi 5, 10, 15, 20% bo`lgandagi keltirilgan qiymatlari ko`rsatilgan. Jadvaldagi ma`lumotlardan ko`rish mumkinki, daromadlarni tanlash foiz stavkalariga bog`liq. Agar foiz stavkasi 10% ga teng va undan kichik bo`lganda, shaxs A daromad turiga qaraganda B daromad turini tanlashi yaxshiroq bo`lardi.

317

R_t , C_t


(NPV )

						17.5-jadval
	Foiz stavkalarida diskontirlangan daromad
Daromad		Foiz stavkalarida diskontirlangan daromad, (so`mda)
turi		i  0,05	i  0,10	i  0,15		i  0,20
A		390,5	381,8	373,9		366,7
B		411,9	387,1	365,1		345,6

Foiz stavkasi 15% va undan yuqori bo`lganda, A daromad turi B daromad turiga nisbatan yaxshiroq bo`lar edi.

Bu yerda asosiy sabab, A daromad qiymati B daromadga qaraganda kam bo`lsa ham, u tezroq to`lanadi.

18.3. Investitsiyani hisoblashda diskontlangan qiymat
Investitsiya qo`yishdan maqsad, kelajakda olinadigan daromadlarni va qilinadigan xarajatlarni solishtirish orqali loyihaning qiymatini baholash mumkin bo`ladi. Investitsiyani baholashda sof keltirilgan qiymat
mezoni ishlatiladi. Bu mezonga ko`ra, agar olinadigan daromad
investitsiyaga sarflanadigan xarajatdan yuqori bo`lsa, investitsiya amalga oshiriladi.
Faraz qilaylik, investitsiya hajmi boshlang`ich ishlab chiqarish yili
uchun (t 0) I ga teng; - kutiladigan t -yildagi (t 1,2,...,T)

daromadlar va xarajatlar. U holda sof keltirilgan qiymat quyidagiga teng:

NPV I	R1 C1		R2 C2	...	RT CT	,
	(1 i)		(1 i)^2
					(1 i)^T

bu yerda, i - diskont normasi (xarajatlarni bir vaqtga keltirish normasi). Diskont normasi i foiz stavkasi yoki boshqa bir stavka bo`lishi mumkin. T - loyihani faoliyat ko`rsatish muddati.

Ba`zi hollarda diskont normasini asosiy kapitalga qo`yilgan al`ternativ xarajat sifatida qarash mumkin.
Agar NPV 0 bo`lsa, investitsiya o`zini oqlaydi, ya′ni keltirilgan foyda qo`yilgan investitsiya qiymatidan katta. Agar NPV 0 bo`lganda investitsiya o`zini oqlamaydi.
318

Loyihaning		ishlash	muddati cheksiz bo`lganda t , sof 
keltirilgan qiymat quyidagicha hisoblanadi:							NPV I	R  C	.
								i
Investitsiyaga talab. Sof keltirilgan qiymat mezoniga ko`ra,
investitsiya o`zini oqlaydi, agar				NPV  I  f (i)  0 bo`lsa.
		T	R  C
Bu yerda:	f (i)  		t		t	.
			1  i		t
		t 1
Demak,		I  f (i)	investitsiyaga				talab funksiyasi. Ushbu

funksiyaning grafigi kamayuvchi bo`lib, investitsiya "narxi" bilan, ya′ni foiz stavkasi bilan investitsiyaga qilinadigan xarajatlar o`rtasidagi teskari aloqani ifodalaydi (18.3-rasm).
i

6. (i) I

   
   

f (i)  I	I  f (i)
0	I