Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b

18.4. Yer bozori
Iqtisodiy nazariyada yer deganda, uning tabiiy resurslari tushuniladi, ya′ni: yerning hosildorligi, undagi foydali qazilma boyliklar va hokazolar. Bunda biz yerning ustki qatlamini qaraymiz, ya′ni uning ustki qatlamidan qishloq xo`jaligi mahsulotlari etishtirishda yoki qurilishda (uy-joy, maktab, korxona va hokazo) foydalanish mumkin.
Yerning o`ziga xos xususiyatlaridan biri, u har doim cheklangan va uni u joydan boshqa joyga, ya′ni kapitalni ko`chirganday ko`chirib bo`lmaydi.
322
Yer taklifi. Yer taklifiga ta′sir etuvchi asosiy omillar - bu uning hosildorligi va qulay joylashganligidir. Ma`lumki, sifatli yerlar har doim va har yerda cheklangan bo`ladi. Sifatli, shaharlarga yaqin bo`lgan yerlar yanada ko`proq cheklangan bo`ladi.

Ma`lumki, yerning hosildorligi yerning sifatiga, ob-havo sharoitiga, suv bilan ta`minlanishi mumkinligiga, unda mehnat qiladiganlarning bilimiga, tajribasiga va foydalaniladigan texnikaga, ekiladigan urug` sifatiga va hokazolarga bog`liqdir. Yuqoridagi omillarning ko`pchiligi o`zgaruvchan bo`lib, ularning ta′siri ham o`zgaruvchandir. Lekin, qishloq xo`jaligida foydalaniladigan kapitalning va mehnatning o`zgarishi har doim ham bir xil sodir bo`lmaydi. Ular odatda ma`lum muddat o`tgandan keyin o`zgaradi.

Yer taklifining cheklanganligi shuni ko`rsatadiki, uning taklif chizig`i absolyut elastik emas. Shuning uchun yerning taklif chizig`i grafikda vertikal ko`rinishga ega bo`ladi (18.5-rasm).

P

Bir gektarga ^S

so’m

0 Q^* Q (gektarda)
18.5-rasm. Yer taklifi
Taklif chizig`ining absolyut elastik emasligidan shu kelib chiqadiki, uning narxi (bir gektariga) qanchalik oshmasin, yer taklifi o`zgarmaydi. Yerning real narxi qanday bo`lishini aniqlash uchun unga bo`lgan talabni tahlil qilish kyerak bo`ladi. Taklif o`zgarmasa, bozor narxini o`rnatilishida talab katta rol` o`ynaydi.
Yerga talab. Yerga bo`lgan talab ikki xil bo`ladi: qishloq xo`jaligida foydalanish uchun bo`lgan. Yerga talab va noqishloq xo`jaligida
323

foydalanish uchun bo`lgan talab. D = D<sub>q/x</sub> +D<sub>noq/x</sub> , bu yerda D - umumiy talab; D<sub>q/x</sub> - qishloq xo`jaligi uchun talab; D_q/x - noqishloq xo`jaligi talabi.

Ushbu talablarni grafikda quyidagicha tasvirlash mumkin (18.6-rasm).
P