{Лингвистика тарийхы} п1нини4 18мийети 81м 7азыйпалары

§ 44. AMERİKA TİL BİLİMİ 
XIX ásirdiń 70- jılları Amerika materiginde til bilimi qáliplese basladı.
Onıń payda bolıіında Uilyam Duayt Uitnidiń (1827-1894) belgili ornı bar. Onıń 
sanskrit jazba estelikleri boyınsha izertleіi dúnya júzilik til biliminiń aldınǵı 
ornında turatuǵın nemis tilshi ilimpazları tárepinen de óz waqtında tán alınǵan. 
1875-jılı járiyalanǵan «Tildiń payda bolıіı hám raіajlanıіı» miynetinde onıń 
til bilimindegi kóz qarasları sáіleleniіin tapqan. Ol til biliminde F-de Sossyurdıń 
táliymatların basshılıqqa aladı. U.Uitnidiń bul miynetinde bildirgen pikirleri dúnya 
tilshileriniń dıqqatın ózine tartıp 1875-jılı frantsuz tiline, 1876-jılı italyan 
tiline,1876-jılı nemis tiline aіdarma jasaldı. Bul kitaptı nemis tiline jas 
grammatistler aǵımınıń kórnekli іákilleriniń biri- Avgust Leskin aіdarma jasadı. 
U.Uitnidiń 
til bilimindegi kóz qaraslarına naturalizm hám jas 
grammatistlerdiń kontseptsiyaları menen belgili dárejede baylanıs xarakterli. Ol 
tilge jámiyetlik qubılıs sıpatında qaraydı. Uitni tilge oy-pikirdi ańlatatuǵın 
tańbalardıń jıynaǵı dep anıqlama beredi. Sonıń menen birge tildiń sotsiallıq ham 
individuallıq aspektlerin kórsetedi. Adamzat tilindegi tańbalar eki túrli (tosınnan 
hám shártli) ózgeshelikke iye. 
Birinshi tosınlılıq ózgesheliginde sóz benen máni ortasında baylanıs 
bolmaydı, ekinshisi tańbalardı qollanıіda sóyleіshi individ penen sol tilde 
sóylewshi kollektiv ortasında baylanıs bolmaydı. 
Tildi onıń bólimleri hám elementleriniń kompleksi sıpatında kórsetip tildiń 
sistemalıq xarakterin túsiniіge jaqın keldi. 

---

- 124 - 
F. de Sossyurdiń járiyalanbaǵan qol jazbalarınıń arasınan tómendegidey 
jazıіlardı oqıymız: «Uitni «Til bul adamzatlıq qurılma»- dep jazdı. Bul jaǵday 
lingvistikanıń baǵdarın túp tiykarınan ózgertti.. Uitni ele de jaqsıraq seziniі ushın, 
til bul qurılma bolıp tabıladı dep qaytalaіdı hesh qashan umıtpadı». 
Amerika til biliminiń rawajlanıwında F. Boas, E. Sepir hám L. Blumfild 
h.t.b ilimpazlardıń ornı salmaqlı.