{Лингвистика тарийхы} п1нини4 18мийети 81м 7азыйпалары

Bendjamen Li Uorf (1897-1941) qánigeligi boyınsha tilshi emes edi. Ol 
1918-jılı Massachuset texnologiyalıq institutın tamamladı. Ómiriniń aqırına 
shekem Amerikadaǵı qamsızlandırıw kompaniyalarınıń birinde órt qáwipsizligi 
boyınsha injener lawazımında jumıs isledi. 1926-jıldan baslap jumıstan bos 
waqıtları atstekler hám mayyalardıń mádeniyatı, jazıwı hám arxeologiyası menen 
qızıqsınıp, onı izertley baslaydı. Ol indeetslerdiń tilleri,ásirese xopi tilin tereń 
úyrenedi. 1931-jılı E.Sepir Yel universitetiniń antropologiya boyınsha professorı 
bolıp saylanǵannan keyin B.Uorf onnan indeetslerdiń tili boyınsha kurstı tıńlaydı. 
1937-1938-jılları onıń ózi de usı universitette antropologiya boyınsha lektsiyalar 
oqıdı. Ol 1941-jılı 44 jasında qaytıs boldı. 
1925-1941-jılları ol mayyalardıń arxeologiyası hám jazıwına, Meksikadaǵı 
indeetslerdiń tariyxına baylanıslı jazılǵan kóplegen miynetlerin járiyaladı. 
Onıń ilimiy miyrasları 1950-jılı «Metalingvistika boyınsha tórt maqala», 
1952-jılı «Metalingvistika boyınsha miynetler jıynaǵı», 1956-jılı «Til, oylaw hám 
real turmıs» degen atamada úsh kitap túrinde járiyalandı. 

---

- 126 - 
Til bilimindegi Sepir-Uorf gipotezasınıń tiykarǵı mánisi-tillerdiń hár qıylı 
grammatikalıq qurılısqa iye bolıwı oylawdıń formaları hám minez-qulıq 
normalarınıń hár qıylı bolıwına tásir etedi, -dep esaplaydı. Oylaw normalarınıń hár 
qıylı bolıwı adamlardıń minez-qulıq normalarınıń hár qıylılıǵına alıp keletuǵın 
kórsetip B.Uorf bılay jazadı: «Egerde Nyuton inglis tilinde sóylemey, al xopi 
tilinde sóylegeninde edi, jerdiń tartılıw kúshi tuwralı Nyuton nızamı basqasha 
bolar edi». «Bir tilden basqa tilge ótiw»,-dep jazadı ol, -bir geometriyalıq qatnaslar 
sistemasınan basqasına ótiwine sáykes keledi». 
Sepir jańa tipologiyalıq klassifikatsiyanı usındı. Tillerdi tipologiyalıq jaqtan 
flektiv, 
agglyutinativ, 
túbir 
hám 
polisintetikalıq tillerge ajıratatuǵın 
klassifikatsiyanı biykarlap, ol tillerdi hár qıylı tiptegi túsiniklerdi bere alıwı, 
qatnaslardı sáwlelendiriw texnikası, grammatikalıq sintezleniw dárejesine qarap 
klassifikatsiya jasawdı usınadı.