Linuks operatsion tizimi tarixi (muallif: Ilhom Teshaboyev)

“Ko’prik qurish” haqida ba`zi bir ma`lumotlar

Chipset protsessorning boshqa hamma qismlar va qurilmalar bilan o’zaro bog’lanishini ta`minlovchi uning ajralmas qismi hisoblanadi. Chipset deganda odatda shimoliy (tizimli kontrolyor) va janubiy (atrofdagi qurilmalar kontrolyori) ko’prik deb ataluvchi ikki mikrosxemadan tashkil topgan tizimli mantiqiy 0makrosxemalar to’plami tushunchasi nazarda tutiladi.

Shimoliy (aloqa) - protsessor bilan bevosita bog’lanadigan (protsessor shinasi bilan) chipsetning “tizimli” tashkil etuvchisidir, shuning uchun har bir turdagi protsessor uchun bir-biriga yaqin turdagisidan tashqari, shimoliy ko’prikning uz varianti bulishi karak. Shimoliy ko’prik (xususan uning nomi bilan butun chipset ham nomlanadi, masalan Intel 82845D-- chipset i 845D) protsessor, xotira, grafik tizimosti va boshqa qurilmalar o’rtasidagi ma`lumotlar oqimi uchun o’tkazish qobiliyati kerakli darajasini ta`minlaydi. Janubiy ko’prik atrofdagi tashqi qurilmalar bilan bog’lanadi, alohida shina yordamida shimoliy ko’prikka bog’lanadi, protsessor va atrofdagi tashqi qurilmalar ishlashi samaradorligi ana shu shinaning o’tkazuvchanlik qobiliyatiga bog’liq buladi. Bugungi kunda ko’priklar o’rtasida nuqta - nuqta tipidagi shinalar qo’llanilmoqda (shu bilan birga har bir ishlab chiqaruvchining shinasi turlicha). Intel bunday arxitekturani xabovoy deb ataydi (Hub intertace), ko’priklarni esa xablar, ammo xablarni hozirgacha ko’proq ko’priklar deb ataydilar.

Zamonaviy kompyuter interfeyslari va standartlari

AGP (Accelerate Graphics Port)-Ey-dji-pi, АGP tezlashtiruvchi grafik porti. 1997 yili uch o’lchamli (3D) grafikasini dasturini bajarishni tezlashtirish uchun Intel korporatsiyasi yaratgan shinaning spetsifikatsiyasi. Hajmi katta bo’lgan teksturalarni (Texture) saqlab qolish bilan birga video-OZU (Kram) dan tashqari ular bilan harakatlarni amalga oshirish uchun ham tizimli xotiraga to’g’ridan to’g’ri bog’lanishni ta`minlaydi, bu tizim mahsuldorligini yaxshilaydi, grafik kontrollyor va tizim xotirasi o’rtasida axborotlar kanalini yuqori tezligini ta`minlaydi.

Ushbu kanal grafik kontrollyorga teksturali kartalarni bajarish va ishlab chiqish, lokal video xotiradan kesh orkali izlamay, ularni tizim xotirasidan to’g’ridan – to’g’ri olishga imkon beradi. Kodlashtirilgan ma`lumotlarni CPU dan grafik kontrollyorga oqimini tezlashtiradi, bu bilan markaziy protsessor ishini ancha yengillashtiradi, buning natijasida boshqa hamma qurilmalar ishlashi tezlashadi. PCI shinasidan videografikaning yo’qotilishi hisobiga tizimning mustahkamligi oshadi. AGP kadrli bufer (Frame Buffer) xotirasidan samarali foydalanishga yo’l qo’yadi, shu bmlan ikki o’lchamli (2D) garfika unumdorligini ham oshiradi. PCI shinasidagi grafik akseleratorlar (Graphics Accelerator) ma`lumotlar uzatish 133 Mbayt/sek gacha tezlikka ega. AGP materinskiy plataning bevosita chipsetida joylashib va kompyuter xotirasiga to’g’ridan-to’g’ri konveerli (pipeline) aloqaga ega bo’lib, ancha katta ishlash tezligiga ega bo’ladi. AGP uchta rejimda ishlashi mumkin: 1x264 mb/s tezlik bilan ma`lumotlarni etkazadi, 2x 528 mb/s, 4x-1Gb/s gacha.
AGP 8x yangi spetsifikatsiyasi ham mavjud. Lekin u deyarli qo’llanilmaydi. AGP xotira tizimi bir qismini (integratsiyalashtirilgan (o’rnatilgan)). Videoadapter uchun foydalanish yo’li bilan qo’shimcha videoxotiralar harid qilish zaruriyatini yo’qotib RE narxini pasaytirishga imkon beradi.