Linuks operatsion tizimi tarixi (muallif: Ilhom Teshaboyev)

PSI (Peripheral Component interconnect) -Pi-sii-ay (ma`nosi “atrofdagi qurilmalarni ulash”) Pentium klassli oxirgi avlod protsessorlari uchun 64 bitli kengaytirishni ta`minlovchi shaxsiy kompьyuter 32-razryadli lokalь shinasi standarti. Shina orkali o’zaro ulashFalseP ishtirokisiz sodir bo’ladi. Intel firmasining maxsuloti, 33/66 MGts kayd etilgan takt chastotasida ishlaydi.
10 gacha turli Adcl-on, Expansion Card kengaytirish platalarini ulashga imkon beradi. Ulanayotgan qurilmalarni avtomatik ravishda moslashtirishga imkon beradi, bu shaxsiy kompyuterda Plug-n-Play texnologiyasini qo’llashda unga ustunlik beradi. 33Mgts chastotada 32 bitli rejimda o’tkazish qobiliyati (Bandwidth) 133 Mbayt/sek ni tashkil etadi. 66 MGts chastotali 64 bitli usulida o’tkazish qobiliyati 524 Mbayt/sek bo’ladi. Shinani almashtirish tezligi katta hajmli grafik (Application) qo’shimchalar bilan ishlash imkonini beradi va turli to’plovchilar ,bilan tez almashishni ta`minlaydi.
Ilgari ISA shinasi bilan ishlagani uchrab turar edi. Yana Macintosh ning oxirgi modellarida xam uchraydi. SCSI (Small Computer Systems Interface) interfeys SKАZI (kichik hisoblash tizimlari interfeysi). Ichki interfeyslar standartlaridan biri (Interface) bo’lib, IDE - interfeysidan keyin tarqalishi bo’yicha ikkinchidir. Tashqi qurilmalar cheklangan to’plamini, shu bilan maxsus qurilmalarni ta`minlovchi IDE-interfeysidan farqli ravishda SOS SCSI universalь interfeysiturli xil ichki va tashqi qurilmalarni (albatta to’plovchilarning bo’lishi shart emas) ta`minlash uchun ishlab chiqilgan.
80 yillar boshlarida ishlab chiqilgan bo’lib, yuqori tezlikni talab etuvchi va ma`lumotlar almashish yuqori tezligiga ega to’plovchilar va boshqa qurilmalar ulanishi uchun asosiy hisoblanadi.
Uning asosiy afzalliklari: yuqori darajada tez harakatliligi, shinalar orbitraji (deyarli protsessorni band etmay ishlashi mumkinligi), oltitagacha turli qurilmalarni ulash imkoniyati bor. Shu bilan birga nafaqat HDD va CD-Rom diskovodlarini balki skannerlarni (Scanner), printer (Printer) va boshqa kompьyuterlarni xam ulash mumkin. Kamchiliklari narxi qimmatliligi va nisbatan murakkab o’rnatilishi va shakllidan iborat.
Grafik tizimlar, videotasvirlar bilan ishlash va serverlar umuman olganda SCSI interfeysi qo’llanilishi bilan ancha ustunliklarga ega bo’ladilar. Interfeyslarning kuyidagi turlari mavjud: Wide SCSI, Ultra Wide SCSI va boshqalar, ular ko’rsatkichining razryadliligi va raz`yomlari turlari bilan farq qiladi USB (Universal Serial Bus) - universal ketma-ket (periferiynaya) (tashqi) shina. Kompyuter va tashqi qurilmalarning interfeysi eng muvaffaqiyatli tarqalgan standartlaridan biridir. Kompьyuterdan tashqari qurilmalarni mashina korpusidan tashqarida Plug-n-Play standarti bo’yicha ulash uchun muljallangan, natijada kengaytirish slotlarida qo’shimcha platalar o’rnatilishi (Expansion Slot) va tizimni qayta moslashtirish zaruriyati yo’qoladi. USB shinali shaxsiy kompyuter tashqi qurilmalarni kompьyuterga ulash va ular ulanishi bilan avtomati ravishda moslashtirilishini amalga oshirish imkonini beradi. Shu bilan birga shaxsiy kompyuterni qayta ishga sozlash va uchirish, o’rnatish dasturini ishga solishning keragi yo’q. Odatda katta tezlikni talab etmaydigan yangi kurilmaning o’rnatilishini osonlashtiradi- ushbu shinaning o’tkazish qobiliyati 12 Mbit/sek ni tashkil etadi. Shaxsiy kompьyuterda ushbu shina mavjud bo’lsa unga birinchi qurilmani ulash keyin bo’lsa bu kurilmagacha ikkinchisini va shu tartibda 127 tagacha qurilmalarni ulash mumkin, masalan monitor, klaviatura va shu kabilar. Bu shinaning ishlashi uchun kompьyuterda USB ichki shinasi maxsus drayverlar, BIOS ta`minlovchisi, tashqi qurilmalarda USB raz`yomlari bo’lishi talab etiladi.
Kompyuter va telekommunikatsiyalar ishlab chiqaruvchi etakchi firmalar Compag, Dec, IBM, Intel, Microsoft, NEC va Nothern Telecom firmalari tomonidan yaratilgan.