Lirik turkumlarda timsollilik masalasi

Part 7, Issue 1: August 27
th
2022 
~ 22 ~ 
www.interonconf.com
o‘ziga xos bo‘lib, u o‘rni bilan nasrdan va nasrdagi mazmunga mos keluvchi nazmdan 
foydalangan. Bu xalq og‘zaki ijodidagi dostonlarimiz uslubini eslatadi.
Yuqorida sarlavhada tilga olingan ikki momoning surgunda boshidan 
kechirganlari turkum uchun aso vazifasini o‘taganidan uning tarkibidagi she’rlar ham 
aynan ular so‘zlayotgan holatga mos ravishda shakllantirilgan. Xususan, turkum 
tarkibidagi 1- nasr va she’r “Haydov” deb nomlangan. Unda insonlarni o‘z yurtidan 
quvg‘in etishlari aks ettirilgan. Turkumdagi keyingi qismlar “Bitlar”, “Palaxmon”, 
“Chorlov” kabi nomlar bilan atalgan. “Palaxmon” she’ridagi quyidagi misralarda yana 
bir mavhum tushuncha armon va palaxmon poetik obrazlari yaratilgan: 
Tandirlar o‘yildi. O‘choqlar o‘chdi. 
Yig‘ladi, beshikka belangan armon. 
Sen yerda qay qonli qo‘llarga tushding, 
Xudoning qo‘lidan tushgan palaxmon
7
. 
Ya’ni ushbu misralardagi armon insonlarning ushalmagan kelajak orzulari 
ma’nosida kelgan bo‘lsa, palaxmon esa asli otiladigan tosh ma’nosini anglatsa-da, bu 
o‘rinda qizlarning baxti, ya’ni turmush qurishlari ma’nosi uchun ramziy obraz sifatida 
qo‘llanilgan. Misralardan qizlar baxti, ya’ni turmushga chiqib, bir oilaning bekasi 
bo‘lishlari haqidagi orzular mustamlaka siyosat qatag‘oni tufayli armon bo‘lib 
qolganligi aks ettirilgan.
Turkumdagi “Ochlik” deb nomlangan she’rda ochligidan kavushni non deb 
tishlagan bolaga aytilgan so‘zlarda o‘ziga xos obrazlar qo‘llanilgan: 
Mag‘zi kul bir bug‘doy qobig‘i – olam, 
Zamin – to‘kilmagan bir kosa sabr. 
Tandir kesagimas yeganing, bolam, 
Yeganing kimningdir suyagi – ko‘mir
8
. 
Ya’ni bu o‘rinda qo‘llanilgan “mag‘zi kul bir bug‘doy qobig‘i” epiteti shunday 
go‘daklarga vafo qilmagan dunyo uchun mos bo‘lgan, ichi bo‘sh, bo‘sh ham emas, balki 
kul bo‘lan bug‘doyning mag‘zi sifatida qo‘llanilgan. Yer yuzi esa bu sabr kosasi to‘lgan 
holatda, chunki u inson zotiga qilinayotgan bunday jabru jafolardan to‘ygan holatda, 
bola og‘ziga solgan kalish esa boshqa bir vafot etgan jabrdiydaga tegishli bo‘lgani 
uchun ham u kimningdir suyagi sifatida tavsiflanmoqda.
Turkumdagi oltinchi va so‘nggi she’r “Naqshigulning tushlari” deb nomlanadi. 
Ushbu she’rda Xorazmlik qizning surgundagi, tutqundagi iztiroblari, Vatan sog‘inchi 
aks ettirilgan. Ushbu obrazni tavsiflashda shoir “yer guli”, “tushovli kiyik”, “ma’yus 
xushro‘y” kabi sifatlashlar qo‘llanilgan.
Shoir Eshqobil Shukurning “Urushdan keyingi urush” turkumi tarkibidagi 
“Asorat”, “Urush”, “Qaytish”, “O‘zbek otaning qirq uchinchi yildagi faryodlari”, “Qirq 
7
Eshqobil Shukur. Hamal ayvoni. – T.: Sharq, 1995. 179-bet. 
8
O‘sha kitob, 180-bet. 

---

THEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF RECENT RESEARCH 
TURKEY international scientific-online conference