Lirik turkumlarda timsollilik masalasi

Part 7, Issue 1: August 27
th
2022 
~ 23 ~ 
www.interonconf.com
uchinchi yil qo‘shiqlari”, “To‘lg‘onoy”, “Xotiralar” kabi she’rlarda 2-jahon urushining 
o‘zbek xalqi boshiga keltirgan jafolari va ulardan qolgan asoratlar xususida so‘z boradi. 
Turkumdagi 1-she’r urushdan qaytmagan farzand tilidan so‘zlangan. “Urush” 
she’rida esa ushbu jaholatli manzara obrazini asoratlarini aniq ko‘rish uchun “askar 
suyangan qo‘ltiqtayoq”, “o‘ng qo‘li vujuddan olisda”, “maydalab tashlangan qorxatlar” 
kabi tashbehlardan foydalangan.
“Qaytish” she’rida esa urush obraziga boshqacha ta’rif berilgan: “urush sudraladi, 
urush sudralar... “ deyilganda, uning qoldirgan alamli asoratlari nazarda tutilgan bo‘lsa, 
“suyulgan qonimni so‘radi bitlar...” deyilganda odamlarning urushdan keyingi og‘ir 
ahvoli, “ivirsiq falakni qarg‘aydi itlar” deyilganda jonivorlarning ham bunda baloi 
ofatni yo‘qlamasliklari, “tug‘ildi urushda o‘lgan erkaklar” deyilganda esa qishlog‘iga 
o‘g‘ri tushganligiin eshitgan yosh bolalar qalbida urushga va uning natijasida yuz 
berayotgan falokatlarga nisbatan qalbida tug‘ilgan kuchli nafrat ifodalanmoqda. Ya’ni 
buncha jafolarni go‘dakligidan boshidan o‘tkazgan farzandlar urushga nafrat bilan chin 
erkak bo‘lib ulg‘aymoqdalar, degan fikr ilgari surilgan.
“O‘zbek otaning qirq uchinchi yildagi faryodlari” nomli she’r o‘ta ta’sirli she’r 
bo‘lib, uni farzandi urushdan qaytmagan otaning yig‘i-yo‘qlovi deyish mumkin. She’rda 
lirik qahramon bo‘lgan ota obrazining kechinmalariin ifodalash uchun shoir ko‘plab 
tasvir vositalaridan foydalangan: 
Qonli kafan hilpirar, 
Bo‘g‘zimda kuygan shamol. 
Tun... Yulduzlar dildirab, 
Qo‘ynimda muzlar behol. 
Itday uvlaydi oqshom 
G‘arib qolgan darchada, 
Ko‘zimda qon to‘la shom, 
Huvillaydi ko‘chalar
9
. 
She’rda keltirilgan “qonli kafan”, “kuygan shamol”, “muzlagan yulduzlar”, “itday 
uvlagan oqshom”, “g‘arib qolgan darcha”, “qon to‘la shom”, “huvillagan ko‘chalar” kabi 
sifatlashlar urushda halok bo‘lgan farzandi dog‘ida kuygan ota ruhiyatini ko‘rsatishda 
katta mahorat bilan o‘rinli qo‘llanilgan.
Azador eshigimda 
Qushday osilgan ko‘nglim, 
Tobutmas, beshigingda
Tebranib yotar o‘lim
10
. 
Ushbu parchadagi inson ko‘nglining o‘sal qush kabi osilib turishi va beshikda 
go‘dak emas, “o‘lim” kabi qo‘rqinch va mavhum tushunchani tasavvur qilish ham 
she’rxonda urushga nisbatan kuchli nafrat uyg‘onishiga sabab bo‘ladi. Parchadagi 
9
Eshqobil Shukur. Hamal ayvoni. – T.: Sharq, 1995. 196-bet. 
10
O‘sha kitob, 197-bet.

---

THEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF RECENT RESEARCH 
TURKEY international scientific-online conference