Lirik turkumlarda timsollilik masalasi

Part 7, Issue 1: August 27
th
2022 
~ 24 ~ 
www.interonconf.com
keyingi she’rda yana “o‘lim” obrazi uchraydi. Oldingisida go‘dak o‘rnida beshikda 
yotgan “o‘lim” bu safar mavhumotligicha qolgan: 
Tun bezovta, yo‘llar yig‘laydi, 
Yurakka sanchaman qo‘limni. 
Ne qilay, qo‘limdan kelmaydi, 
O‘ldira olmayman o‘limni
11
.
Ya’ni u o‘ldirgan insonlarni qaytarishning ham, uni o‘zini o‘ldirishning ham sira 
iloji yo‘q. Turkumdagi so‘nggi “Xotiralar” nomli she’rda shoir ushbu mavhum 
tushunchani ham jonlantiradi va uni obraz darajasiga ko‘taradi:
Meni xotiralar qiynaydi og‘ir, 
Befarzand ayolday xotiralar... 
Yetimlarday izlar qaynoq bir bag‘ir 
Ko‘zlari shamolday xotiralar. 
Meni xotiralar qiynaydi og‘ir
12
... 
Ya’ni “xotira” tushunchasiga “befarzand ayolday”, “ko‘zlari shamolday” kabi 
tashbehlar qo‘llash orqali uning yaxshi esdaliklar shaklida emasligiga, befarzand 
ayolning iztiroblari tarzidagi azobli lahzalar yodi va ko‘zlarga qadalgan yoqimsiz 
shamol kabi alamli xotiralar ekanligiga ishora qiladi. Ya’ni urush davri xotiralari hech 
qachon yaxshi xotiralar bo‘lmasligini shoir uqtirmoqchi bo‘ladi. Umuman, urushning 
keltirgan oqibatlari va qalblarda qoldirgan og‘riqlari tuzalmas ekanligini eslatiladi. 
Shoir Eshqobil Shukur qalamiga mansub turkum she’rlarda asosan mavhum 
tushunchalar obraz darajasiga ko‘tarilgan bo‘lib, ularni tavsiflashda shoir yangicha 
tashbehlar va sifatlashlardan o‘rinli va unumli foydalana bilgan.
Xulosa qilganimizda, turkum she’rlarda timsollilik o‘ziga xos tarzda 
shakllantirilgan bo‘lib, ularning aksari majoziy tasvirlar asosida kechinma tavsifida va 
shoirning g‘oyaviy niyati ifodasida o‘rinli qo‘llanilgan. 
Eshqobil Shukur she’riy turkumlarida tarixiy shaxslar, shayx-pirlar, oddiy xalq 
vakillari turfa toifa insonlar obrazlaridan tortib, mavhum tushunchalar, xususan, 
armon, orzu, o‘lim, qayg‘u, muhabbat kabi tushunchalar ham obraz darajasida 
shakllantirilgan. Turkumlarda kechinma-obrazlar ham ko‘plab qo‘llangan bo‘lib, 
ularning qo‘llanilishi, shoirlarning turkumlarda o‘z kechinmalarinig davomli ifodasi 
uchun qulay shakl sifatida ko‘rganligida ko‘rinadi.
O‘zbek she’riy turkumlarida ramzli obrazlar yoki ramz-obrazlar lirik qahramon 
kechinmalari ifodasi yoki shoir badiiy maqsadi ifodasi uchun ko‘plab shakllantirilgan. 
Majoziy obrazlar esa turkumda ko‘zda tutilgan g‘oyaviy maqsad uchun o‘rinli 
qo‘llangan va shoirlar mahorati samarasi o‘laroq yuzaga kelgan turkumlar ko‘plab 
mavjud. 
11
O‘sha kitob, 199-bet. 
12
O‘sha kitob, 202-bet.

---

THEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF RECENT RESEARCH 
TURKEY international scientific-online conference