Llmpact Factor: 2 issn-l: 2544-980X

Jadval № 1

Oksidlar va elementlar	Tarkib, %	Oksidlar va elementlar	Tarkib, %
SiO2	67,31	SO3	0,41
Fe umumiy	8,69	О О to	0,90
Fe2Os	8,83	P2O5	0,17
FeO	3,23	±H2O	0,49
TiO2	0,36	Cu	0,11
MnO	0,08	Pb	0,018
AI2O3	11,57	Zn	0,026
СаО	1,30	As	0,0028
MgO	1,97	Sb	-
К2О	4,27	Mo	0,0030
Na2O	0,44	Au, g/t	0,6
S . umumiy	2,56	^A& g/g	3,0
^Ssulfid	2,36	Oraliq	4,34

Mis eritish zavodida boyitmalar aralashmasi (shixta) turli hildagi eritish pechlarida (YQP - Yallig’ qaytaruvchi eritish
pechi, KMEP - Kislorodli mashalli eritish pechi, PJV - VP - Suyuq vannada eritish - Vanikov pechi) eritiladi. Eritish
jarayoni yuqori haroratlarda olib boriladi, shihtani eritib, asosiy mahsulot sifatida misga boy bo’lgan shteyn olish
jarayonida chiqindilar - shlak va chang - gaz hosil bo’ladi.
Mis ishlab chiqarish jarayonining tashlandiq shlak tarkibi 2- jadvalga kiritilgan.
“OKMK AJ” Mis eritish zavodi tashlandiq shlak tarkibi quyidagicha [2]
I
1

1. 
   
   3
   

slom karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali, O'zbekiston
Islom karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali, O'zbekiston
Islom karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali, O'zbekiston

jadval №2

Pechlar Komponentlar %	KMEP	YQP	VP
Cu	0,83	0,61	0,7
Fe umum	34,6	34,7	32-43,5
Sio2	32,6	34,6	20-35
M2O3	6,9	2,8	-
CaO	0,5	3,6	2-2,8
Zn	1,2	1,8	2-5
Pb	0,3	0,1	0,1-0,8
Fe3O4	15,1	17,2	-
S	2,1	0,2-7	0,7-3,5
MgO	0,8	1,6	-
Ag g/l	0,57	0,34	1,1
Au g/t	0,21	0,07	0,1

Shteynga eritish jarayonlari yuqori xaroratlarda, yuqori bosimda borganligi sababli juda katta miqdorda chang va gazlar
ajralib chiqib ular mahsus filtrlarda ushlab qolinadi.
Birgina Vanyukov pechining o’zida bir sutka davomida elektrofiltirlarda hosil bo’lgan mayda chang miqdori 10 - 18 t ni
tashkil etadi.
“Olmaliq-KMK AJ” Konvertor va VP elektrofilter changi tarkibi [3].
Jadval №3

Komponentlar 5 g namuna %	konvertor	VP elektrofiltr	Komponentlar 5 g namuna %	konvertor	VP Elektrofiltr
Cu	1,5	5,04	Pb	43,49	32
Fe umum	0,37	7,96	Re	0,0034	0,0005
Sio2	0,008	1,64	S	0,002	10,93
Al2O3	0,46	0,56	MgO	1,16	1,52
CaO	0,24	0,54	Ag g/l	7	10
Zn	12,56	7,49	Au g/t	12	5

“Olmaliq-KMK AJ” Anod misni elektrolitik tozalashdan hosil bo’lgan ishlatilgan elektrolit tarkibi [4]

jadval №4

Nomlanishi	Tarkibi
	Cu	Ni	As	Sb	Pb	H2SO4
Mis katodi, %	99,99	0,0001	0,0005	0,0004	0,0005	Tarkib -0,0015
Ishlatilgan elektrolit, g/sm^3	45 -50	6,0-8,5	2,7-3,2	0,3-0,4	-	120-140
Shlam, %	12-20	0,3-1,4	2,1—3,5	8,0-9,6	11-16	sulfat 7-15

Xususan “Olmaliq-KMK AJ” ga qarashli kamyob metallar ishlab chiqarish sexida molibden yarimtaryyor maxsulori
flotakansentratini oksidlovchi kuydirish jarayoni amalga oshirilib 500-600⁰C haroratda mis, temir, qo'rg'oshin, rux va
boshqalarning sulfidlari kislorod bilan reaksiyaga kirishib sulfatlar va oksidlarni hosil qilishi ma'lum.
MeS₂ + 1.5O₂ = MeO + SO₂;
2SO2 + O2 ^ 2SO3;
MeO + SO₃, MeSO₄.
Molibdenidlarini kuydirishda, reniyning katta qismi reniy oksidiga oksidlanib, sublimatsiya qilinadi va gaz oqimi bilan
chiqib ketadi.
2ReS₂ +7.5O₂ = Re₂O₇ + 4SO₂.
Chiqindi gaz vakkum ta'sirida tozalovchi chang kamerasiga boradi ichi bo'sh skrubberga kiradi, u yerda suv bilan sepilishi
tufayli reniy va osmiyning asosiy gazlari quyultiriladi va molibden tarkibidagi birikmalar va oltingugurt bug' oksidlari
qisman olinadi. Reniyning kontsentratsiyasini oshirish uchun eritmalar bir necha marta aylanadi. H₂SO₄ -300^350 g/dm³
tarkibiga kirgan holda, eritmasidagi reniy miqdori Re - 0,7^3 g/dm³ ga yetkaziladi hamda filtirlanib dag’al changlar ushlab
qolinib soribsiya jarayoniga beriladi. Reniy eritmani bosim rezervuarlaridan Sim-202 sorbentidan pastdan tepaga ketma-ket
ulangan ustunlar orqali o'tkazib so’ribsiya qilinadi, so’ribsiyasidan so’ng hosil bo’layotgan texnologik eritmadan molibden,
reniy va boshqa turdagi metallarni ajratib olish nafaqat atrof muhitga balki xomashyoni kompleks qayta ishlash imkonini
beradi.
Reniy soribsiyadan chqqan texnalogik eritma tahlil natijalari quyidagi 5- jadvalga kiritilgan [5].

jadval.№5

Elementlar	Miqdori mg/l	Elementlar	Miqdori mg/l
Reniy	20	Iridiy	1
Oltin	1	Ruteniy	1
Platina	9	Alyuminiy	396
Kumush	77	Kalsiy	789
Kobalt	2	Marganets	48
Xrom	3	Nikel	113
Magniy	48	Qo’rg’oshin	428
Surma	60	Palladiy	9
Qalay	4	Kremniy	42
Molibden	8-16 g/l	Rux	2.1 g/l
Mis	1.7 g/l	Temir	1.1 g/l

Mis ishlab chiqarish zavodi tarkibiga kiruvchi sulfat kislota ishlab chiqarish sexi ikki yirik bo’limlarga bo’linadi bular (S K
3) va (SK 4). Bu ikki bo’lim metallurgiya sexidan jami 345000 m³/soat hajmdagi gazlarni qabul qilish imkonyatiga ega
xisoblanadi. (SK 3) bo’limi kelayotgan gazlarni sovitish uchun soatiga 40 m³ suv sarflaydi va shuncha miqdorda oqova
suvi hosil qiladi [3]. (SK 4) bo’limi esa kelayotgan gazlarni sovitish uchun soatiga 60 m³ suv sarflaydi va shuncha
miqdorda oqova suvi hosil qiladi.
Ushbu oqova suvlarini neytralizatsiya qilishning yangi usuli yoki boshqa bir muayyan jarayonga tadbiq etilishi sanoat
ishlab chiqarish korxonalariga maxsulot ishlab chiqarish tannarxini pasaytirishga, ishlab chiqarishda yangi texnalogiyalarni
jalb qilishga, kerakli reagentlarning sarf xarajatlarini ma’lum darajada kamaytirishga va ekologik axvolning yaxshilanshiga
ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Bu gazlarni changlardan tozalashda suvdan foydalaniladi natajada chiqindi suvlar xosil bo’ladi bu chiqindi suvlar tarkibi
quyidagicha;
Changdan tozalash kamerasidan chiqayotgan kislotali oqova suvi tarkibi. Jadval №6

Cu	Zn	As	Bi	Re	Se	H2SO4
323 mg/l	421 mg/l	82 mg/l	52 mg/l	3 mg/l	2 mg/l	29 mg/l

Foydalanilgan dabiyotlar ro’yhati:

1. 
   Masidiqov E. M., Karshiboev S. Possibilities of increasing the efficiency of the technology of hydrometallurgical
   processing of lead concentrates //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 3.
   
2. 
   Самадов А.У., Аскарова Н.М. Совершенствование переработки шлаков медного производства. Издательство
   Ташкент. «VNESHINVESTPROM» 2020.103 с
   
3. 
   Abduraxmonov, S., Mamaraximov, S., Xaydaraliyev, X., & Shaxobov, T. (2022). Olmaliq sharoitida konvertor
   changlarini qayta ishlashning zamonaviy usuli. Science and Education, 3(4), 315-319.
   
4. 
   Boltayev O. N. et al. TARKIBIDA MIS VA NIKEL IONLARI SAQLAGAN ERITMALARDAN METALLARNI
   TURLI XIL USULLAR BILAN CHO ‘KTIRISH IMKONIYATLARINI O ‘RGANISH //Студенческий вестник. -
   2020. - №. 7-3. - С. 87-89.
   
5. 
   Mamarahimov, S. K., Rahimov, S. D., & Xoliqulov, D. B. (2021). Kamyob metallar ishlab chiqarishda ajralib
   chiqayotgan chiqindi suvlar tarkibidan metallarni ajratib olish imkoniyatlarini o’rganish. Science and Education, 2(6),
   278-283.