lm iymek sızig'i pul bazarındaǵı teń salmaqlılıq iymek sızig'i

1. IS-LM modeliniń zárúrli shártleri

IS-LM modeli tavar hám pul bazarlarınıń birgeliktegi teń salmaqlılıq modeli bolıp tabıladı.

Bul Keyns tipidagi model bolıp, ekonomikanı qısqa múddette xarakteristikalaydı hám jalpı talaptıń zamanagóy teoriyası ushın tiykar bolıp xızmet etedi. IS-LM modelinde (investitsiya - fond, likvidlikni ábzal kóriw - pul) tavar hám pul bazarları birden-bir makroekonomikalıq sistemanıń tarmaqları retinde kórinetuǵın boladı.
Tavar bazarı degende tekǵana tutınıw tovarları hám xızmetler bazarları, bálki investitsiya tovarları bazarı da túsiniledi. Tutınıw tovarlarına bolǵan talap birinshi náwbette dáramat menen baylanıslı bolsa, investitsiya ónimleri ushın bolsa, birinshi náwbette, procent stavkaları menen baylanıslı.
Pul bazarı qısqa múddetli kredit quralların, mısalı, gáziynexanashılıq veksellarini hám kommerciya qaǵazların satıp alıw hám satıw mexanizmi bolıp tabıladı.
Tavar bazarınıń makroekonomikalıq teń salmaqlılıqınıń strukturalıq bólimlerinen biri investitsiyalar (isbilermenler) ga bolǵan talap, ekinshisi fondlar usınısı (xalıq ).
Ulıwma jaǵdayda olar bir-birine uyqas kelmeydi, sol sebepli tavar bazarınıń makroekonomikalıq teń salmaqlılıqı júdá biyqarar. Bul erda faktorlar hár túrlı boladı : úy xojalıqlarınıń dáramatları, úy xojalıqlarınıń finanslıq aktivleri, bahalar dárejesi, inflyatsiya kutilmalari hám dáramatlar ósiwi kutilmalari, qarız dárejesi, salıq stavkaları, procent stavkaları.
IS-LM modeli (yamasa Xiks modeli) tavar -pul teń salmaqlılıq modeli bolıp, jalpı talap funksiyasın belgileytuǵın ekonomikalıq faktorlardı anıqlaw imkaniyatın beredi.
Model bizge bazar procent stavkası hám paydanıń bir waqtıniń ózinde tavar hám pul bazarlarında teń salmaqlılıqǵa erisetuǵın bunday kombinatsiyaların tabıwǵa múmkinshilik beredi. Sol sebepli IS-LM modeli AD-AS modeliniń specifikaciyası esaplanadı. Ol 1949 jılda A. Xansenning " Monetar teoriya hám fiskal siyasat" kitapı baspa etilgennen keyin keń tarqaldı, keyin ol Hiks-Xansen modeli retinde de ataqlı boldı.
Bul model tómendegilerge múmkinshilik beredi:
- tavar hám pul bazarları ortasındaǵı munasábetti kórsetiw;
- bul bazarlardıń hár birinde bólek-bólek teń salmaqlılıqtıń ornatılıwına tásir etiwshi faktorlardı hám olardıń bir waqtıniń ózinde teń salmaqlılıqlı bolıw shártlerin anıqlaw ;
- ekonomikalıq siklning túrli basqıshlarında turaqlılastırıw siyasatı variantların analiz qılıw, salıq -byudjet hám pul-kredit siyasatınıń natiyjeliligin bahalaw ;
- jalpı talap funksiyasın shıǵarıw hám jalpı talapǵa tásir etiwshi faktorlardı anıqlaw.
IS-LM modeli ápiwayı Keyns modeliniń barlıq shártlerin saqlaydı : bahalar dárejesiniń turaqlılıǵı, jalpı usınıstıń jetilisken mayısqaqlıǵı, jalpı ónimdiń jalpı dáramatqa teńligi.
Modeldiń sırtqı tárepden kórsetilgen ekzogen ózgeriwshileri tovarlar hám xızmetlerdiń mámleket satıp alınǵan zatları (G), pul massası (M), salıq stavkası (t).
Model sheńberinde anıqlanǵan endogen ózgeriwshiler dáramat (Y), tutınıw (C), investitsiyalar (I), sap kirip (Xn).
Esaptan tısqarı turaqlı procent stavkasınıń boljawı bolıp tabıladı. Eger Keyns kross modelinde procent stavkası qatań belgilengen bolsa hám ekzogen ózgeriwshi wazıypasın atqarsa, IS-LM modelinde ol endogen bolıp, model sheńberinde qáliplesedi (R ≠ const); onıń dárejesi ózgeredi hám pul bazarındaǵı jaǵdaydıń (teń salmaqlılıqtıń ) ózgeriwi menen belgilenedi.
Joybarlastırılǵan avtonom ǵárejetlerdiń bir bólegi endi procent stavkasına baylanıslı.
Sonday etip, tómendegi bir qatar juwmaqlar shıǵarıw múmkin.
Pul hám tavar bazarları turaqlı óz-ara tásir processinde. Bir bazar daǵı ózgerisler basqa bazarda sawlelenedi.jáne bul mudamı júz boladı, likvidlik tuzog'idan tısqarı. Bul bazarlar ortasındaǵı óz-ara tásir procesi tavar hám pul bazarları birden-bir makroekonomikalıq sistemanıń bir bólegi retinde usınıs etilgen IS-LM modelinde kórsetilgen.