Лодлий петрович замойски


Download 1.38 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/22
Sana18.01.2023
Hajmi1.38 Mb.
#1100290
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22
Bog'liq
masonlar

Моинялмцлк
Щаъы Шейх Мющсцн Моинялмцлк (Мцсиряддювля) 1819-ъу илдя
Тябриздя дцнйайа эялмишдир. Атасы Мящяммяд шащын шащлыьы
дюврцндя Истанбулда тиъарятля мяшьул олдуьуна эюря о бу шящярдя
тящсил алмышдыр. Тящсилини битирдикдян сонра Хариъи ишляр Назирлийиня ишя
эирмиш вя Петербургдакы сяфирликдя ишлямишдир. Дейиляня эюря Тещранда
Мцлкцм ханын фярамушханасына дахил олмушдур. 1858-1859-ъу иллярдя
Эоруслу Щясяняли хан иля бирликдя Авропайа эетмишдир. 1860-ъы илин
февралында дипломатик щейятин бир груп цзвц иля бирликдя юзцнцн, о
ъцмлядян Эоруслу Щясяняли хан вя Нязяр аьа Асуринин рящбярлийи иля
Парисдя «Сямими Достлуг» ложасына дахил олмушдур. Бир мцддят
Иранын Лондондакы фювгяладя вя сялащиййятли сяфири вязифясиндя дя
чалышмышдыр. Лакин Рюйтердян рцшвят алдыьына эюря вя бир нечя авропалы
имтийаз истяйянля сазишя эетдийиня эюря Иранда мцщакимя олунмушдур.
Моинялмцлк 1873-ъц илдя Иранын Османлы дювлятиндя фюв гяладя
вя сялащиййятли сяфири сечилди вя 18 ил бу вязифядя галды. О, Османлы
дювлятиндя бир чяркяз гызы иля евлянмишдир. Узун илляр Османлы
сарайында сяфирляр корпусунун дуаэени Ябдцлцн вя Султан ЫЫ
Ябдцлщямид ханын севдийи шяхслярдян олмушдур. 1887-1888-ъи иллярдя
Истанбулда олмуш Щаъы Пирзадянин фикринъя, бцтцн сяфирлярдян
щюрмятли иди вя султанын ъянаб Моинялмцлкя бюйцк етимады вя лцтфц
вардыр. Мцлкцм ханын йаздыьына эюря, «онун Султан ЫЫ Ябдцлщямид
ханла йахынлыьы о дяряъядя иди ки, щяр щяфтя бир нечя ахшам сарайа
эедиб султанла бирликдя шам едирди».
«Яхтяр» гязети 8 ийул 1882-ъи ил тарихли сайында Моинялмцлкя
Османлы дювлятинин али мцкафатынын верилмяси мярасиминдян хябяр
вермишдир. Бу мярасимдя Султан ЫЫ Ябдцлщямид хан она мцраъият
едяряк бу сюзляри демишдир: «Бизим сарайымызда диэяр дюв лят лярин
сяфирляриня нисбятян узун мцддят олдуьунуза эюря, баш га сяфирляря
нисбятян малик олдуьунуз имтийазлара эюря, шях сян сяня олан
мцнасибятимя эюря вя мяним Иран шащына олан хцсуси ещтирамымын
яламяти олараг сяня Османлы дювлятинин ян али мцкафатыны верирям».
Щямчинин гейд едилмялидир ки, о цряйиачыг бир адам олмагла
йанашы, щям дя эизли сирр сахлайан иди. «Яхтяр» гязетинин сящифяляри


онун игамятэащында вердийи зийафятляр барясиндя хябярлярля долудур.
Бу зийафятляря дявят олунанлар вя иштиракчылар Истанбулда олан
дипломатлардан, Османлы дювлят адамлары вя ханымларындан ибарят
иди. Чохлу сайда иранлы вя гейри-иранлы шаирляр мцхтялиф сябяблярля баьлы
ону мядщ едян фарс, тцрк вя яряб дилляриндя шерляр йазыб «Яхтяр»
гязетиндя чап етдирирдиляр.
О, Османлы Империйасында баш вермиш Биринъи мяшрутиййяни
яввялдян ахыра кими мцшащидя едя билмишдир.
Франсанын «Бюйцк Шярг» масон ложасынын цзвц вя устады олан
Моинялмцлк ейни заманда Истанбулда ермяниляр тяряфиндян тяшкил
едилмиш масон ложасынын цзвц вя устады иди. Еля бу сябябдян дя ложанын
цзвц олан бир чох Османлы дювлят адамлары иля йахындан таныш иди.
Щамид Илгарын иддиасына эюря онун Истанбулда тяшкил олунмуш бир чох
диэяр ложаларла да йахын ялагяляри олмушдур. Хцсусян Йунаныстанын
Грандаварианларла баьлы олан вя бир чох тцрк вя иранлыларын ора
эедиб-эялдийи «Продос» ложасынын ишиндя иштирак едирди. Сяфирлийин мясул
ишчиляриндян олан Хойлу Щаъы Мирзя Няъяфяли хан да 1873-ъц илин
август айында онун тягдиматында щямин ложанн цзвлцйцня гябул
едилмишдир.
Щямин илин декабр айында Мцлкцм Лондона эедяркян
Истанбулда Иранын Антакийадакы консулу Муса Антипанын щямин
ложайа дахил олдуьу мярасимдя иштирак етмишдир. Мювъуд мялумата
ясасян Муса Антипанын ложайа дахил олмасынын зяманятчиси олан
Моинялмцлк, Няъяфяли хан, ермяни Няриман хан, Мцлкцмцн гардашы
Микайыл хан да бурада олмушдулар. Онларын щяр бири фармасон
олмаьын ящямиййяти щаггында йыьынъагда гыса нитг сюйлямишляр.
1873-ъц илдя Парисдя няшр олунмуш «Ле монд масоник»
журналынын он бешинъи сайында гейд едилир ки, ложанын йунаныстанлы
устады Ескалари бу йыьынъагда чыхыш едяряк юзцнц иранлылара тягдим
етмиш вя онлары Иранда фармасон фяалиййятлярини давам етдирмяйя
чаьырмышдыр. «Бяли, щюрмятли гардашларымыз, бизим идеолоэи йамы зын
мяшялини Иранда, идеолоэийамызын илщам алдыьы Зярдцштцн вятяниндя
йандырмаг сизин ющдянизя дцшмцшдцр».
Ескалири сюзцнц битиряндян сонра Мцлкцм чыхыш етмиш, юзцнцн
масонлуьа дярин сядагяти олдуьуну бяйан етмиш вя сюз вермишдир ки,
бу идеолоэийанын Иранда даща чох тяблиьи вя тяшвиги цчцн ялиндян


эяляни едяъякдир. О, чыхышынын сонунда билдирмишдир ки, Истанбулда гыса
дайанмаьы она «Продос» ложасынын ишиндя иштирак етмяйя имкан
вермир. Анъаг цмидвар олдуьуну билдирмишдир ки, Мирзя Мющсцн хан
Моинялмцлк ложанын иъласларында мцнтязям иштирак едяъякдир.
Ескалари йенидян сюз алмыш вя Мцлкцмцн фармасон идейа-
ларынын щяйата кечмясиндя ролуну гейд етмишдир: «Биз бир гядяр яввял
онун Тещранда ложа йаратдыьыны вя бу шяряфли ямялиня эюря башына
няляр эялдийини дя унутмамышыг».
Ескаларинин Мцлкцм тяряфиндян йарадылмыш ложаны гейд
етмякдя мягсяди фармасон даиряляри тяряфиндян рясми шякилдя танынмыш
фярамушхана иди.
Исмайыл Раин бу фикирдядир ки, «Тещранда «Иранын ойанышы»
ложасы йарадылана гядяр Истанбулун фармасон ложасы Иран фармасон-
ларынын мяркязи иди вя Иранын Истанбулдакы сяфири олмуш Мирзя Мю щсцн
хан Мцсиряддювля (Моинялмцлк)12 ил бу ложанын Бюйцк Устады
олмушдур».
Моинялмцлкцн ардыъылларындан бири олмуш Гуламщцсейн Яф зя-
лялмцлк йазмышдыр ки, «О, Истанбулда масон ложасына дахил олараг
бцтцн дяряъяляри кечмишдир».
Мирзя Мющсцн хан щиъри тарихиля 1308-ъи илдя Тещрана эери
чаьырылды. Франсанын Ирандакы сяфири юзцнцн апрел 1891-ъи ил тарихли
щесабатында онун эери чаьырылмасынын ики сябябини эюстярмишдир:
1) Истанбулда чыхан «Яхтяр» гязетиндя шащ щюкумятиня гаршы
мягалянин чап олунмасына иъазя вермяси;
2) 1890-ъы илин февралындан башлайараг «Ганун» гязетини чап
етмяйя башламыш вя бцтцн вязифялярдян чыхарылмыш, Мцлкцмля йахын
олмасы.
Мялум сябябляря эюря Моинялмцлкцн сяфирлийи иля мцхалифят бир
нечя мцддят яввялдян башламышды. Онун щиъри тарихля 1306-ъы ил
рамазан айынын 9-да йаздыьы мяктубдан беля айдын олур ки, о,
сяфирлийин тямири, халча вя мебел алынмасы цчцн смета хяръляри
эюстярилмякля сарайа гябз (чек) эюндярмишди, лакин сарай тяря фин дян
гябул едилмямишди. Буна эюря дя о, Яминяссултана мцраъият едяряк
беля йазмышды: «Мян дювлят адамлары йанында бу дяряъядя алчаг
тябиятли вя рязил адам эюстярилмишям ки, эуйа сяфирлийин мебелляринин
йениляшдирилмяси вя сяфирлийин тямири цчцн айрылмыш вясаитя эюз


дикмишям, башга сюзля, оьурлуг едирям. Беля чыхыр ки, дювлятин мяня
етдийи вя милйонлара дяйян мц гяд дяс щцгугуну ялимдян алырсыныз.
Он алты илдир ки, бурада фяда карлыгла вя дцзэцнлцкля сяфирлийин вя
дювлятин шан вя шювкятини лазым олан дяряъяйя галдырмышам. Сяфирляр
арасында ад вя ще й сиййят газанмышам. Щяр шей бцтцнлцкля бярбад
олур. Мяним бундан сонра Истанбулда галмаьым пис эюрцняъякдир».
Етимадцссялтяня «Иълас» китабында Моинялмцлкцн дев рил-
мясиндян даща мцфяссял бящс едир вя Яминяссултанын дилиндян бу
барядя беля йазыр: «Ганун» гязети иля баьлы галмагал битяндян сонра

Download 1.38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling