Логистика

1. Logistikaning ta’rifi, maqsadlari, vazifalari va funksional 
sohalari (turlari)
 
 
"Logistika" atamasining kelib chiqishi va talqini. Aksariyat tadqiqotchilar 
"logistika" so‘zining kelib chiqishi qadimgi Yunonistonga borib taqaladi, degan fikrga 
qo‘shiladilar. Qadimgi yunonlar uchun logistika "hisoblash san’ati" yoki "fikrlash, 
hisoblash san’ati" edi va iqtisodiy, savdo va moliyaviy faoliyatni nazorat qilgan yuqori 
davlat amaldorlari logistlar deb ataldi. Arximedning so‘zlariga ko‘ra, qadimgi 
Yunonistonda 10 logist bo‘lgan. 
Rim imperiyasida "logistika" atamasi ishlatilgan. Bu yerda u oziq-ovqat 
mahsulotlarini tarqatish qoidalarini belgilash uchun ishlatilgan va oziq-ovqat 
mahsulotlarini tarqatish bilan shug‘ullanadigan Vazirlar "logistlar" yoki "logistika" 
unvoniga ega bo‘lishgan. 
Eramizning birinchi ming yilligida "logistika" atamasi birinchi marta bir qator 
mamlakatlarning harbiy leksikasida paydo bo‘lgan. Bu yerda ular qurolli kuchlarni 
moddiy resurslar bilan ta’minlash bo‘yicha faoliyatni logistika bilan bog‘lay 
boshladilar. Shunday qilib, "dono" deb nomlangan Vizantiya imperatori Leon VI (865-
912) davrida logistika vazifalari armiyani qurollantirish, uni harbiy mulk bilan 
ta’minlash, uning oziq-ovqat ehtiyojlarini o‘z vaqtida va to‘liq ta’milash va shunga 
mos ravishda har bir harbiy harakatni tayyorlashdir, deb ishonilgan. Vizantiya 
imperiyasi armiyasida maxsus lavozim — "logist" mavjud edi. 
Logistika mavzusi bo‘yicha ishlarining birinchi muallifi fransuz harbiy 
nazariyotchisi Antuan Anri Jomini (1779-1869) hisoblanadi. 
U o‘z asarlarida logistika qo‘shinlarni rejalashtirish, boshqarish, moddiy, texnik 
va oziq-ovqat bilan ta’minlash, shuningdek ularning joylashishini aniqlash, yo‘llar, 
istehkomlar qurish va boshqalarni o‘z ichiga olgan keng ko‘lamli masalalarni qamrab 
olishini ta’kidladi. 
Logistikaning ba’zi prinsiplari Napoleon armiyasida qo‘llanilgan deb ishoniladi, 
ammo harbiy fan sifatida logistika faqat XIX asrning o‘rtalariga kelib shakllangan. 
Shunday qilib, harbiy logistika deganda odamlarni, jihozlarni, o‘q-dorilarni 
harbiy harakatlar joyiga yetkazib berish uchun zarur bo‘lgan vositalar va usullarning 
kombinatsiyasi, shuningdek tegishli jarayonlarni tayyorlash va amalga oshirish 
bo‘yicha tadbirlarni rejalashtirish va tashkil etish tushuniladi. 
Tarixiy jihatdan XIX asrda "logistika" atamasi parallel ravishda harbiy 
bo‘lmagan sohada qo‘llanila boshlandi. Matematik mantiq ma’nosida atamaning 
ikkinchi talqini mashhur nemis matematikasi G. Leybnits (1646-1716) asarlarida 
ishlatilgan va bu atama uchun yangi ma’no keyinchalik 1904-yilda Jenevadagi falsafiy 
Kongressda mustahkamlangan. 
Logistika 
matematik 
qonuniyatlarni 
o‘rganishda, 
kompyuter 
texnologiyalarining texnik tizimlarini loyihalashda, robototexnika va boshqalarda keng 
qo‘llaniladi. 
XX asrda "logistika" atamasi biznesda qo‘llanila boshlandi va 70-yillarga kelib, 
bu muhitda mustahkam rivojlandi. Ushbu davrda G‘arbiy Yevropa va Amerikaning 
deyarli barcha mamlakatlari eng og‘ir energiya inqirozini boshdan kechirdilar, natijada 

---

29 
ishlab chiqarishning pasayishi, ishsizlikning kuchayishi, bozor faolligining pasayishi 
va natijada milliy va transmilliy miqyosda iqtisodiyot holatining chuqur yomonlashishi 
kuzatildi. 
Shunday qilib, logistikaning maqsadi mahsulot va xizmatlarni kerakli joyda va 
kerak bo‘lganda ta’minlash olishdir. 
Iqtisodiy adabiyotning mahalliy va xorijiy manbalarini o‘rganib chiqib shuni 
ta’kidlash mumkinki, ko‘plab mualliflar bir xil logistika faoliyatini tavsiflovchi 
umumiy atamalardan foydalanadilar va shuning uchun ularni "logistika"atamasining 
sinonimi sifatida ishlatish mumkin. Bularga quyidagilar kiradi:
▪ jismoniy taqsimot;
▪ moddiy menejment; 
▪ logistika muhandisligi;
▪ logistika menejmenti;
▪ logistika zanjirini boshqarish;
▪ umumiy taqsimot;
▪ materiallarni boshqarish;
▪ rohrematika;
▪ ta’minot zanjiri logistikasi,
▪ integratsiyalashgan tarqatish va boshqalar. 
Quyidagi ta’rif ham ta’kidlangan: transport logistikasi-amaldagi Qonunchilik 
asosida yuk oqimlarini optimallashtirish uchun transport va logistika xizmatlari 
shaklida transport va logistika faoliyatini (xo‘jalik yurituvchi subyektlarning 
harakatlari) tizimli integratsiyalashuvi haqidagi fan. 
Eng yirik logistika kompaniyalaridan biri (Major) logistikani fan sifatida 
belgilaydi, uning maqsadi tovarlar va xizmatlarni xomashyo yetkazib beruvchilardan 
iste’molchilarga targ‘ib qilishning oqilona jarayonini tashkil etishdan iborat. 
Kompaniya mutaxassislarining fikriga ko‘ra, sanoatning hozirgi rivojlanish bosqichi 
(2000-yillar) ikkita asosiy omil bilan belgilanadi: jahon iqtisodiyotning globallashuvi 
va global ilmiy-texnik inqilob, bu mijozlarning logistika xizmatlariga yangi 
ehtiyojlarini keltirib chiqaradi. 
1976-yilda AQSH logistika menejmenti kengashi (Council of Logistics 
Management) ta’rifiga o‘zgartirishlar kiritdi logistika nima - "logistika — bu tovarlar, 
xizmatlar va tegishli ma’lumotlarning ular yaratilgan joydan iste’molchilarga samarali 
va uzluksiz kelishini rejalashtirish va ta’minlash (shu jumladan nazorat qilish) jarayoni, 
iste’molchilar talablarini har tomonlama qondirishga qaratilgandir". Ushbu ta’rif 
funksional sohaga kiritilgan barcha maxsus tushunchalarni qamrab olmaydi, u 
xomashyo va materiallar manbasidan tayyor mahsulotni taqsimlash punktigacha 
bo‘lgan tovar-moddiy oqimlarni yagona boshqarish zarurligini aks ettiradi. 
Zamonaviy logistikaning maqsadi – axborot, moliyaviy va moddiy resurslar 
harakatini rejalashtirish, boshqarish va nazorat qilishni optimallashtirish. Logistika 
maqsadi, iste’molchini qulay umumiy rentabellik sharoitida o‘z vaqtida mahsulot bilan 
ta’minlash.
 
Odatda, logistika maqsadi quyidagilarni amalga oshirish bilan bog‘liq: