Логистика

 
8. Transport tariflari
Yo‘lovchilar, bagaj, yuk bagaji, yuk, pochta va kuryerlik jo‘natmalari, 
shuningdek tashish bilan bog‘liq xizmatlar erkin va tartibga solinadigan ta’riflar 
bo‘yicha tashiladi. Ijtimoiy siyosatni amalga oshirish yoki transport sohasidagi tabiiy 
monopoliya subyektlarining faoliyatini tartibga solish maqsadida davlat transport 
xizmatlarining ayrim turlari uchun tariflarning cheklangan miqdorini belgilaydi. 
Davlat tomonidan tariflarning cheklangan miqdorini belgilash va yo‘lovchilar va 
fuqarolarning ayrim toifalariga imtiyozlar berish natijasida transport tashkilotlarining 
zararlari qonun hujjatlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti 
mablag‘lari hisobidan qoplanadi. 

---

121 
Aralash transport tariflari transportning har bir turida amal qiladigan tariflar 
bo‘yicha aralash transport shartnomalari tuzilgan sanalarga transportning har bir turini 
tashish bo‘yicha xizmatlar uchun to‘lovlar summasidan shakllantiriladi.
Yuklarni tashish uchun tariflar transport jarayonining xususiyatlarini hisobga 
olgan holda belgilanadi; tashuvchi oldida turgan vazifalar; bozor sharoitlari (talab va 
taklif) va boshqalar. Tariflarni belgilashning turli usullari mavjud. Tadbirkorlik 
tuzilmalari tomonidan amalga oshiriladigan yuklarni tashishda asosiy shart – bu past 
xarajatlarni hisobga olgan holda yuqori daromad olishga imkon beradigan tariflarni 
belgilash. Yuk tariflari quyidagicha belgilanadi: 
* bir tonna yuk tashildi; 
* bir tonna kilometrga (kelishilgan tariflari); 
* bir kilometrga (kilometrgacha tariflar);
* avtomobilning bir soatlik ishlashi uchun (vaqt tariflari).
Kelishilgan tariflari tashilayotgan yuk hajmini aniq hisobga olish mumkin 
bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi, chunki bu transport vositalarining unumdorligini oshirish 
va xarajatlarni kamaytirishning obyektiv zarurligini keltirib chiqaradi, bu esa 
transportni amalga oshirishda ancha yuqori rentabellikka erishishga imkon beradi. 
Kelishilgan stavkasi tashish masofasiga, jo‘natish hajmiga va yuk sinfiga bog‘liq. 
Kelishilgan tarifini qo‘llashda iste’molchidan alohida to‘lov olinadi: 
- harakatlanuvchi tarkibga buyurtma berish (iste’molchi rad etilganda to‘g‘ridan-
to‘g‘ri xarajatlarni qoplash);
- avtotransport vositasini yuklash va tushirish ostida bo‘lgan vaqt (jo‘natuvchida 
transport vositasining ishlamay qolishi bilan bog‘liq yo‘qotishlarni qoplaydi);
- ma’lum miqdordagi yuklarni tashish (mijozga zarur bo‘lgan transport ishlarini 
bajarish bilan bog‘liq xarajatlarni qoplaydi).
Kilometrgacha bo‘lgan tariflar harakatlanuvchi tarkibning modeli va turiga va 
yurish masofasiga qarab to‘lashni ta’minlaydi. Ular shaharlararo va xalqaro transportni 
amalga oshirishda yoki transport vositalarining o‘zlari harakatlanayotganda (haydash, 
yetkazib berish va qaytarish, bo‘sh yurish va boshqalar) qo‘llaniladi. 
Kilometrgacha bo‘lgan tariflar harakatlanuvchi tarkibning modeli va turiga va 
yurish masofasiga qarab to‘lashni ta’minlaydi. Ular shaharlararo va xalqaro transportni 
amalga oshirishda yoki transport vositalarining o‘zlari harakatlanayotganda (haydash, 
yetkazib berish va qaytarish, bo‘sh yurish va boshqalar) qo‘llaniladi. 
Vaqt tariflari mijozga transportning miqdoriy xususiyatlarini aniqlash mumkin 
bo‘lmagan yoki mantiqsiz bo‘lgan ma’lum vaqt davomida harakatlanuvchi tarkibni 
taqdim etishda qo‘llaniladi. Tarif stavkasi bir soat davomida hisoblab chiqiladi, 
harakatlanuvchi tarkib turiga bog‘liq va foydalanish paytida avtomobil tomonidan 
bajarilgan masofani hisobga olishi mumkin. Vaqt stavkasi bo‘lishi mumkin:
- bitta yuk oqimi, kichik yuklarni tashishda, shahar transportida va boshqalar.;
- ish vaqti va kilometr masofasi uchun ikki qismli) - past darajadagi va ish 
sharoitlari, harakatlanuvchi tarkibning ixtisoslashuvi va transport vositasidan 
foydalanishga ta’sir qiluvchi boshqa omillar.
Harakatlanuvchi tarkibning har bir markasi uchun tariflarni belgilash tavsiya 
etiladi. Ko‘rib chiqilgan tariflar transport xarajatlari va shunga mos ravishda tariflar 
hajmi bo‘yicha differentsial koeffitsientlar tizimi bilan to‘ldirilishi mumkin. 

---

122