Лойиҳа бошқаруви

Рискларга жавоб беришни режалаштириш жараёни. Дастлаб, 
барча мумкин бўлган рисклар, муаммоларни яхшироқ тушуниш учун 
лойиҳанинг дастлабки босқичида, тавсифланади. Aммо ушбу босқи-
чда лойиҳани амалга ошириш жараёнида юзага келадиган рисклар 
аниқланади. Лойиҳани амалга оширишни ташкил қилиш жараёни ва 
лойиҳани бошқариш жараёни, бирлаштирилганда, биз лойиҳани бажа-
риш ва назорат қилиш жараёнини инобатга оламиз. Ушбу босқичда 
режалаштирилган ишлар бажарилади, шунингдек, бир вақтнинг ўзида 
нима содир бўлаётгани назорат қилинади. 
Aгар лойиҳа самарали бўлса, унда сиз янги лойиҳани яратишни 
бошлашингиз керак, агар лойиҳа самарали бўлмаса, унда жараёнда 
юзага келган барча муаммоларни ҳисобга олиб, пайдо бўлган риск-
ларни ҳисобга олиб, ушбу лойиҳани бошидан ёки муаммолар пайдо 
бўлган босқичдан бошлаб ишга тушириш керак. 
Мумкин бўлган ўзгаришлар туфайли, лойиҳани бошқариш режа-
си итерактив бўлиб, лойиҳанинг ҳаётий циклининг турли босқичлари-
да кетма-кет ишлаб чиқилади. Бошқача қилиб айтганда, янада батаф-
сил ва аниқ билимлар тўпланганлиги сабабли, сиз режани батафсилроқ 
ва такомиллаштиришга ўтишингиз мумкин. Тегишли ишлаб чиқиш 
лойиҳа менежмент гуруҳига, лойиҳа ривожланиб борган сари янада 
мураккаброқ даражада бошқариш имкониятини беради. Лойиҳанинг 
ҳар қандай босқичида менежерлар жорий фаолиятда ҳам, жорий 
операциядан олдинги жараёнларда ҳам, лойиҳани тезкор бошқаришни 
амалга ошириб, ўзгартириш ва тузатишлар киритишлари мумкин. 
Лойиҳани оператив бошқариш деганда, уни амалга ошириш 
жараёнида эришилган натижалар, ташқи ва ички шароитларнинг 

---

 
ЛОЙИҲА БОШҚАРУВИ 
~ 19 ~ 
ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда лойиҳани бошқариш тушунилади. 
Ташқи шароитлар деганда кўриб чиқилаётган лойиҳа нуқтаи назари-
дан муҳим бўлган ва атрофдаги ташқи муҳитни тавсифлайдиган пара-
метрлар тўплами тушунилади. Ички шароитлар деганда кўриб чиқи-
лаётган лойиҳа нуқтаи назаридан муҳим бўлган, лойиҳа иштирок-
чилари - марказ, ижрочилар ва бошқаларни тавсифловчи параметрлар 
тўплами тушунилади. 
Операцион менежмент механизмларидан фойдаланган ҳолда 
менежерлар инновацион лойиҳани ҳаётий циклининг ҳар қандай 
босқичида бошқара олишади. Шундай қилиб, лойиҳани бошқариш - бу 
лойиҳанинг турли босқичларида бир қатор кичик алоҳида вазифалар-
ни ҳал қилиш ва кичик ҳаракатларни ҳал қилиш орқали белгиланган 
мақсадга эришишдир. Яъни, лойиҳани бошқариш - бу оддийдан му-
раккабга доимий ўтиш ва битта катта вазифани шаблон процедура-
ларидан иборат содда фаолиятга айлантириш. Aсосийси, ҳар бир 
кичик вазифани ҳал қилиш учун ва алоҳида ҳаракатни муайян вақт 
давомида бажариш учун алоҳида ижрочини тайинлаш керак бўлади. 
Ҳар қандай лойиҳа, ғоянинг пайдо бўлишидан тортиб то тўлиқ 
якунига қадар, унинг ривожланишининг маълум кетма-кет босқичла-
ридан ўтади, ривожланиш босқичларининг тўлиқ тўплами эса лойи-
ҳанинг ҳаётий циклини ташкил қилади. Лойиҳанинг ҳаётий цикли 
одатда фазаларга, фазалар эса босқичларга, босқичлар эса қадамларга 
бўлинади. Лойиҳанинг ҳаётий циклининг босқичлари фаолият соҳа-
сига ва қабул қилинган ишларни ташкил этиш тизимига қараб фарқ 
қилиши мумкин. Бироқ, ҳар бир лойиҳани дастлабки босқичга, лойи-
ҳани амалга ошириш босқичига ва лойиҳани якунлаш босқичига бў-
лиш мумкин. Бу табиий кўриниши мумкин, аммо лойиҳанинг ҳаёт 
циклининг концепцияси менежер учун энг муҳимларидан бири ҳисоб-
ланади, чунки бу ҳозирги даврда менежернинг вазифалари ва фаолият 
турлари, қўлланиладиган усул ва воситаларни белгилайди. 
Лойиҳа бошқарувчилари турли хил йўллар билан лойиҳанинг 
ҳаётий циклини босқичларга ажратадилар. Масалан, дастурий таъми-
нотни ишлаб чиқиш лойиҳаларида ахборот тизимига бўлган эҳтиёжни 
англаш, талабларни шакллантириш, тизимни лойиҳалаш, кодлаш, 
синовдан ўтказиш ва операцион қўллаб-қувватлаш каби босқичлар 
кўпинча ажралиб туради. Бироқ, лойиҳани тўртта асосий босқичга 
бўлиш энг анъанавий ҳисобланади: лойиҳани шакллантириш, режа-
лаштириш, амалга ошириш ва якунлаш. 

---

 
ЛОЙИҲА БОШҚАРУВИ 
~ 20 ~ 
Лойиҳани шакллантириш асосан лойиҳани танлаш функциясини 
назарда тутади. Лойиҳалар қондирилиши керак бўлган эҳтиёжларнинг 
пайдо бўлиши туфайли бошланди. Бироқ, ресурсларнинг етишмаслиги 
шароитида барча эҳтиёжларни истисносиз қондириш мумкин эмас. 
Сизга танлаш керак бўлади. Баъзи лойиҳалар танланади, бошқалари-
дан эса воз кечилади. Қарорлар ресурсларнинг мавжудлиги ва биринчи 
навбатда молиявий имкониятлар, баъзи эҳтиёжларни қондиришнинг 
нисбий аҳамияти ва бошқаларни эътиборсиз қолдириш, лойиҳалар-
нинг қиёсий самарадорлиги асосида қабул қилинади. Aмалга ошириш 
учун лойиҳаларни танлаш бўйича қарорлар янада муҳимроқ, чунки 
лойиҳани каттароқ қилиш керак, чунки йирик лойиҳалар келажакда 
фаолият йўналишини белгилаб беради ва мавжуд молиявий ва меҳнат 
ресурсларини боғлайди.