"Loyiha" va "loyihalarni boshqarish" so’zlari turli sohalardagi va hukumat darajasidagi menejerlar tomonidan ishlatiladigan terminologiyada aniq belgilangan

V- BOB. BIZNES TUZILMAVIY LOYIHALAR (BIZNES - STRUKTURAVIY
LOYIHALAR)

1. 
   Prinsiplar, metodlar va rejalashtirish tizimi
   

Ishlab chiqarishni rejalashtirish ish rejalarini tayyorlash, mablag’larni aniqlash, ularni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan mehnat va moddiy resurslarni, shuningdek rejalarni amalga oshirishni monitoring qilishda ifodalanadi. Korxona darajasida prognozlar miqyosi, prognozlash vaqti va maqsad bo’yicha tasniflanadi. Turli xil tashkiliy shakllardagi korxonalarda vazirliklar darajasida mintaqaviy va tarmoq prognozlari bilan bog’liq bo’lgan mikroiqtisodiy bashoratlar amalga oshiriladi. Prognoz davrida tasniflash uzoq muddatli (5-15 yil), o’rta muddatli (1-5 yil), qisqa muddatli (oydan yilgacha) va operatsion (oygacha) prognozlarni ajratishga imkon beradi. Maqsadga muvofiq tartibga solish va qidirish bashoratlari ajratiladi: birinchi holda, standartlar yordamida qishloq xo’jaligining ob’ekti kelajakdagi holati prognoz qilinadi, ikkinchidan, ob’ektning holati ishlab chiqarish jarayonining mavjud omillarini inobatga olgan holda belgilanadi. Bevosita rivojlanishning asosiy prinsiplari muntazam, izchil, o’zgaruvchan, doimo uzluksiz, aniqlik, rentabellik yoki qaytarishdir. Korxonalarning turli tashkiliy shakllari uchun prognozlash usullari ikkita katta guruhga bo’linadi: intuitiv va rasmiylashtirilgan. O’z navbatida, operatsiya prinsipi va axborot olish usuliga ko’ra intuitiv bashoratlar alohida va jamoaviy ekspertizaga bo’linadi. Birinchisi intervyular, tahliliy yozuvlar, ikkinchisi - fermer xo’jaliklari mutaxassislari tomonidan olib borilgan ekspertizadir. Formallashtirilgan predmetlar ekstrapolatsiya, iqtisodiy va matematik modellashtirish usullarini o’z ichiga oladi. Kerakli prognozlar asosida korxonalar uchun rejalar ishlab chiqiladi. Prognozlardan farqli o’laroq, reja qat’iy aniqlangan maqsad va obektning aniq faoliyat muddati aniqlanganligi to’g’risida aniq tasavvurni ifodalashdir.
Bozor iqtisodiyotida rejalashtirishning to’rtta asosiy tamoyillari bo’ladi: optimallashtirish, moslashuvchanlik, rejani amalga oshirishda moslashuv va ishonchlilik. Optimallik iqtisodiy-matematik va boshqa usullardan foydalangan holda tizimli yondoshishni o’z ichiga oladi. Rejada ishlab chiqarishning nisbatan moslashuvchanligini, bozorga oldindan belgilangan zaxiralar yordamida moslashuvchanligini, tashqi va ichki omillarning ta’sirini ta’minlaydigan texnik va iqtisodiy ko’rsatkichlar bo’lishi kerak. Ishonchliligi moslashuvchanlik xususiyatlarini, iqtisodiy tizimning maqbulligini va texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarning barqarorligini birlashtiradi.
Korxonalarda rejalarni ishlab chiqish uchun maxsus qoidalar, metodlar va usullar majmui rejalashtirish metodologiyasidir.
Asosiy rejalashtirish usullari - balans uslubi, variantuslubi, dastur-maqsadli uslubi, iqtisodiy-matematik va normativ resurs uslubidir.
Balans usuli tabiiy va qadriyatlar muvozanatining rivojlanishini o’z ichiga oladi, shu jumladan mehnat, moddiy, er, energetik balanslarini ajratish lozim.
Variant usulining asosi - texnik va iqtisodiy koeffitsientlarning turli xil variantlarini, moddiy-pul xarajatlarni, tarmoqlarning balans aloqalarini rivojlantirishdir.
Dastur- maqsadli uslubi faoliyatning aniq maqsadini tanlash va uning bir necha imkoniyatlari, korxonaning o’zaro bog’liq iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish dasturlarini ishlab chiqishga asoslangan.
Iqtisodiy va matematik usullar rejalashtirishda keng qo’llaniladi, undan matematik statistika usullarini, iqtisodiy va matematik modellarni va ommaviy xizmat nazariyasini ajratib olish kerak.
Normativ-resurs uslubini qo’llash rejalashtirish - ishlab chiqarish jarayonining asosiy omillari bo’yicha iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyatini iqtisodiy baholashga asoslangan. Ishlab chiqarish salohiyatiga ko’ra, qishloq xo’jaligi korxonasining barcha resurslarining miqdori, munosabati va optimal nisbati tushuniladi.

2. 
   Biznes-rejaning mazmuni
   

Biznesni rejalashtirish potensial investorlar va boshqa manfaatdor tomonlarga loyihaning tijorat jozibadorligini taqdim etishning asosiy shakli hisoblanadi.
Loyihaning biznes rejasi loyihaning asosiy jihatlarini kelajakdagi tijorat korxonasi sifatida tasvirlaydigan hujjatdir: loyihaning qanday muammolarga duch kelishi va ularni qanday hal qilish mumkinligi.
Biznes-reja investorga taqdim etilayotgan investitsiyaviy loyihaning asosiy hujjati bo’lib, unda loyihaning mohiyati, asosiy xususiyatlari, moliyaviy natijalari va iqtisodiy samaradorligi qisqacha shaklda va umuman qabul qilingan tartibda belgilanadi.
Loyihaning biznes-rejasini tayyorlash loyiha qatnashchilarining keng doirasini qamrab oladi. Uning mazmuni qurilishning mantig’ini va loyihaning asosiy bo’limlari mazmunini aks ettiradi.
Biznes rejalari turli xil bo’lishi mumkin. Ularning tarkibiga kiritilgan eng tipik bo’limlar quyidagilardir:

• 
  xulosa;
  
• 
  loyiha g’oyasining tavsifi;
  
• 
  marketing tadqiqotlari va marketing rejasi;
  
• 
  ishlab chiqarish (texnik yoki qurilish rejasi);
  
• 
  tashkiliy va / yoki huquqiy reja;
  
• 
  loyihaning moliyaviy asoslari;
  
• 
  samaradorlik (investitsion jozibadorlik) va xavfni baholash.
  

Ko’pgina hollarda biznes-rejalar muayyan vaqt (odatda bir yil) uchun tuziladi, asosiy savolga javob beradi: qaysi yo’nalishda, qaysi sohada pul, kuch va pul sarmoyalarini investitsiya qilish yoki bozorda o’z joyida qolish yoki yangi mahsulotni sotib olish maqsadga muvofiq. Ushbu rejalar 3 va 5 yilga tuzilishi mumkin.
Biznes-reja tuzish zarurati quyidagi hollarda paydo bo’ladi: korxonani tashkil etish yoki qayta tashkil etish; iqtisodiyotning huquqiy shaklini o’zgartirish; ishlab chiqarish yo’nalishini o’zgartirish; tashqi bozorga chiqish va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish.
Biznes-rejaning asosiy bo’limlari quyidagilar: 1 - qurilishni tashkil qilish imkoniyatlari, uning qisqa ta’rifi; 2 - ishlab chiqarilayotgan qurilish mahsulotlari va xizmatlarining turlari, ularning qisqacha tavsifi; 3 - bozorlarning qisqacha tavsifi; 4 - marketing rejasi va uning strategiyasi; 5 - ishlab chiqarish rejasi; 6 - korxonani tashkil etish va boshqarish; 7 - xavfni baholash va sug’urta qilish; 8 - mehnat resurslari va ijtimoiy munosabatlarni rejalashtirish; 9 - investitsiya rejasi; 10 moliyaviy rejasi va moliyalashtirish strategiyasi; 11 - biznes reja loyihasini amalga oshirishdan foydalar.