"Loyiha" va "loyihalarni boshqarish" so’zlari turli sohalardagi va hukumat darajasidagi menejerlar tomonidan ishlatiladigan terminologiyada aniq belgilangan

Ishlab chiqarish rejasi. Ushbu muammoni hal qilishda tizimli yondashuvni ta’minlash uchun iqtisodiy va matematik modellashtirish usullarini q o’llash tavsiya etiladi.
SHuningdek, tashqi va ichki ishlab chiqarish oqimlari sxemasini, ya’ni moddiy-texnika resurslarini etkazib berish, bo’limlar o’rtasida ishlab chiqarish aloqalarini ochib beradi. Bo’lim qurilish mahsulotlarini (mahsulot bo’yicha) va kelajak uchun ularning dinamikasini baholash uchun yakunlanadi.
Tashkiliy reja loyiha konsepsiyasini ishlab chiqishga mas’ul shaxslar va qurilish korxonasini boshqarish haqida ma’lumot beradi. Katta korxonalar uchun xodimlarning umumiy sonini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Bo’lim mutaxassislarning vazifalarini aks ettiradi, shaxsiy muvofiqlashtirishni belgilaydi va barcha xizmatlarning faoliyatini nazorat qiladi. Korxonaning tashkiliy sxemasi vazifalarni samarali bajarilishini ta^minlashi kerak.
YUridik rejada yangi tashkil etilgan korxona uchun uning tashkiliy-huquqiy shakli tanlanganligi sababli eng yuqori bahosi mavjud. Mavjud korxona uchun o’z faoliyatini tartibga soladigan qonunlar va normalar ko’rsatiladi.
Xatarni baholash. Investorlar va kreditorlar xavflarni baholashga katta ahamiyat berishadi, shuning uchun biznes-rejani ishlab chiqish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan xavf va yo’qotishlarni nomlash, qanday xavf turlarini aniqlash va kompaniyaning aktivlarini qanday miqdorda sug’urta qilish kerakligini aniqlash maqsadga muvofiqdir. Ushbu bo’lim sug’urta shartnomalari tuzish va sug’urta miqdori bo’yicha tashkilotni ko’rsatadi.
Moliyaviy reja. Narxlarni hisoblash biznes reja oldingi boblarida qabul qilingan qarorlarning natijalarini umumlashtiradi. Ushbu bo’lim qurilish kompaniyasining kutilgan moliyaviy natijalari haqida barcha kerakli maTumotlarni taqdim etadi. Moliyaviy maqsadlar tadbirkor va yuridik shaxslarning biznes-rejasi muhokama qilinadigan faoliyatining asosiy masalalariga javob berishi kerak. Moliyaviy rejaga ko’ra, investorlar qanday qarorlar topishi mumkinligini aniqlaydilar va kreditorlar potensial qarzdorning qarzga xizmat ko’rsatish qobiliyatini baholaydilar. Moliyaviy rejaga ikkita hisoblangan qism kiradi: korxonaning moliyaviy-iqtisodiy natijalari va asosiy moliyaviy ko’rsatkichlarni rejalashtirish.
Korxonaning moliyaviy-iqtisodiy ahvolini tahlil qilish oxirgi uch yil davomida uning faoliyatining texnik, iqtisodiy va moliyaviy ko’rsatkichlari asosida amalga oshiriladi. Tahlillar iqtisodiy o’sish darajasini, moliyaviy barqarorlikni, bankrotlik ehtimoli darajasini belgilaydi. Tahlillar korxonaning moliyaviy-iqtisodiy ahvolining dinamikasiga kompleks baholarni baholash bilan yakunlanadi.

3. 
   Biznes-strukturaviy loyihalarning moliyaviy qismi
   

Asosiy moliyaviy ko’rsatkichlarni rejalashtirish aktivlar va majburiyatlar prognoz balansini, foyda va yo’qotishlarni, pul oqimini, loyihani moliyaviy baholashni va moliyaviy quvvatni hisoblashni talab qiladi. Moliyaviy hisobotning asosiy shakllarida prognoz parametrlari xalqaro standartlarga mos kelishi kerak, ayniqsa narx darajasi har bir loyiha davrida bozorning xarid qobiliyatini aks ettirishi kerak. Naqd pul oqimi prognozi korxonani moliyalashtirish strategiyasini ishlab chiqish, kapitalga bo’lgan ehtiyojni aniqlash va uning samaradorligini baholash uchun mo’ljallangan.
Loyihaning tijorat samaradorligi (moliyaviy asoslash) moliyaviy daromadlarning nisbati va daromadlilik darajasini ta’minlovchi natijalar bilan belgilanadi. Korxonaning iqtisodiy faoliyatiga baho berish oddiy va diskontlangan usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Oddiy tezkor usul juda tez hisob-kitoblar asosida baholashni amalga oshirishga imkon beradi, bu loyihani rivojlantirish darajasining past darajasini ifodalaydi va murakkab hisob-kitoblar orqali uning yolg’onligini tasdiqlaydi. Quyidagi ko’rsatkichlarni aniqlash uchun oddiy usul ishlatiladi:

• 
  ishlab chiqarish quvvatlarining birligi yoki ishlab chiqarish birligida yaratilgan kapital qo’yilmalar;
  
• 
  sof foyda umumiy investitsiyaga yoki sarmoya kiritilgan kapitalga nisbati sifatida loyiha foydasi marjasi,%;
  
• 
  jami investitsiyalarning sof foyda va amortizatsiya miqdoriga nisbati sifatida investitsiyalarni qaytarish muddati yoki investitsion daromad davri.
  

Ushbu ko’rsatkichlar turli vaqtlardagi tushumlar yoki to’lovlarning bir xil miqdordagi tengsizlikni hisobga olmaydilar, bu esa murakkab ko’rsatkichlarni qo’llash zarurligiga olib keladi.
Diskontlash usuli. Investitsiyalar samaradorligini baholash bir qator prinsiplarga asoslangan.

1. 
   prinsip - hisob-kitoblar ishlab chiqarish va investitsiya faoliyatidan pul oqimlarining ko’rsatkichlariga asoslangan.
   
2. 
   prinsip - indikatorlarni joriy (diskontlangan) qiymatga majburiy kamaytirish. Pul oqimlarining diskontlashi turli muddatli qiymatlarni vaqtning ma’lum bir nuqtasida qiymatining qadriyatlariga kamaytirish, bu qisqarish momenti deb ataladi.
   
3. 
   prinsip - inflyatsiya omilini hisobga olish. Inflyatsiya darajasining turli darajalarida olingan natijalarni taqqoslashini ta’minlash uchun, diskontlashdan oldin yoki prognoz pul oqimi inflyatsiyadan tozalangan narxlarda yoki diskont omiliga qayta hisoblash yo’li bilan o’rnatiladi.
   
4. 
   prinsip - baholovning maqsadiga bog’liq ravishda foydalaniladigan diskontlangan stavka shaklining o’zgarishi.
   

Loyihaning tijorat samaradorligini aniqlash natijalari sezilarli darajada diskontlash stavkasiga bog’liq. Diskont stavkasini tanlash oqilona bo’lishi kerak. Biznes-rejada diskont stavkasini shakllantirish maqsadga muvofiqdir. U har bir komponentida diskontning komponentlarini, foizsiz xavfni hisobga oladigan summasini hisoblab chiqadi; inflyatsiya mukofoti; xavf mukofoti; past likvidlik uchun mukofot va boshqalar.
YUqoridagi prinsiplarni hisobga olgan holda investitsiyalar samaradorligini baholash metodologiyasi quyidagi ko’rsatkichlarga asoslangan:

• 
  sof diskontlangan daromad (NPW);
  
• 
  daromadlilik indeksi (PC);
  
• 
  xarajatni qoplash muddati (PP);
  
• 
  ichki daromadlilik darajasi (rentabellik) (IRR).
  

Investitsiyalar samaradorligini prognozlash va baholash uchun foydalaniladigan muhim indikator - pul daromadlarini diskontlashni hisobga olgan holda daromadlilik indeksi (RR), birlik qiymatiga ko’ra daromadni tavsiflaydi. Agar PC <1 yoki unga tenglashtirilgan bo’lsa, loyiha rad etilishi kerak - bu investorga daromad keltirmaydi. PC qiymati> 1 ga teng bo’lgan investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun qabul qilinishi mumkin, bu aniq hozirgi qiymatdan farqli o’laroq, bu ko’rsatkich nisbatandir, shuning uchun muqobil variantlardan loyiha variantini tanlashda foydalanish qulaydir.
Oddiy xarajatni qoplash muddati (PP) - dastlabki vaqtdan to kelishilgan vaqtgacha bo’lgan davr. Dastlabki vaqt loyihalash topshirig’ida ko’rsatilgan (odatda bu operatsion faoliyatning boshlanishi). Hisoblash muddati billing davridagi eng birinchi nuqta deb ataladi, undan keyin joriy daromad keladi va kelajakda salbiy bo’ladi. Ichki daromadlilik darajasi (IRR) - NPW loyihasi nolga teng bo’lgan diskontlash stavkasining qiymati. Ichki daromadlilik darajasi, ko’rsatilgan ta’sirning kattaligi ko’rsatilgan investitsiya xarajatlariga teng bo’lgan diskontlash stavkasi hisoblanadi. Ichki daromad darajasi sizning investitsiya qilishingiz mumkin bo’lgan eng yuqori foiz stavkasini belgilaydi.
Moliyaviy rejani ishlab chiqishda quyidagi masalalarni ko’rib chiqish kerak:

1. 
   Taqdim etilgan materiallarning ishonchliligi.
   
2. 
   Hisoblash uchun bir nechta variant bo’lishi kerak (optimistik, pessimistik va boshqalar).
   
3. 
   Moliya rejasi biznes-rejaning boshqa bo’limlarida keltirilgan raqamlardan ajralmasligi kerak.
   

Loyihaning birinchi yilidagi barcha moliyaviy natijalar, odatda, har oyda, ikkinchisi - chorakda, uchinchi va keyingi yillarda - yil yakunlari bo’yicha hisoblab chiqiladi.
Moliyalashtirish strategiyasi. Biznes-rejaning ushbu qismida siz investitsion ehtiyojni oqlashingiz va rejalashtirilgan tadbirlar uchun moliyalashtirish manbalarini aniqlashingiz kerak. Bu quyidagi savollarga javob berishi kerak:

1. 
   Loyihaga qancha pul kerak?
   
2. 
   Qanday manbalardan bu mablag’larni olish va qanday shaklda olish rejalashtirilgan?
   
3. 
   Investitsiyalarning to’liq qaytib kelishini qachon kutishimiz mumkin va investorlar daromad olishadi?
   
4. 
   Bu daromad qanday bo’ladi?
   

Ikkinchi savolga javob berayotganda, potensial kreditorlar va investorlarni korxonaning rivojlanishiga investitsiya qiladigan qancha mablag’ni va boshqa manbalardan kredit ko’rinishida qancha pul olishini kutish kerak. Muvaffaqiyatli korxonalarda ishlab chiqarishni kengaytirish bilan bog’liq qurilish loyihalari uchun kreditlar orqali moliyalashtirish afzalroq deb hisoblanadi. YAngi korxona tashkil etish bilan bog’liq bo’lgan loyihalar uchun moliyalashtirishning ustun manbasi - bu ulush va kapital mablag’. Bunday loyihalar uchun kreditlarni jalb qilish talabga javob beradi, chunki yangi korxona uchun kreditlarni to’lash sxemasi juda katta bo’lishi mumkin.
Beqaror iqtisodiy vaziyatda investorlar investitsiyalarning daromadliligini ta’minlaydigan loyihalarni afzal ko’radi.