Loyihalarni moliyalashtirish

( 2.2.)³²

a a

bu erda, D – foiz va soliq t l lariga ha yoki soliq t la i , foizlar t la g ga ha lga daromad: S_s – soliq t lash stavkasi; S_a^b, S_a^o - aktivlarning ri chiqilayotgan davriga lga

shla g i h va oxirgi summasi, qiymati.

Ushbu rsat i h i g afzalligi quyidagilardan iborat:

• 
  hisob-kitobning sodda va tushunarliligi;
  
• 
  loyihaning foydaliligini rsatishi;
  
• 
  loyihaning butun hayotiylik davrini rsatishi.
  

³² Колмыкова Т.С. Инвестиционный анализ: Учеб. пособие. – М.: ИНФРА-М, 2009. с.79.

Kamchiliklari esa kelgusi pul tushumlarining qiymatini joriy vaqtga nisbatan hisobga olmasligidadir.

Yuqorida ri tga investitsiya loyihalarining samaradorligini baholash usullariga asoslanib, “AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” investitsiya loyihasining moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini oddiy (a a a i ) usullar asosida baholaymiz.

“AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” investitsiya loyihasining moliyaviy- iqtisodiy samaradorligini baholashdan avval, bu investitsiya loyihasi t g risi a umumiy qisqacha a l tlar berib ta iz.

Mazkur loyihaning asosiy maqsadi “AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ tomonidan qurilish, remont, rekonstruktsiya ishlarini bajarish uchun bankdan 1,42 mlrd. s kredit olish hisobiga Yili Star-River Trade & Business Co.Ltd. nomli Xitoy kompaniyasidan qurilishga oid texnika, mashina va mexanizmlarni sotib olish hisoblanadi.

“AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ Toshkent shahar, Bektemir tumani Hokimiyati x ali s e tlari i r hat a o t azish Inspektsiyasi tomonidan 2008 yil 12 noyabrdagi №000664-02 son bilan r hat a tga . Jamiyatning Ustav fondi 99 000 000 s i tashkil etadi va quyidagicha taqsimlangan.

5. jadval “AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ ning Ustav fondining

taqsimlanishi

Ta’sischilar	Ulushi, %	Ulushi, so’m
Raxmanov Sh.Sh.	98,5	97 515 000
Gaipov A.R.	0,5	495 000
Muxammadieva G.X.	0,5	495 000
Majidova D.A.	0,5	495 000

Manba: “AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ loyihasi TIA sidan olingan.

Loyihaning umumiy summasi 1 897 493 500,00 s li , shundan 75,1%

a i 1 424 000 000 s bank krediti hisobidan, qolgan 24,9% a i 473 493 500 s z a lag i hisobidan amalga oshiriladi.

Loyihada z a tutilgan 1 424 000 000 s li bank krediti hisobiga Xitoy davlatida ishlab chiqilgan XIAGONG markasidagi XG951 III modelli va XIAGONG markasidagi XG932 II modelli 2 dona yuk ortuvchi texnika (pogruzchik), Jonyang markasidagi JY230E modelli 2 dona ekskavator, XG markasidagi XG31802 modelli 1 dona avtogreyderlar sotib olinadi. Keltiriladigan texnikalar asosida jamiyat qurilish i ha faoliyatini amalga oshiradi. Kredit 36 oyga l alla ga li (undan 6 oy imtiyozli davr), yillik 19% ostida 36 oy davomida asosiy qarz bir xil summalarda, milliy valyutada - 47 466 667 s a qaytarish sharti bilan beriladi.

“AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ ning ushbu loyihasi 3 yil muddatda amalga oshirish l alla ga li , korxona yiliga 948,8-998,7 mln s li qurilish e tlariga texnik va texnologik xizmat rsata i. Hozirgi kunda korxona buyurtmachi “ Janubgazmaxsusmontaj” unitar korxonasi bilan 23.10.2012 yilda imzolagan №108 sonli shartnomaga asosan 10 mlrd. s li qurilish-montaj ishlarini boshlash arafasida.

Investitsiya loyihasi T.I.A.siga asosan, mazkur loyihani amalga oshirish uchun l iha i itsit ri t i a 12 ishiga shtat a ali hish elgila ga li , bular a r a hi ish hilar 8 ish hi ha a a ri shqar a a 4 ishi ishlashi rejalashtirilgan.

“AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ ning t la quvvat bilan ishlashi rejasi 3- ilga eli 100% e elgila ga , illar i ha quyidagiga teng:

1-yil	2-yil	3-yil
95%	97%	100%

“AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ ning investitsiya loyihasining qiymati 6-jadvalda ifodalangan.

5. jadval

“AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” investitsiya loyihasi qiymati

Investitsiya tarkibi	So’mda	Qat’iy valyutada	Jami	Jamiga nisbatan foizda
XIAGONG markasidagi XG951 III modelli va XIAGONG markasidagi XG932 II modelli 2 dona yuk ortuvchi texnika (pogruzchik)	330 000 000	0	330 000 000	17.39
Jonyang markasidagi JY230E modelli 2 dona zanjirli (gusenichniy) ekskavator	736 000 000	0	736 000 000	38.78
XG markasidagi XG31802 modelli 1 dona avtogreyder	358 000 000	0	358 000 000	18.86
Olinayotgan texnikalarga extiyot qismlar	25 500 000	0	25 500 000	1.34
Xududda x ali faoliyatini yuritish uchun ofis	154 600 000	0	154 600 000	8.14
Jami to’plangan aktivlar	1 604 100 000	0	1 604 100 000	84.53
Ishlab chiqarish zapasi	185 517 500	0	185 517 500	9.77
Jami ishchi kapital	185 517 500	0	185 517 500	9.77
Moliyaviy chiqimlar
Loyihani ishlab chiqish uchun komissiya (0,5%)	7 120 000	0	7 120 000	0.375
Bojxona xujjatlarini rasmiylashtirish (0,4%)	5 696 000	0	5 696 000	0.3
Ish boshlagungacha lga davrda kredit foizi (90 kun)	67 640 000	0	67 640 000	3.56
Garov e ti i s g rtalash (0,25%x3 yil)	13 350 000	0	13 350 000	0.703
Garov shartnomasini notarial tasdiqdan t azish (0,15%)	2 670 000	0	2 670 000	0.14
Mehnatga haq t lash 3 oyga)	11 400 000	0	11 400 000	0.6
Jami moliyaviy xarajatlar	107 876 000	0	107 876 000	5.68
Jami investitsiya	1 897 493 500	0	1 897 493 500	100

Manba: “AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ loyihasi TIA sidan olingan.

Jadval a l tlari a ri i turibdiki, jami loyihaning qiymati 1897493500 s i tashkil etib, undan 84.53 foizi i 1604100 000 s a lag loyihada asosiy vositalarga, a i zamonaviy texnika-texnologiyalarga sarflanadi. Undan

330000000	s i	i 17.39% i 2 dona yuk ortuvchi texnika (pogruzchik)ga,
736000000	s i	i 38.78% i 2 dona zanjirli (gusenichniy) ekskavatorga,
358000000	s i	i 18.86% i 1 dona avtogreyderga sarflanadi. Jami loyiha

qiymatining 9.77 foizi ishchi kapital sifatida sarflanib, 5.68 foizi esa moliyaviy xarajatlarni tashkil etadi.

5. jadval “AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” investitsiya loyihasining

moliyalashtirish manbalari

Ko’rsatkichlar	So’mda	Qat’iy valyuta- da	Jami	Jamiga nisbatan foizda
1.Korxonaning z a lag lari	473 493 500	0	473 493 500	24.96
2.Jalb qilingan a lag lar	0	0	0	0
3.Qarz a lag lari	1 424 000 000	0	1 424 000 000	75.04
	1 897 493 500	0	1 897 493 500	100

Manba: “AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ loyihasi TIA sidan olingan.
Jadval a l tlari a ri i turibdiki, jami moliyalashtirish manbalari 1 897 493 500 s i tashkil qilib, shundan, korxonaning ziga tegishli a lag lari 473 493 500 s i yoki jamiga nisbatan 24,96 % ni tashkil qilgan. Jalb qilingan mablag lari mavjud emas. Qarz a lag lari i g ulushi 75,04 % ni tashkil qilgan yoki 1 424 000 000 s i bank krediti hisobidan loyihani moliyalashtirish z a tutilgan.

“AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ ning investitsiya loyihasi

a l tlariga ra, korxonaning yillar i ha sof pul oqimi quyidagiga teng: 0-yil 1-yil 2-yil 3-yil

-14240000000 684704415 675670402 810998780

Bunda 0- il a i estitsi a xara atlari 1424000000 s i tash il eti , 1-yilda sof pul qi i 684704415 s ga, 2-yilda sof pul qi i 675670402 s ga, 3-yilda

sof pul qi i 810998780 s ga te g. Ushbu a l tlar a foydalanib qoplash muddatini aniqlaymiz:

5. jadval

Investitsiya loyihasi qoplash muddati hisob-kitobi (PP)

Yillar	Pul oqimi	Ja g arila pul oqimi
0	-14240000000	-14240000000
1	684704415	-739295585
2	675670402	-63625183
3	810998780	747373597
PP		2.078 yil

Manba: Muallif tomonidan loyiha TIA si asosida hisoblandi.

PP = (63625183 / 810998780)*365 = (0,78*365) = 28 kun

Demak, investitsiya loyihasini qoplash muddati RR= 2.078 yil yoki 2 yil, 28 kunga teng.

“AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” MChJ ning investitsiya loyihasi

a l tlari a foydalanib, loyihaning rentabelligini aniqlaymiz (ROI).

ROI = ((684704415+675670402+810998780) / 3) / 14240000000 = 723791199

/ 14240000000 = 0.508 yoki 50.8%.

Demak, investitsiya loyihasining rentabellik darajasi 50,8% ni tashkil etadi.

Yuqoridagi hisob-kitoblardan ri i turibdiki, investitsiya loyihasining qoplanish muddati, a i loyihaga qilingan investitsion xarajatlarning loyihadan olingan daromadlar bilan qoplanish muddati 2 yil, 9 oy, 14 kunga teng li , investitsiyalarni qaytarish muddati (3yil) dan kam, bu esa loyiha samarali ekanligini ifodalaydi. Investitsiya loyihasining rentabellik darajasi, a i loyihadan olingan 3 yillik daromadlarning rta ha qiymatining loyihaga qilingan investitsion xarajatlarga nisbati 50,8% ga teng li , diskont stavkasi (19%) dan ancha katta, bu esa loyihaning samarali ekanligidan dalolat beradi.

2. “AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” investitsiya loyihasining pul oqimlarini tahlil qilish va baholash

Har qanday loyihaning moliyaviy-iqtisodiy jihatdan baholanishi pul oqimlari haqidagi a l tlarga asoslanadi. Pul oqimlari haqidagi a l tlarga ega

l as a turib investitsiya loyihasining samaradorligini baholash mumkin emas.

Investitsiya loyihasini baholash loyihani amalga oshirishdan oldin bajarilishi sababli, pul oqimlari haqidagi a l tlar ham oldindan rejalashtiriladi. Loyiha samaradorligini baholashda pul oqimlarini rejalashtirish va ularni hisobga olish jarayoni asosiy ri i egallaydi va investitsiya loyihalarining haqiqiy samaradorligini aniqlashga jiddiy ta sir rsata i.

Diskontlash usulining mazmuni shundan iboratki, pul a lag larining qiymati muayyan vaqtda bir xil emasligi, a i bugungi bir s bir yildan keyingi bir s ga (iste l qiymati i ha) teng emasligi kontseptsiyasiga asoslanadi. Diskontlashga asoslangan usullarning barchasi (sof joriy qiymatni aniqlash usuli (Net Present Value, NPV), foydaning ichki e ri i hisoblash usuli (Internal Rate of Return, IRR), investitsiyalarning rentabelligini hisoblash usuli (Profitability Index, PI), diskontlashning qoplash muddatini hisoblash usuli (Discount Payback Period, DPP)da investitsiya loyihalarining muayyan davrdagi barcha kirim va chiqimlarning

rtasi agi farq – sof pul oqimi (Cash Flow – CF) aniqlanib, diskotlashtirish li bilan hisoblanadi. Binobarin, diskontlashga asoslangan usullarning mohiyatini tushunish uchun avvalo, korxona pul oqimlarining mazmunini va sof pul oqimini aniqlash formulasini bilib olishimiz kerak la i.

Korxona pul oqimlari asosan quyidagilardan tashkil topadi:

• 
  operatsion faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi (4-shakl, 050-qator);
  
• 
  investitsion faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi (4-shakl, 100-qator);
  
• 
  moliyaviy faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi (4-shakl, 180-qator).
  

Buni quyidagicha 5-rasm orqali tasvirlash mumkin:

Korxona faoliyati turi	Foyda (kirim )	Harajatlar (chiqim)
Investitsiya faoliyati	asosiy vositalarni sotish. nomoddiy aktivlarni sotish. v) uzoq va qisqa muddatli investtsiyalarni sotish. g) oborot kapitalining kamayishi hisobiga tushumlar	kapital q il alar. nomoddiy aktivlarni sotib olish. v) oborot kapitalining sishi hisobiga harajatlar. g) uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarni sotib olish.
Operatsion faoliyat	mahsulot (tovar, ish va xizmat) larni sotishdan kelib tushgan pul a lag i. operatsion faoliyat ning boshqa pul tushumlari.	material tovar, ish va xizmatlar uchun mol etkazib beruvchilarga t la ga pul a lag lari. xodimlarga va ular nomidan t la ga pul a lag lari. v)operatsion faoliyat ning boshqa pul t l lari.
Moliyaviy faoliyat	aktsiyalar chiqar-ishdan yoki xususiy kapital bilan g liq lga boshqa instru mentlardan kelgan pul tushumlari. olingan foizlar va dividentlar. g)moliyaviy faoliyat ning boshqa pul tushum lari, shu jumladan qarzlar i ha pul tushumlari	xususiy aktsiyalar sotib olingandagi pul t l lari. t la ga foizlar va dividentlar. v) uzoq va qisqa muddat li kreditlar va qarz lar i ha t l lar. g) lizing i ha t l lar. d) moliyaviy faoliyat ning boshqa t l lari.

6-rasm. Korxona pul oqimining xarakteristikasi³³

Pul tushumlari va chiqimlarini tahlil etish investitsiya loyihalarini baholashda juda muhim sanaladi. Investorlarni boylikni stir hi tushumning qanchaligi, pul a lag lari kirimi va chiqimigina qiziqtirmasdan, balki korxonaning byudjet oldidagi majburiyatlardan holi lga agi, a i soliqlarni t laga a keyingi qoladigan natija (foyda) qiziqtiradi.

Buni quyidagi ri ish agi formula orqali aniqlash mumkin:

П_Т  С_Т

• 
  (Х  А)  Т_Ф
  

 Т_с

(2.3)³⁴

bu erda, P_t - pul tushumlari; S_t - sotishdan olingan tushum;

10. 
    harajatlar ig i isi (joriy harajatlar); A - amortizatsiya ajratmasi;
    

³³ Uzoqov A., Nosirov E.,Saidov R., Sultanov M.investitsiya loyihalarini moliyalashtirish va ularning monitoringi. O q q lla a. – T.: “IQTISOD-MOLIYa”, 2006.91-b.

³⁴ O sha manba 97-b.

T_f,T_c - t la ga foizlar va soliqlar.

Iqtisodiy adabiyotlarda investitsiya loyihalarining sof pul oqimini topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi³⁵:

Sotishdan.tushgan.tushum

• 
  O' zgaruvchan.xarajatlar
  
• 
  Amortizatsiya
  
• 
  Kredit.uchun. foiz
  
• 
  Boshqa.doimiy.xarajatlar
  
  

 Soliqqa.tortiladig an.baza

• 
  Foyda(daromad)solig 'i
  
  

 Korxona.ixtiyorida .qoladigan. foyda(sof . foyda)

• 
  Amortizatsiya
  
  

 Korxonaning.sof . pul.oqimi(Cash.Flow  CF )

Yuqorida ri tga investitsiya loyihalarining pul oqimlarini baholashga asoslanib, “AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” investitsiya loyihasining pul oqimlarining tarkibini ri chiqamiz va uni baholaymiz.

“AVTO TRANSPORT TEXXIZMAT” investitsiya loyihasining kelgusida olinishi rejalashtirilgan daromadlari va xarajatlari quyidagi jadvalda ifodalangan.