M. A. Kamenskaya

1.3. AXBOROT FANLARINING RIVOJLANISH TARIXIDAN
Rivojlanishning dastlabki bosqichida (XX20-asr boshlari) axborot­fani, birinchi navbatda, ilmiy bilimlarning tarqalishi, ilmiy adabiyotlarning­tez o'sib borayotgan oqimlarini tartibga solish va tasniflash zarurati bilan bog'liq edi. Ushbu sohadagi birinchi ish " universal bibliografik klassifiya­Katia. Hujjatlar to'g'risidagi traktat P. Otle, 1905 yilda Bryusselda nashr etilgan.
Texnik inqilob (XX asrning 30-yillari oxiri—40-yillari boshlariXX) bugungi kunda ham nashr etilayotgan ilmiy ma'lumotlarga oid maxsus jurnallarning paydo bo'lishi bilan birga keldi. Ulardan ba'zilarining nomlari hali ham an'anaviy ravishda "hujjatlar­" yoki "hujjatli filmlar"atamalarini saqlab kelmoqda. Axborot fani 1960-yillarning boshlariga qadar bir qator g'arbiy Evropa tillarida shunday nomga ega edi.endi hujjatli film — bu faqat hujjatli aloqa shakllarini o'rganadigan fan.­ции имела в ряде западноевропейских языков примерно до нача­ла 1960-х гг. Сейчас документалистика — дисциплина, изучающая лишь документальные формы коммуникации.
XX asr XXkompyuterlar paydo bo'ldi-­ma'lumotlarni saqlash va o'zgartirish operatsiyalarini bajaradigan elektron qurilmalar­. 1948­yilda Norbert Vinerning "kibernetika­yoki hayvon va mashinadagi tenglik va aloqa" kitoblari va Klod Shannonning "bog'lanishning matematik nazariyasi"maqolalari. O'sha yili­Buyuk Britaniyaning Qirollik­jamiyati ilmiy ma'lumotlar bo'yicha birinchi xalqaro konferensiyani o'tkazdi. Aynan shu yillar­нем рождения информатики, изучающей все аспекты возникно­axborotning paydo bo'lishi, qabul qilinishi, saqlanishi, o'zgarishi, uzatilishi, ma'lumotdan foydalanishning barcha jihatlarini o'rganadigan informatika fanining tug'ilgan vaqti hisoblanadi­. Ingliz tilida so'zlashadigan dunyoda yangi fan hisoblash fani (computer science), frantsuz tilida­so'zlashadigan mamlakatlarda esa informatika (informatique; Frants. information axborot va automatique avtomatika).
1949 yilda YUNESKO tomonidan tashkil etilgan ilmiy Referat bo'yicha xalqaro konferentsiya bo'lib o'tdi. 1952 yilda SSSR fanlar Akademiyasi tizimida ilmiy axborot instituti tashkil etildi, 1955 yilda butun Ittifoq (hozirgi butun Rossiya) ilmiy va texnik axborot institutiga (VINITI) aylantirildi.
1960-yillarning o'rtalari axborot fanining rivojlanishidagi yangi bosqich deb hisoblanishi mumkin. Ushbu ilmiy yo'nalishning nomi sifatida axborot fani (informatika) atamasi taklif etilgan: information science, informatics (ingl.); science de reformation, informatique (FR.); Informationwissenschaft, Informatik (нем.). Aynan "informatika" atamasi 1970-yillardan beri qo'llanila boshlandi.u ko'plab professional uyushmalar va maxsus jurnallar nomlarida paydo bo'ldi. Bir so'zli atama "axborot fanlari" nomi bilan solishtirganda qulayroq, ammo torroq ma'noga ega (pastga qarang). Axborot fanini yangi fan sifatida ajratish va shakllantirish bilan bir qatorda­, kompyuterni intellektual faoliyatning barcha sohalariga kiritish kengaytirildi. Bu ulardan foydalanish bilan bog'liq muammolarni hal qilishni talab qildi. ­AQShda "siz raqamli fansiz" deb nomlangan maxsus ilmiy fan paydo­bo'ldi, ya'ni.hisoblash mashinalari haqidagi fan (kompyuter fanlari, hisoblash fanlari), Frantsiyada — "informatique" (1962), Germaniyada — Informatik (1968). Shunday qilib, ism ruscha "informatika"atamasiga to'g'ri keladi. ­Tushunmovchiliklarni keltirib chiqaradigan unvonlarga mos kelish, bu atamalarning talqinlari qarama-qarshi ekanligini anglatadi. Mamlakatimizda "informati­ka" atamasi darhol ildiz otmadi. Birinchidan, SSSRda informatika ostida poni­Mali "kibernetika"deb nomlangan boshqaruv tizimlarida ma'lumotlarni qo'llash sohasi.
A. P. Yershov 1986 yilda informatika haqida "axborot uzatish va qayta ishlash jarayonlarini o'rganadigan fundamental tabiiy fan"deb gapirgan. Informatika - "axborot" fundamental falsafiy tushunchasini aks ettiruvchi axborot modellari haqidagi fan [21].
1998 yilda D. A. Pospelov [47] quyidagilarni yozgan: "80-yillarning boshidan [mamlakatimizda] "informatika" atamasi ortidagi narsalarning mazmuni frantsuzlar informatique deb nomlangan fan haqida gapirganda tushunadigan narsalarga eng yaqininformatique. Bundan oldin, hozirgi kunda infor­matika deb nomlangan ilmiy yo'nalishlar to'plami turlicha nomlangan. Dastlab "kibernetika" atamasi birlashtiruvchi nom edi, keyin "amaliy matematika"xuddi shu tadqiqot sohasining umumiy nomi rolini talab qila boshladi.
Terminologik qiyinchiliklarga yo'l qo'ymaslik uchun amerikalik olim Fritz Mahlupning taklifini tinglash oqilona bo'ladi [74] ko'plikdan foydalanish: "axborot fanlari", ilmiy yo'nalishlarning katta guruhini nazarda tutadi. Keyin axborot fanlari boshqa keng­fanlar oilalari va­metu tadqiqotlari, tabiiy fanlar, ijtimoiy fanlar bo'yicha birlashtirilgan sohalar bilan bir qatorda turadi­.
F. Mahlup 1983 yilda adabiyotda uchraydigan, ma'lumot bilan bog'liq bo'lgan fan sohalarining nomlari namunasini nashr etdi [74]. Ro'yxatga 30 dan ortiq tadqiqot yo'nalishlari kiritilgan, shu jumladan: axborot fanlari, informatika, axborot nazariyasi, hisoblash fanlari, hisoblash, umumiy tizim nazariyasi, tizim tahlili, boshqaruv nazariyasi, kibernetika, robototexnika, avtomatika nazariyasi, operatsiyalarni o'rganish, statistik echimlar nazariyasi, o'yin­nazariyasi, tasvirlarni ochish, sun'iy intellektni o'rganish, Teo­riya aloqa, bibliometriya,­fanometriya, kutubxonashunoslik, tilshunoslik, psixolingvistika, semantika, semiotika, fonetika, nutq fani, leksikologiya, kognitiv fanlar, kom­munikatsion fanlar, telekommunikatsiyalarni o'rganish­, tirik tizimlarni o'rganish, neyrofiziologiya, miyani o'rganish, psixobiologiya, kognitiv nevrologiya,­genetik ma'lumotni o'rganish. F. Mahlup axborot fanini metanauk, "ulkan erish qozon" deb hisoblaydi, u erta bosqichlarda biologiya fanlari (tirik­tizimlarda axborotni qayta ishlash), xulq-atvor fanlari (kognitiv jarayonlarni o'rganish), ijtimoiy fanlarni o'z ichiga olgan. Axborot fanlari umumiy o'rganish ob'ekti-ma'lumotga ega. Shu bilan birga, turli xil axborot fanlarida ishlaydigan mutaxassislar "ma'lumot" tushunchasini o'ziga xos tarzda izohlaydilar (1.1 ga qarang).