M. A. Kamenskaya

Axborotni yaratish va qabul qilish

Axborot yaratish-bu ko'plab mumkin bo'lgan va teng huquqli (ya'ni, bitta to'plamga tegishli) variantlardan tasodifan (tashqaridan so'ramasdan) qilingan variantni tanlash (Kastler ma'lumotlarining ta'rifiga qarang). Agar biz yangi ma'lumotlarning paydo bo'lishi haqida gapiradigan bo'lsak, unda tanlov tasodifiy bo'lishi kerak. Agar tanlov mavjud ma'lumotlarga asoslangan bo'lsa, unda biz ma'lumotni idrok etish, qabul qilish haqida gapiramiz. "Eslab qolish" (Kastlerning so'zlariga ko'ra) ma'lumotni qabul qilish bilan bog'liq.
N. Viner va K. Shannonning asarlarida in formatsiyani qabul qilish jarayonlariga­deyarli e'tibor berilmagan. Retseptordan (radiatorga ko'ra­) faqat bitta kod belgisini boshqasidan ajratish qobiliyati talab qilingan.
Dinamik tizimlar nazariyasi nuqtai nazaridan, axborotni qabul qilish tizimni ma'lum bir holatga o'tkazishni anglatadi­, chunki u ilgari qanday holatda bo'lgan. ­Vaqtinchalik texnik qurilmalarda qabul qilish odatda­elektr yoki yorug'lik impulsi yordamida amalga oshiriladi. Barcha holatlarda impuls energiyasi davlatlar orasidagi to'siqdan kattaroq bo'lishi kerak. Uchinchi tomon kuchlari tufayli kommutatsiya­kuch deb ataladi. Kommutatsiyaning yana bir usuli parametrikdir. Bu shuni anglatadiki, ma'lum bir (cheklangan) vaqt davomida­tizimning metrlari shunchalik o'zgaradiki, u mono­barqaror bo'ladi, ya'ni holatlardan biri beqaror bo'lib, keyin yo'qoladi. Tizim qanday holatda bo'lishidan qat'i nazar, qolgan barqaror holatga tushadi. Shundan so'ng, parametrlarning oldingi qiymatlari qaytariladi, yuzta tizim­ko'p barqaror bo'lib qoladi, ammo­u tarjima qilingan holatda qoladi.
Quvvat va parametrik kommutatsiyalar ma'lumotni qabul qilishni anglatadi. Faqat kalitni­qaytarish mexanizmlari farqlanadi, ya'ni.ma'lumot olish. Elektronikada quvvatni­almashtirishni afzal ko'ring. Biologik tizimlarda parametrik kommutatsiya asosan qo'llaniladi, unga o'ziga xos bo'lmagan omillar — harorat o'zgarishi, pH va boshqalar orqali erishish mumkin. [58].
Ham avlod, ham qabul qilish holatlarida­generining tekislash yoki idrok etish qobiliyati retseptor yoki generator allaqachon o'z ichiga olgan ma'lumotlarga bog'liq.
Axborot nazariyasida termodinamik tasavvurlarni tanqid qilish
Axborot nazariyasi bo'yicha klassik ishlardan boshlab­, ma'lumotni termodinamik miqdor — entropiya bilan bog'lash an'anasi charchagan (1.2.2 ga qarang). Negentropiya sifatida axborot haqidagi g'oyalarni tanqid qilish D. S. Chernyavskiyning asarlarida uchraydi [58], bu tushunchalarni farqlash zarurligiga e'tibor beradi makro ma'lumot va mikro ma'lumot.
Kastler ma'lumotlarining ta'rifiga ko'ra [26], ma'lumot eslab qolingan tanlovdir, ya'ni.makro ma'lumot. ­Jismoniy tilda "eslab qolish", ya'ni.ma'lumotni tuzatish uchun oz­tizimni ma'lum bir barqaror holatga keltira boshlaydi. Bunday holatlar kamida ikkita bo'lishi kerak. Ularning har biri barqaror bo'lishi kerak, aks holda tizim o'z-o'zidan ma'lum bir holatdan chiqib ketishi mumkin, bu ma'lumotlarning yo'qolishiga tengdir. Eng oddiy saqlash tizimi faqat ikkitasini o'z ichiga oladi og'iz bosh­holati va deyiladi tetik. Ushbu element­barcha axborot tizimlarida muhim rol o'ynaydi.
Свойством запоминания могут обладать только макроскопи­Ko'pgina atomlardan tashkil topgan makroskoplar faqat yodlash xususiyatiga ega bo'lishi mumkin. Bitta atomga ega bo'lgan holda biron bir narsani eslab qolishning iloji yo'q, chunki atom faqat­bitta (barqaror) holatda bo'ladi, xuddi shu­narsa oddiy molekulalarga o'tadi. Mumkin bo'lgan ikkita variantdan faqat bittasini eslay oladigan eng kichik eng oddiy tizim —­bu ikki xil izomerik holatda naxo hosil qila oladigan molekula — agar bir shakldan ikkinchisiga o'z-o'zidan o'tish juda kam sodir bo'lsa, uning ehtimoli deyarli e'tibordan chetda qolishi mumkin. Bunday molekulalarga "o'ng" va "chap" chirallikka ega optik izomerlar misol bo'la oladi; ular o'z ichiga olgan eritmalarning eritmalar orqali o'tadigan yorug'likning qutblanish tekisligini o'ngga yoki chapga aylantirish qobiliyati bilan farqlanadi. Bunday optik izomerlarga shakar va­aminokislota kiradi siz10-20 atomni o'z ichiga oladi. Mo­gutning molekulyar triggerlari makromolekulalar (xususan, oqsil molekulalari) bo'lib, ular bir nechta (kamida ikkita) konformatsion holatlarda mavjud bo'lishi mumkin.
Yuqori ierarxik darajadagi biologik tizimlar (klet­ka, miya, organizm, populyatsiya) ham, albatta, xotira ortida bo'lishi mumkin­. Shu bilan birga, yodlash mexanizmi har doim­ham Xia ni genetik (ya'ni makromolekulyar) ga kamaytirmaydi. Masalan, ikki yoki undan ortiq barqaror holatda ishlashga qodir bo'lgan hujayra (xususan, asab) allaqachon saqlash moslamasi hisoblanadi.
Yodlash vaqti ham muhim rol o'ynaydi. Barqaror din­mik tizimlarida Ono rasmiy nuqtai nazardan cheksizdir. Bir holatni boshqasiga Trigger bilan almashtirish faqat uchinchi tomon signali tufayli mumkin, bu in shakllanishining qabul qilinishiga tengdir­(yuqoriga qarang). Aslida­, tasodifiy dalgalanmalar tufayli o'z-o'zidan o'tish mumkin. Shunday qilib, makro ma'lumotlar faqat makro­ob'ektlarda bo'lishi mumkin. Makro va mikro ob'ektlar orasidagi chegara makromolekulalar darajasida o'tadi, ularning o'lchamlari­nanomet tartibida (10^9-10-10⁷).
Mikro ma'lumotlarga kelsak, u mikropartikullar bilan qulab tushishi shart emas­. Har qanday eslab qolinmaydigan ma'lumotlar mikro ma'lumotdir. Haqiqiy hayotda biz har doim makroinformat iya haqida gapiramiz,­xususan, biz tirik tizimlardagi ma'lumotlar haqida gapirganda nazarda tutiladi. Makro ma'lumotlarning har qanday o'zgarishi,­Uve paydo bo'lishi yoki kamayishi, entropiyaning o'sishi bilan birga keladi, bu tabiiy, chunki bu jarayonlar qaytarilmasdir. ­Makroinformatsiya va fizik entropiyaning o'zgarishi o'rtasidagi miqdoriy bog'liqlik mavjud emas.