M. Dáwletov, Sh. Allaniyazova, D. Seytqasımov, A. Dáwletova

gúlleniw
yashnash
ïðîöâåòàíèå ã¯ëäåíy
gullendir-
mek
baylıq
boylik
бîãàòñòâî
бàéëûº
ba
ý
lyk
árman
armon
ìå÷òà
arman
arman
TOLÍQLAWÍSH. JAY, QOSPA HÁM KEŃEYTILGEN
TOLÍQLAWÍSH
69-shınıǵıw. Oqıń. Ishinen tolıqlawıshlardı tawıp, olardıń qan-
day seplik jalǵawlarında turǵanın hám sorawların aytıp beriń.
1. Men bul juwaptı alǵanımnan keyin tikkeley Gúlimniń 
úyine tarttım. (Ya.Á.) 2. Dáryabaydıń tórt qabatlı mektepke 
qatnaǵanına da on bes kúnnen asıp ketti. (E.E.) 3. Tereze-
den túsken quyashtıń altın nurlarına malınǵan gúller sonday 
xoshirey tús alıp jaynap turdı. (N.I.) 4. Sánem qızı tuwralı 
kóp oylaytuǵın boldı. (T.Q.) 5. Bermegendi berip uyalt. 
(naqıl) 6. Qızdı dárya boyında kóripti. (K.S.) 7. Adamlar 
onı kóre almadı. (S.Ya.) 8. Qızlardıń ishinen birewin briga-
dirlikke sayladı. («E.Q.») 9. Jaqında bir jigit arqalı xat 
jiberipti. («Á».j.)
Bayanlawıshtı zatlıq mánide túsindiretuǵın ekinshi 
dárejeli aǵzaǵa tolıqlawısh delinedi. 
Tolıqlawıshlar, kóbinese bayanlawısh penen baylanı-
sadı. Olarǵa kimdi? neni? kimge? nege? kimnen? ne-
den? kimde? nede? kim menen? ne menen? kim haq-
qında? ne haqqında? kim ushın? ne ushın? kim (ne)
jóninde degen sorawlar qoyıladı.
Mısalı: Izzet Shuxrattı kútti. Diyqanǵa jer kerek. 
Ketkenine biraz kún bolsa da, Ernazardan búgin xat 
keldi.

---

57
Tolıqlawıshlar tómendegi sóz shaqapları arqalı bildi-
riledi:
1. Tolıqlawısh kóbinese atlıq hám almasıqtan boladı. 
Mısalı: Ernazar berilgen tapsırmanı orınlap boldı. Men 
bunı kórdim.
2. Atlıq mánisindegi kelbetlik, sanlıq hám feyil sóz-
ler arqalı bildiriledi. Mısalı: Jaqsını isinen bil. (naqıl) 
Bilegi juwan birdi jıǵadı, bilimi kúshli mıńdı jıǵadı. 
(naqıl)
3. Haqqında, tuwralı, jóninde, menen, ushın tirke-
wishleriniń atawısh hám geypara feyillerge dizbeklesiwi 
arqalı bildiriledi. Mısalı: Usı dúnyanı sen ushın saq-
lap otırman. Bazargúl Aysulıw menen bul haqqında 
sóylesti.
73-shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Sorawlarına qaray tolıqlawıshlardı 
tawıp astın sızıń.
Miynet penen jer kógerer, ilim menen er kógerer. (naqıl) 
Talantlıǵa nur jawar. (naqıl) Insanǵa kóp nárse anası 
arqalı ótedi. (T.Q.) Tapsırmańdı orınlayman. Alǵıs saǵan, 
muǵallim! (T.Q.) Aybergen aǵanıń bul sózi maǵan maqul 
tústi. (Ó.X.) Oqıwshılardıń bári de sabaqqa jaqı tayarlanıptı. 
(Ó.X.) Tórtkúlge barıp endi paxta atızların aralaydı. (K.S.) 
Maxmudtı kórdim. (K.S.) 
74-shınıǵıw. Gáplerdegi berilgen sorawlarǵa juwap beriń. 
Tolıqlawıshlardı tawıp astın sızıń.
1. Ol bul sawǵanı kimge aldı? 2. Sumkasına neni saldı? 
3. Kitaptı kimnen aldı? 4. Oramal neden toqılǵan? 5. Awıl-
ǵa kim menen keldi? 6. Ol kimdi shaqırdı?
Tolıqlawıshlar dúzilisine qaray jay, qospa hám 
keńeytilgen tolıqlawısh bolıp úshke bólinedi.
Zatlıq mánidegi dara atawısh sózlerden bolǵan 
tolıqlawıshqa jay tolıqlawısh delinedi.
1. Jay tolıqlawıshlar dúzilisine qaray dara sóz, 
birikken sóz hám mánili sózler menen tirkewishlerdiń 

---

58
dizbeginen boladı. Mısalı: Kún batqannan keyin
elektr nurı Ústirtti birden jaqtıǵa bólep jiberdi. (J.S.) 
Quwat dalaǵa qatar qaǵıp qoyılǵan qazıqlardıń birewine