M. Dáwletov, Sh. Allaniyazova, D. Seytqasımov, A. Dáwletova

Temirkókti bayladı. (J.S.) Gúres waqtında arzımaytuǵın 
nárseler tuwralı oylaǵannan góre jeńis haqqında oylaw 
abzal. (Termiziy)
2. Birikpegen qospa sóz yamasa gáp aǵzalarına 
bólinbeytuǵın sózlerdiń dizbeginen bolǵan tolıqlawıshqa 
qospa tolıqlawısh delinedi.
Qospa tolıqlawıshlar birikpegen qospa atlıqlardan, 
qospa sanlıqlardan, atlıqlasqan qospa feyillerden hám 
gáp aǵzalarına bólinbeytuǵın sózlerdiń dizbeginen bola-
dı. Mısalı: 1. Mal sharwashılıǵına ayrıqsha itibar beril-
di. (G.S.) 2. Terezeden túsken quyash nurı jaydıń ishin 
jaqtırtıp jiberdi. (T.Q.) 3. Otız besti altıǵa bóliwge 
boladı. 4. Sonda da túsindirmey ketiwdi nadurıs kórdi. 
(T.Q.) 5. Dárya mayda ózeklerdiń birikpesinen payda 
boladı. 6. Intalı adam sonday adam, ol ózin ullı
islerdi orınlawǵa tayarlaydı. (Abdulbarakat Qadiriy)
5-6-gáplerdegi dıqqat etilgen sózlerdi sintaksislik gáp 
aǵzalarına ajıratıwǵa bolmaydı. Olar sol birikpe túrinde 
neden? nege? degen sorawlarǵa juwap beredi. 
Keńeytilgen tolıqlawısh atawısh feyil hám kelbetlik 
feyil toplamları arqalı bildiriledi. Olardı dúziwshi ata-
wısh hám kelbetlik feyiller atlıqlasıp, tolıqlawıshqa 
tán seplik qosımtalardı hám tirkewishlerdi qabıl ete-
di. Mısalı: 1. Ilimli adam sonday adam, ol ózin ullı
islerdi orınlawǵa tayarlaydı. (Abdulbarakat Qadiriy)
2. Biraq, ol kóbirek túsindirgendi jaqsı kóredi. (S.S.)
75-shınıǵıw. Gáplerdi kóshirip jazıń. Jay hám qospa tolıq-
lawıshlardıń astın sızıń. Jay tolıqlawıshlardıń qanday sóz shaqap-
larınan bolǵanın anıqlań.
1. Sol kúni Qońırat ámeldarları Muhammed Pananı 
gilem salıp, saraydı aylandırdı da, Qońırat taxtına mingizdi. 
2. Saraydıń barlıq jumısların óz qolına aldı. 3. Xan salıǵı 
tiyelgen arba házir Xojelige barıp jetti. 4. Xojelide arba-
nı quwıp jetken nókerler arǵı jaǵına Góne Úrgenishke, 

---

59
Atamurat xanǵa xabar berdi. 5. Usılayınsha ol diywanbegini 
shaqırtıp alıp Muhammed Pana háziretiniń atınan Atamurat 
xanǵa xat jazıwdı buyırǵan edi. (K.M.) 6. Saat on birdi 
kórsetti. 7. Ol paylı jumısın heshkimge isletpeydi. (N.D.)
76-shınıǵıw. Oqıń. Tolıqlawıshlardı tawıp, olardıń dúzilisine 
dıqqat etiń. Qanday sorawlarǵa juwap berip kelgenin hám qospa 
tolıqlawıshlardıń dúzilisin túsindiriń. 
1. Eger adamda ǵayrat bolmasa, onda basqalarǵa úlgi 
bolatuǵın heshnárse isley almaysań. 2. Márt penen joldas 
bolǵan adam mártlikke jetedi. 3. Námárt penen jaqın 
júrgen adam bárqulla ǵam-qayǵıda boladı. («Atalar sózi») 
4. Sabırlı adam sonday adam, ol qolında barın aqıl-oy 
menen jumsaydı. («Atalar sózi») 5. Buǵan Nurjan ustanı 
jumsaw kerek. (T.Q.) 6. Usharǵa atsa da hár oǵı eki-úshti 
jalpıldatatuǵın edi. (Á.Sh.) 
77-shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Jay, qospa hám keńeytilgen 
tolıqlawıshlardıń astın sızıń. 
1. Sol kúni Qońırat ámeldarları Muhammed Panani 
gilem salıp, saraydı aylandırdı da, Qońırat taxtına mingiz-
di. 2. Saraydıń barlıq jumısların óz qolına aldı. 3. Paylı 
jumısın heshkimge isletpeydi. (N.D.) 4. Turdıgúl Kara-
matdinniń kewilli kirip kelgenin kúle shıray berip kútip 
aldı. (J.A.) 5. Usılayınsha ol diywanbegini shaqırtıp alıp, 
Muhammed Pana háziretiniń atınan Atamurat xanǵa xat ja-
zıwdı buyırǵan edi. (K.M.) 6. Saat on birdi kórsetti.