M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori

13 – Yuqumli kasalliklar

194

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

bevosita ta’siri tufayli bo‘lsa, boshqa hollarda geðatit (B, D)

viruslarini saqlagan jigar hujayralariga nisbatan immunologik javob

reaksiyasining oshib borishi tufaylidir.

Viruslar va immunologik komðlekslar ta’sirida yashirin davr

oxirida hujayra membranalarining o‘tkazuvchanligi oshadi, bu esa

qon zardobida fermentlar (aldolazalar va aminotransferazalar –

AlAÒ, AsAÒ ) faolligining oshishiga olib keladi.

Viruslarning jigar hujayralarida uzoq muddat bo‘lishi natijasida

bu hujayralarning membranalari zararlanadi va bu geðatositlar

o‘limini tezlashtiradi (normada jigar hujayralarining yashash

muddati o‘rtacha 150 kunni tashkil qiladi). Kasallikning avj olish

davrida geðatit virusiga ega bo‘lgan geðatositlarga qarshi immun

reaksiyaning rivojlanishi tufayli jigar hujayralari ðarchalanadi

(sitoliz) va xolestaz (o‘t suyuqligining to‘xtab qolishi) kuzatiladi,

natijada jigar kasalligi vujudga keladi. Bu vaqtda umumiy intok-

sikatsiya belgilari ðaydo bo‘ladi. Jigarning uglevod, oqsil, suv-tuz va

vitamin almashinuvlaridagi qatnashuvi kasallik rivojlanishi bilan

izdan chiqib boradi. Katta miqdorda o‘t ðigmentlari va o‘t kislotalari

qon oqimiga tushadi. Natijada teri va shilliq ðardalar sarg‘ayadi, teri

qichiydi. Og‘ir hollarda qon ivish sistemasi buziladi.

Patologoanatomik tekshirganda jigar hujayralarining nekrozga

uchraganligi aniqlanadi. Jigar to‘qimasi to‘rsimon ko‘rinishda

bo‘ladi. Jigar hujayralarining distrofik o‘zgarishlari ikki xil xarak-

terga ega. Bu xil geðatositlar distrofiyaga uchraydi; bunda hujayralar

kattalashadi, sitoðlazma qoldiqlari va o‘t suyuqligi ðarchalariga ega

bo‘ladi (ballonli distrofiya), boshqa geðatositlar burushib qoladi.

Kuchli nekrozlar odatda jigar komasidan o‘lgan bemorlar jigarida

kuzatiladi. Jigar og‘irligi odatda kamayadi. Òurli xil a’zolar ðaren-

ximasida va shilliq ðardalarda gemorragiyalar aniqlanadi.

Klinikasi. Virusli geðatitning bir qancha shakllari farqlanadi:

I. E t i o l o g i ya s i   b o‘ y i ch a:

A virusli geðatit;

B virusli geðatit;

C virusli geðatit;

D virusli geðatit;

E virusli geðatit;

A ham emas, E ham emas virusli geðatit;

Mikst-geðatitlar.

195

MAXSUS QISM. I. Ichak infeksiyalari

II. M a n i f e s t l i g i   b o‘ y i ch a:

klinik manifest shakllar

Subklinik shakl;

Inaððarant shakl (sog‘lom virus tashuvchilar).

III. P a t o g e n e t i k   m e x a n i z m   u s t u n l i g i   b o‘ y i ch a:

S i t o l i z   u s t u n l i g i   b o‘ y i ch a:

sariq shakli (tiðik);

sariqsiz shakli.

X o l e s t a z  u s t u n l i g i   b o‘ y i ch a:

xolestatik komðonentli sariq shakli;

sariq xolestatik shakli (atiðik).

IV. K a s a l l i k n i n g  o g‘ i r l i g i   b o‘ y i ch a:

yengil

o‘rtacha og‘ir

og‘ir

fulminant (o‘ta og‘ir)  shakli.

V. K e c h i sh i  b o‘ y i c h a:  o‘ t k i r  (siklik, ðrogrediyent)

v a   s u r u n k a l i .

A virusli geðatitda yashirin davr 10 kundan 40 kungacha (ko‘-

ðincha 25–30 kun), B geðatitda – 45 kundan 160 kungacha

(ko‘ðincha 90–120 kun), E geðatitda esa 14 kundan 28 kungacha

(ko‘ðincha 35–42 kun) davom etadi.

Òiðik (sariq) shaklida yashirin davrdan keyin sariqlikdan oldingi,

sariq davri va rekonvalessensiya (sog‘ayish) farq qiladi.

Sariqlikdan oldingi davr disðeðsik, astenovegetativ, artralgik,

griððga oid va aralash ko‘rinish  bilan kechadi. Ko‘ðincha kasallik

umumiy holsizlik, ishtahaning yo‘qolishi, ko‘ngil aynishi va qayt

qilish bilan boshlanadi. Bemorni eðigastral sohada va o‘ng qovurg‘a

ostida og‘irlik va zirqirab turadigan og‘riq bezovta qiladi. Ich qotadi,

lekin ayrim hollarda ich ketadi (disðeðsik sindrom). Ba’zan kasallik

bo‘g‘imlarda (yelka, tizza), bel sohasida va mushaklarda og‘riq bilan

boshlanadi. Bo‘g‘imlar sohasida shakl o‘zgarishi (deformatsiya) va

qizarish (giðeremiya) kuzatilmaydi (artralgik sindrom). Asteno-

vegetativ sindrom umumiy darmonsizlik, ish faoliyatining ðasa-

yishi, ta’sirlanuvchanlik yoki uyqu buzilishi, bosh og‘rig‘i yoki

bosh aylanishi bilan xarakterlanadi. Griððga oid ko‘rinish uchun

quyidagilar xos: tana haroratining 38–39°C ga  ko‘tarilishi, et

196

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

uvushishi, bosh og‘rig‘i, tumov va tomoqda og‘riq. Ko‘ðincha

sariqlikdan oldingi davrda ikkita va undan ortiq sindromlar kuza-

tiladi, lekin asosiysini ajratish imkoni bo‘lmaydi (aralash ko‘-

rinish).

Òana haroratining ko‘tarilishi – virusli geðatitning ko‘ð uchray-

digan belgisidir. Isitma egri chizig‘i noaniq bo‘lib, sariqlik ðaydo

bo‘lishi bilan harorat odatda normagacha tushadi. Sariqlikdan oldingi

davrning oxirida siydik to‘q sariq rangga kiradi, keyinroq najas

rangsizlanadi. Ko‘ðincha bir vaqtda yoki 1–2 kun keyin jigar

kattalashadi.

Kasallikning avj olish davri (sariqlik davri) sariqlik ðaydo bo‘lishi

bilan xarakterlanadi. Sariqlik skleralarda, til ostida, tanglayda

aniqlanadi. So‘ngra yuz, gavda, qo‘l-oyoqlar terisi sarg‘ayadi

(sariqlik aksincha tartibda yo‘qoladi). Siydik bilirubin hisobiga to‘q

sariq rangda bo‘ladi, najas esa sterkobilin kamayganligi tufayli

rangsizlanadi. Sariqlik intensivligi odatda kasallik og‘irligiga mos

keladi. Bu davrda umumiy intoksikatsiya kuzatiladi: holsizlik,

ta’sirchanlik, uyqu buzilishi, ko‘ngil aynishi, qayt qilish. Odatda

bemor o‘ng qovurg‘a ostida og‘irlik hissi va eðigastral sohada og‘riq

sezadi. Ba’zan sanchib turuvchi xurujsimon og‘riq (jigar distro-

fiyasi boshlanishida) kuzatiladi.

Uchdan bir qism bemorlarda teri qichiydi. Unda ko‘ðincha

qashlangan izlar qoladi. Qichishish odatda kechasi kuchayadi. Òil

ko‘ðincha karash bilan qoðlangan, quruqroq bo‘ladi. Qorinni

ðayðaslaganda o‘ng qovurg‘a ostida og‘riq seziladi. Muhim belgi –

geðatomegaliya (jigar kattalashishi) ko‘ðchilik bemorlarda kuzatiladi.

Jigar yuzasi silliq, konsistensiyasi o‘rtacha kattalikda yoki elastik

bo‘ladi. Payðaslab ko‘rilganda og‘riydi (glisson kaðsulasi cho‘zilishi

sababli). Asosan jigarning chað bo‘lagi kattalashadi. Intoksikatsiya

kuchaygan hamda sariqlik ko‘ðayib borgan vaqtda jigarning qisqarishi

o‘tkir jigar yetishmovchiligiga olib keluvchi yomon belgi hisob-

lanadi.

Sariqlik davrida giðotoniya, bradikardiya va yurak tovushlarining

bo‘g‘iqligi aniqlanadi. Ba’zan bemor burnidan qon ketadi (o‘t

kislotalari ta’sirida kaðillarlar o‘tkazuvchanligining oshishi, qonda

trombositlar kamayishi va jigarda ðrotrombin ishlab chiqilishining

susayishi tufayli). Nerv sistemasi jigar funksiyasining buzilishiga

197

MAXSUS QISM. I. Ichak infeksiyalari

kuchli sezgirlik bilan javob beradi, ko‘ð uxlash yoki uyqusizlik va

bosh og‘rig‘i kuzatiladi.

Rekonvalessensiya davrida kasallik belgilari asta-sekin yo‘qoladi,

ishtaha ðaydo bo‘ladi, uyqusizlik va adinamiya yo‘qoladi, siydik rangi

yaxshilanadi, najaz o‘z rangiga kiradi, asta-sekin jigar hajmi

qisqaradi.

Ko‘ðincha bemorlar sog‘ayadilar: sariqlik kamayadi, umumiy

ahvol yaxshilanadi, ishtaha ðaydo bo‘ladi, disðeðsik holatlar

yo‘qoladi, jigar funksiyasi tiklanadi, siydik och rangga kiradi, najas

o‘z rangida bo‘ladi.

Intoksikatsiya belgilari va biokimyoviy rivojlanish darajasiga qarab

kasallikning yengil, o‘rtacha og‘ir, og‘ir va fulminant (o‘ta og‘ir)

shakllari farqlanadi.

Virusli geðatitning yengil shaklida intoksikatsiya sust rivojlangan

bo‘ladi yoki deyarli kuzatilmaydi. Ishtaha o‘rtacha, ko‘ngil aynishi

doimiy emas, bemor odatda qayt qilmaydi. Qonda bilirubin miqdori

aytarli oshmagan, boshqa biokimyoviy ko‘rsatkichlar nisbatan kam

o‘zgargan bo‘ladi.

Virusli geðatitning o‘rtacha og‘irlikdagi  shaklida o‘rtacha intok-

sikatsiya kuzatiladi – bemor o‘zini yomon his qiladi, holsizlik,

bosh og‘rig‘i va bir necha bor qayt qilish kuzatiladi; gemorragik

holatlar aniqlanib, tomir urishi tezlashishi mumkin. Jigar ko‘ðin-

cha og‘riqli bo‘ladi. Biokimyoviy o‘zgarishlar kasallikning o‘rtacha

og‘irlikdagi shaklida yengil shakliga qaraganda nisbatan kuchli

rivojlanadi va uzoq vaqt saqlanib turadi.

Virusli geðatitning og‘ir shaklida intoksikatsiya kuchli rivoj-

lanadi: umumiy ahvol og‘irlashadi, bosh og‘riydi va aylanadi, o‘ng

qovurg‘a ostida og‘riq aniqlanadi. Yurak tonlari bo‘g‘iq bo‘ladi,

taxikardiya qayd etiladi. Sariqlik intensiv bo‘lib, ayrim hollarda terida

turli toshmalar ðaydo bo‘ladi. Ishtaha yo‘qoladi, bemor qusadi,

burundan qon ketishi mumkin, jigar sohasida og‘riq kuzatiladi.

Qondagi biokimyoviy o‘zgarishlar jadal rivojlangan bo‘ladi.

Ayrim hollarda kasallikning qayta zo‘rayishi va residivlar uch-

raydi, bu esa kasallikning surunkali shaklga o‘tishini bildiruvchi

belgi bo‘lib xizmat qiladi. Surunkali shaklning yakuni ko‘ð hollarda

surunkali geðatit va jigar sirrozi hisoblanadi.

Kasallikning og‘ir shakllarining ðrogressivlanishida o‘tkir jigar

yetishmovchiligi – jigar komasi rivojlanishi mumkin.

198

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

Komadan xabar beruvchi belgilar quyidagilardir: bunda umu-

miy darmonsizlik kuchayadi, bemor ko‘ð marta qusadi, ko‘ð

uxlaydi, ayrim vaqtda qo‘zg‘alish va taxikardiya kuzatiladi, toksik

nafas olish ðaydo bo‘ladi. Bu vaqtda sariqlik kuchayadi. Jigarni

ðayðaslaganda odatda u og‘riydi, ayrim vaqtlar o‘ng qovurg‘a

ostidagi juda kuchli og‘riq bezovta qiladi, jigar kichrayadi, bemorda

gemorragik sindrom rivojlanadi.

Koma uchun og‘ir jigar yetishmovchiligi tufayli kuzatiladigan

markaziy nerv sistemasining kuchli o‘zgarishlari xosdir. Ko‘ðincha

ðsixomotor qo‘zg‘alishlar namoyon bo‘ladi, bemor yotgan joyida

ingrab o‘rnidan turib ketishga, qayergadir qochishga harakat qiladi,

alahsiraydi. U ko‘ðincha baqiradi; vaqti-vaqti bilan klonik talvasa

ðaydo bo‘ladi; bemor bezovtalanadi, harakatli qo‘zg‘alishlar uzoq

davom etadigan uyqu bilan almashishi mumkin. Yurak tovushlari

bo‘g‘iq, taxikardiya ko‘ðincha aritmiya, arterial bosimning ðasayishi

va EKG ning o‘zgarishlari kuzatiladi. Gemorragik sindrom kucha-

yadi. Bemor tez-tez qusadi, ba’zan qusuqda toza qon aniqlanadi,

burundan, ichakdan qon ketadi, teriga qon quyiladi (ayniqsa

inyeksiya joylariga). Harorat odatda 37,5–38°C gacha ko‘tariladi,

lekin normada bo‘lishi ham mumkin. Ko‘ðincha og‘izdan nordon-

shirin hid – «jigar hidi» keladi. Qorin yumshoq, ichkariga tortilgan

yoki dam bo‘ladi. Jigar kichrayib, uning qirrasi yumshoq bo‘lib

qoladi, ba’zan jigar tukillatib ko‘rilganda aniqlanmaydi yoki

qovurg‘a yoyi yuqorisida nozik tasma shaklida aniqlanadi. Ko‘ðincha

taloq kattalashadi. Òeri qoðlamlari va sklera intensiv sarg‘aygan, til

qurigan, karash bilan qoðlangan bo‘lib, ba’zi vaqtda yuz va oyoqlar

biroz shishadi, siydik kam ajraladi. Qonda bilirubin miqdori oshadi,

moddalar almashinuvi izdan chiqadi.

Koma tez avj olganda qisqa vaqtda jigarning toksik distrofiyasi

natijasida kasallik o‘lim bilan tugashi mumkin. Sekin avj olganda

jarayon cho‘zilib, o‘lim kechroq sodir bo‘ladi.

Sariqsiz shakllari sariqlik bilan kechadigan shakllaridan sariqlik

davrining yo‘qligi bilan farq qiladi. Kasallik bunda ham o‘tkir

boshlanib, boshqa o‘zgarishlar ham sariqlikdagi kabi bo‘ladi (jigar

va kimyoviy hamda boshqa o‘zgarishlar), lekin sariqsiz shakllarida

jigar funksiyasining buzilishi kamroq namoyon bo‘ladi. Bu yengil

shakllar hisoblanib, ammo surunkali shakllar va jigar sirrozi

rivojlanishida sariqlik bilan kechadigan shakllaridan kam rol o‘ynamaydi.

199

MAXSUS QISM. I. Ichak infeksiyalari

Subklinik va inaððarant shakllariga biokimyoviy o‘zgarishlarga

asoslangan holda tashxis qo‘yiladi va ular deyarli klinik o‘zga-

rishlarsiz kechadi.

Geðatit o‘tkir, cho‘ziladigan va surunkali bo‘lishi mumkin.

O‘tkir shaklida kasallikning klinik belgilari yo‘qolib, asosiy bio-

kimyoviy o‘zgarishlarning normaga kelishi 3 oygacha davom etadi.

Cho‘zilib kechganda sog‘ayish jarayoni 4–6 oygacha davom etadi.

Buning sababi sariqlikdan oldingi va sariqlik davrining ko‘ð davom

etishidir. Surunkali geðatit sekin rivojlanadi va ko‘ð yillar davom

etadi. Geðatitlar kechishini aniqlash uchun olingan kalendar

muddatlari shartli hisoblanadi. U davom etish muddati bilangina

emas, balki kasallik kechishi bilan aniqlanadi.

D geðatitning asosiy xususiyati miks-infeksiya (B geðatit va D

geðatit) rivojlanishidir. O‘zining klinik ko‘rinishlari bo‘yicha asosan

o‘tkir B geðatitga mos keladi. Kasallik boshlanishidagi farq shundaki,

u o‘tkir boshlanib, tana harorati ko‘tariladi va A geðatitni eslatadi.

Bundan tashqari, yirik bo‘g‘imlarda og‘riq kuzatiladi. Sariqlik ðaydo

bo‘lganda bemor ahvoli yaxshilanmaydi, intoksikatsiya kuchayadi.

Miks infeksiyada infeksion jarayon odatda davriy kechib sog‘ayish

bilan yakunlanadi. O‘tkir B geðatit +D geðatit o‘z-o‘zidan davo-

lanuvchan ko‘rinishga o‘tadi.

C geðatit nisbatan yengil o‘tadi. Bu kasallikda darmonsizlik

kuzatiladi, ishtaha ðasayadi, o‘ng qovurg‘a ostida og‘irlik seziladi va

odatda intoksikatsiya belgilari sust rivojlanadi. Bemorlarning ko‘ð-

chiligi tibbiy yordam uchun murojaat qilishmaydi. Lekin shuni

alohida ta’kidlash zarurki, xususan C geðatit jigarning barcha

kasalliklari – surunkali geðatit, jigar sirrozi va jigar raki vujudga

kelishida asosiy sabablardan biri hisoblanadi.

Yoshi qaytgan kishilarda virusli geðatitning xususiyatlari. Yoshi

qaytgan kishilarda kasallik sekin rivojlanadi. Asosiy klinik belgilar

turg‘un holda saqlanadi, sariqlik intensiv bo‘lib, qonning bio-

kimyoviy ko‘rsatkichlari sekin normaga tushadi, qattiqlashgan jigar

juda sekinlik bilan qisqaradi. Kasallikning asosan xolestatik ko‘rinishi

ko‘ð uchraydi. Kasallik ko‘ðincha cho‘ziluvchan tus olib, surunkali

geðatit va jigar sirroziga o‘tadi. Geðatit o‘zining kechishi bo‘yicha

mexanik sariqlikni eslatadi.

Homilador ayollarda virusli geðatitning o‘ziga xos xususiyatlari.

Odatda geðatit homiladorlikning ikkinchi yarmida rivojlanadi va

200

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

ko‘ðincha ayollar B geðatit bilan og‘riydilar. Chunki homilador

ayollar homiladorlikning birinchi yarmida har xil inyeksiyalar

oladilar. Kasallik ularda og‘ir o‘tadi va ko‘ðincha o‘tkir jigar

distrofiyasi rivojlanadi. Homilador ayollarda virusli geðatit E dan

o‘lish hollari homilador bo‘lmagan ayollarga nisbatan 3–4 marta

ko‘ð uchraydi. Kasallik odatda ko‘ngil aynishi, ko‘ð marta qayt

qilish, terining kuchli qichishishi bilan kechadi va bu ko‘ðincha

muddatidan oldin tug‘ishlar, o‘lik tug‘ilishlar, abortlar, atonik qon

ketishlar (bachadondan) bilan asorat beradi. Homilaga geðatit B,

C, D yuqishi mumkin.

Homiladorlarda geðatitning og‘ir o‘tishiga qaramay homilani

sun’iy to‘xtatish tavsiya etilmaydi. Chunki har qanday ginekologik,

jarrohlik muolajalari, ayniqsa og‘ir holatlarda kasallikning kechi-

shini yanada og‘irlashtiradi. Virusli geðatitni boshidan o‘tkazgan

homilador ayollar shifoxonadan chiqarilgandan keyin ham qoldiq

belgilar yo‘qolgunga qadar davolanishlari zarur.

Bolalarda virusli geðatitning o‘ziga xos xususiyatlari. Kasallik

ko‘ðincha et uvushishi, kuchli bosh og‘rig‘i va isitma bilan o‘tkir

boshlanadi. Ko‘ngil aynishi, qayt qilish va qorin sohasida og‘riq

hamda ich ketishi kuzatiladi. Òerida skarlatinadagi kabi toshmalar

uchrashi mumkin. Sariqlik bilan kechadigan shakllarida sariqlik kam

rivojlanadi va qisqa muddatli bo‘ladi. Jigar birinchi kundanoq

kattalashadi, jigar qattiq konsistensiyali bo‘lib kuchli og‘riq

kuzatilmaydi. Bir vaqtning o‘zida taloq ham kattalashadi. Bolalar

ahvolining yaxshi bo‘lishiga qaramay, ðarhez va jismoniy rejim

buzilishi natijasida geðatit yo jigar sirrozi rivojlanishi mumkin.

Òashxisi. Kasallik tiðik kechganda uni aniqlash alohida qiyinchilik

tug‘dirmaydi. Kasallikning o‘tkir boshlanishi, jigarda o‘zgarishlar,

siydikning to‘q sariq tusga kirishi, najasning rangsizlanishi,

keyinchalik esa sariqlikning ðaydo bo‘lishi tashxisni tasdiqlaydi.

Laboratoriya tekshirishlari tashxis qo‘yishning asosi hisoblanadi.

Qonning umumiy tahlilida leykoðeniya kuzatiladi, ECHÒ odatda

normada bo‘lib, ba’zan kamayishi mumkin.

Siydikda toksik xarakterga ega bo‘lgan o‘zgarishlar kuzatiladi,

ya’ni unda oqsil, silindrlar va leykositlar aniqlanadi.

Biokimyoviy tashxis usullari. Qonda bilirubin miqdori Yendrashik

usulida aniqlanadi. Sog‘lom odamda qon zardobida bilirubin miqdori

erkin (bog‘lanmagan) fraksiya hisobiga 8,5–20,5 mkmol/l ni tashkil

201

MAXSUS QISM. I. Ichak infeksiyalari

qiladi. Virusli geðatitlarda bilirubin miqdori erkin bo‘lmagan

(bog‘langan) fraksiya hisobiga oshadi.

Siydikda sariqlik davrida urobilin va bilirubin (o‘t ðigmenti)

aniqlanadi.

Najasda sterkobilin bo‘lmasligi tufayli u axolik (rangsiz) bo‘ladi.

Qonda transaminazalar – AlAÒ va AsAÒ normaga nisbatan

(normada AlAÒ – 0,1–0,68 mmol/l; AsAÒ – 0,1–0,45 mmol/l)

20–50 baravar va ishqoriy fosfataza (normada 1–3 mmol/l) oshadi.

Geðatit uchun timol sinamasi (normada 1–5 birlik) ning oshishi

va sulema sinamasi (normada 1,8–2,2 ml) ning kamayishi xarak-

terli.

Virusologik tekshirishlar uchun qon, najas, o‘t suyuqligi, jigar

to‘qimasi (bioðtat) olinadi. Klinik amaliyotida virusologik usullar

qo‘llanilmaydi.

Hozirgi vaqtda serologik usullar (BGAR – bilvosita gemag-

glutinatsiya reaksiyasi), RIA – radioimmun analiz (tahlil) hamda

IFA – immunoferment analiz (tahlil) keng qo‘llanmoqda.

A virus antigenini najas, o‘t suyuqligida RIA usuli yordamida

aniqlash mumkin. RIA va IFA yordamida esa A virusga nisbatan

ishlab chiqilgan antitelo aniqlanadi.

B geðatit tashxisi uchun hozirgi vaqtda BGAR, RIA va IFA

qo‘llanadi. HBsAg va HBsAg ga qarshi antiteloni aniqlash tashxis

uchun katta ahamiyatga ega. Bundan tashqari B geðatitda HBcAg va

HBeAg ga qarshi antitelolarni aniqlash mumkin.

D geðatitga tashxis qo‘yish D – antigeniga qarshi antiteloni

aniqlashga asoslangan.

C va E geðatitlar tashxisi C va E geðatitlar antigenlariga anti-

telolarni aniqlash bilan tasdiqlanadi.

Davolash. Geðatit bilan kasallangan bemorlarni davolashda rejim

va ðarhez juda katta ahamiyatga ega. Kasallik aniqlangan vaqtdan

boshlab klinik belgilarning yo‘qolishi va jigar muhim funksiya-

larining normaga kelishiga qadar bemorga yotoq rejimi tayinlanadi.

Parhez odamning normal sutkalik ehtiyojini qondirishi va yetarli

miqdorda oqsillar bilan boyitilgan bo‘lishi zarur. Bemorga yog‘lar

miqdori chegaralangan holda sutli-o‘simlikli ðarhez tayinlanadi.

Ovqat yarim suyuq holda kuniga 4–5 mahal beriladi. Ratsionning

umumiy kaloriyasi sutkasiga 3000 kaloriyani tashkil qilishi kerak.

Yetarli miqdorda kaliy tuzlari, temir va vitaminlar bilan ta’min-

202

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

langan bo‘lishi zarur. Har qanday o‘tkir ovqatlar, qovurilgan

tuxum va baliq, nordon karam, tuzlangan bodringlar va kon-

servalarni iste’mol qilish man qilinadi. Kefir, qatiq va yangi tvorog

foydalidir. Sutkada 400 g gacha tvorog tavsiya etiladi. Bemor yetarlicha

uglevodlar iste’mol qilishi zarur. Buning uchun unga shirin

ovqatlar, ko‘p miqdorda shakar, murabbolar, jem, shirin choy va

asal tayinlanadi. Shirin mevalar hamda sabzavot, meva va rezavor

meva sharbatlari foydalidir. Bemorga qaynatilgan go‘sht va yangi

qaynatilgan baliq beriladi. Ko‘ð suyuqlik ichish zarur. 5-ðarhez

tayinlanadi.

Venaga tomchilab 5% li glukoza eritmasini 5% li askorbinat

kislota bilan yuborish asosiy o‘rin egallaydi. Chunki glukozoteraðiya

geðatitni davolashda asosiy o‘rin tutadi. U energiya manbai sifatida

zarur bo‘lib, antitoksik ta’sirga ega. Òoksikozning og‘ir ko‘ri-

nishlarida neokomðensan, gemodez yoki kichik molekular ðoli-

vinol qo‘llanadi. O‘ta og‘ir holatlarda ðlazma tayinlanadi. Oqsil

ðreðaratlari jigar hujayralari uchun «oqsil himoyasini» yaratadi.

Plazma dezintoksikatsiya uchun ham, organizmni oqsil bilan

ta’minlash uchun zarurdir. Plazma venaga tomchi usulida odatda 100

ml tayinlanadi. U rekonvalessensiya davrida geðatitnig surunkali

shaklga o‘tish xavfi bo‘lganda ham yuborilishi mumkin. Komðleks

davo tadbirlarida albumin ham ishlatiladi. U giðoalbuminemiyani

kamaytiradi va diurezni yaxshilaydi. Albumin venaga tomchilab 5–

10% li eritma sifatida 100–200 ml yuboriladi.

Vitaminlar kasallik tufayli yuzaga kelgan vitaminlar tanqisligini

qoðlash uchun buyuriladi. Masalan, 5% li askorbinat kislota,

nikotinat kislota, gemorragik sindrom holatida –  vitamin yoki

mushak orasiga 1% li vikasol eritmasidan 2–3 ml, venaga 5% li

aminokaðron kislota 100 ml va B guruh vitaminlar tayinlanadi. B

guruh vitaminlar fiziologik miqdorlarda ichishga berilsa ham samarali

ta’sir ko‘rsatadi. Polivitamin ðreðaratlaridan  «Dekamevit»,

«Geksavit», «Pangeksavit», «Geðtavit» va boshqalar qo‘llanadi.

Geðatoðrotektor (himoya) ðreðaratlar odatda cho‘zilib keta-

digan yoki surunkali virusli geðatitlarda qo‘llanilgani maqsadga

muvofiqdir. Ilgari ko‘ðroq biologik ðreðaratlardan vitogeðat va

sireðar keng qo‘llanilgan. Ularning asosiy ta’sir etuvchi qismlari

vitaminlar komðleksi, ayniqsa B

12

 va B

6

  lar hisoblanadi. Bular toza

203

MAXSUS QISM. I. Ichak infeksiyalari

holda qo‘llanishi ham mumkin. Keyingi yillarda essensial taklif

qilindi. Preðarat kaðsulalar (Essensial forte) da va amðulalarda

chiqariladi. Bu ðreðaratlar yuqori samarali ðreðaratlar hisob-