M. Hamroev, D. Muhammedova, D. Shodmonqulova, X. G`ulomova, sh. Yo’ldasheva

siz (s/y ) 
 
42  -t 
- 
- 
to‘latdi (s/y) 
o‘qitdi (sh/y ) 
- 
- 
43  -xon  kitobxons/y  
otaxon(sh/y) 
- 
- 
- 
- 
44  -ch 
quvonch(s/y)  tinch (s/y) 
- 
 
- 
45  -cha  qizilcha/s/y   farg‘ onacha 
(s/y) 
- 
o‘zicha 
(s/y) 
- 
46  -chak  kelinchak 
kuyunchak 
- 
 
- 

 
 
281 
(sh/y) 
(s/y) 
47  -chan  - 
yashovchan 
(s/y) 
- 
mahsich
an 
(s/ya) 
- 
48  -chi 
ishchi (s/y) 
ayirmachi 
(s/y) 
- 
- 
kel-chi 
49  -chiq  qopchiq(sh/y
a) 
sirpanchiq 
(s/y) 
- 
- 
- 
50  -choq  toychoq(sh/y  maqtanchoq 
(s/y) 
- 
- 
- 
51  -q 
taroq(s/y) 
yumshoq 
(s/ya) 
- 
- 
- 
52  -qa 
o‘qqa(s/o‘) 
qisqa(s/y) 
chayqa (sh/y) 
- 
- 
53  -qi 
chopqi(s/y) 
sayroqi (s/y) 
- 
- 
- 
54  -qin 
to‘lqin(s/y) 
sotqin (s/y) 
boqqin (s/o‘) 
- 
- 
55  -qoq  tutqoq(s/y) 
yopishqoq 
(s/y) 
- 
- 
- 
56  -g‘ oq  to‘lg‘ oq(s/y) 
toyg‘ oq 
(s/y) 
- 
- 
- 
 
Shartli qisqartmalar:  
s/y – so‘z yasovchi;  s/o‘ – so‘z o‘zgartuvchi; sh/y – shakl yasovchi. 
 
VARIANTDOSH  SO‘ZLAR 
 
So‘zlar 
Varianti 
So‘zlar 
Varianti 
Adab 
Odob 
Karta 
Qarta 
Ajdaho 
Ajdarho 
Oyoq osti 
Oyog‘ osti 
Ayqirmoq 
Hayqirmoq 
Podsho 
Podshoh 
Alifbo 
Alfavit 
So‘lqilloq 
So‘lqildoq 
Arava 
Aroba 
Suyunish 
Sevinish 
Aso 
Hassa 
Suymoq 
Sevmoq 
Asta 
Ohista 
San-man 
Sen-men 
Assalomalaykum 
Assalomu alaykum  Sabo 
Saboh 
Astag‘ firulloh 
Astafirullo 
Tegizmoq 
Tekkizmoq 
Ash-pash 
Hash-pash 
Teva 
Tuya 
Baayni 
Baaynihi 
Terrarium 
Terrariy 
Badtar 
Battar 
Tupuk 
Tupuruk 
Bayir 
Bayri 
To‘nka 
To‘ngak 
Baytulahzan 
Baytulhazan 
Toychoq 
Toychiq 
Bama’ni 
Bama’no 
Xayolat 
Xayolot 
Baravar 
Barobar 
Chuchuk 
Suchuk 
Barahman 
Braxman 
Taqillamoq 
Taqirlamoq 
Benihoya 
Benihoyat 
Teravermoq 
Tera bermoq 

 
 
282 
Bekinmoq 
Berkinmoq 
To‘lg‘azmoq 
To‘lg‘izmoq 
Boykot 
Boyqut 
Faylasuf 
Filosof 
Bolgar 
Bulg‘ or 
Chivin 
Chibin 
Boobro‘ 
Boobro‘y 
Shahanshoh 
Shohanshoh 
Bosh barmoq 
Boshmaldoq 
Shohtut 
Shotut 
Buzurg 
Buzruk 
Shundoqqina 
Shundaygina 
Bugun 
Bukun 
Yugan 
Jugan 
Valiyulloh 
Valiulloh 
Yung 
Jun 
Vajh 
Vaj 
Yuravermoq 
Yura bermoq 
Valangor 
Valangir 
Yuqa 
Yupqa 
Gavhar 
Guhar 
O‘tirish 
O‘ltirish 
Gado 
Gadoy 
O‘tirg‘ich 
O‘ltirg‘ich 
Dumaloq 
Yumaloq 
Qabariq 
Qavariq 
Etkaz 
Etkiz 
Qabat 
Qavat 
YOvon 
Yobon 
Qaynona 
Qaynana 
Isirg‘a 
Sirg‘a 
Qaynota 
Qaynata 
Kaptar 
Kabutar 
Qaytaga 
Qaytanga 
Korol 
Qirol 
Qaytadan 
Qaytatdan 
Machit 
Masjid 
Quvalamoq 
Quvlamoq 
Moh 
Mah 
G‘azinador 
Xazinador 
 
QISQACHA   IBORALAR    LUG‘ATI 
 
Ibora 
Ma’nosi 
Alamini olmoq 
 
Alamini tarqatish uchun zulm qilmoq 
Arpasini kim xom o‘ribdi 
Nima yomonlik qilibdi? 
Aqli kirdi ( aqlini tanimoq) 
Es-hushli bo‘lmoq;  
Baloga qolmoq  
jazoga duchor bo‘lmoq   
Bag‘ ri tosh 
Bemehr, iltifoti yo‘q 
Belni bog‘lamoq 
1) shaylanmoq; 2) astoydil kirishmoq. 
Boshi  ko‘kka  yetdi  (terisiga  sig‘  may 
ketmoq,  og‘zining  tanobi  qochdib 
qo‘yi mingga etmoq) 
 Behad sevinmoq;    
Burni ko‘tarilgan 
Gerdaygan, kibrlanmoq  
Gap(lar)i bir joydan chiqdi 
Fikr-o‘ylari mos keldi 
Gah desa qo‘liga qo‘nadi 
Juda itoatkor 
Do‘ppisini osmonga otmoq 
Juda quvonmoq 
Etti o‘lchab bir kesdi 
Nihoyatda ehtiyotkorlik bilan ish ko‘rmoq 
YOg‘  tushsa yalagudek 
Nihoyat darajada toza, orasta 
Jag‘i ochildi 
Ko‘p gapirdi 
Joni halqumiga keldi 
O‘lar holatga kelidi 
Ilonning yog‘ini yalagan 
O‘ta  ayyor, mug‘ambir, quv   
Kalavaning uchini topdi 
Jumboqni hal qilish yo‘lini topdi 
Kapalagi uchdi 
Nihoyatda qattiq cho‘chimoq 
Ko‘ziga issiq ko‘rindi 
Tanish tuyilmoq 

 
 
283 
Ko‘zi ochilmoq 
Yaxshi –yomonni tushunadigan bo‘lmoq 
Ko‘zi to‘rt bo‘ldi 
Intizor bo‘lmoq 
Ko‘kka ko‘tarmoq 
Nihoyatda maqtamoq 
Ko‘ngli ko‘tarildi 
Ruhlandi 
Ko‘ngli oq 
Samimiy 
Ko‘ngli to‘ldi 
Mamnun bo‘ldi 
Ko‘ngli yumshoq (ko‘ngli bo‘sh) 
Rahmdil 
Lafzi halol 
Va’dasida turadigan 
Lom-mim demadi 
1) gapirmadi;2) e’tiroz qilmadi. 
Mazasi qochdi 
Sog‘ligi yomonlashdi 
Misi chiqdi 
Asl qiyofasi fosh bo‘ldi 
Mum tishlab qoldi  
Gapirmoy qoldi 
Nomi chiqdi 
Mashhur bo‘ldi 
Oyog‘ini qo‘liga olib keldi 
Tez keldi 
Oralaridan qil o‘tmaydi 
Juda inoq, ahil 
Og‘zi qulog‘iga etgan 
Juda xursand 
Oq-qorani tanidi 
Hayot tajribasiga ega bo‘ldi 
Terisiga sig‘ may ketdi 
Juda quvondi 
Tili bir qarich 
Maqtanishga haqli bo‘ldi 
Tili shirin (tilidan bol tomadi) 
Yoqimli gapiradigan 
Tilining uchida turmoq 
Xotirasida tiklab ayta olmaslik 
Tirnoq ostidan kir qidirmoq 
Yomon niyat bilan aybni qidirish 
Tishining kavagida saqlamoq 
O‘ta ehtiyot bilan  
Toqatlari toq bo‘ldi 
Sabr-chidami tugadi 
Xo‘rligi keldi 
O‘ksinib yig‘lashga tayyor 
CHehrasi ochildi 
Xafagarchiligi tugadi 
Esi chiqib ketdi 
Nihoyatda qattiq qo‘rqmodi 
YUlduzni benarvon uradi 
O‘ta abjir, chaqqon, chapdast 
Qo‘y og‘zidan cho‘p olmagan 
O‘ta yuvosh 
Qo‘li kaltalik qildi 
Imkoniyati cheklangan 
Hafsalasi pir bo‘ldi 
Biror ishni qilishga istak-intilishi yo‘qoldi 
 
QISQACHA   PARONIMLAR    LUG‘ATI 
•
 
A 
 
Abadiy – mangu 
Adabiy – badiiy adabiyotga oid 
Abro‘ – qosh 
Obro‘ – e’tibor, hurmat 
Abzal – ot, eshak egar-jabdug‘i 
Afzal – a’lo, yaxshi 
Abgor – nochor, xarob 
Afkor – fikrlar 
Adib – yozuvchi 
Adip – ko‘rpa, to‘n chetidagi mag‘iz 
Adl – adolat, odillik 
Adil – tik, egilmagan 
Adresat – xat, telegramma oluvchi 
Adresant – xat, telegramma yuboruvchi 
Azm – qat’iy qaror, jazm 
Azim – g‘ oyat katta, ulkan 
Ayon – ma’lum, ravshan 
A’yon – amaldorlar 
Alamon – olomon 
Al’amon – omonlik uchun murojaat 

 
 
284 
Alo – ustiga:  “Nur  alo nur” 
A’lo – eng yuqori, eng yaxshi 
Alam – jismoniy og‘ riq 
A’lam – diniy arbob, bosh mufti 
Alpoz – ahvol, vaziyat, holat 
Alfoz – lafzlar, so‘zlar, iboralar 
Amr – buyruq, farmon 
Amir – podsho, xon (qad. Buxoroda) 
Ariq – suv oqadigan joy 
Oriq – ozg‘in 
Artish – tozalash 
Archish – po‘stlog‘idan ajratish 
Asl – tub, negiz, haqiqiy 
Asil – a’lo sifatli, eng yaxshi, toza 
Ato – in’om, sovg‘a 
Ota – farzandli er kishi 
Achipti – oshiq o‘yini turi 
Achibdi – (qatiq) achibdi 
Ahil – totuv, inoq 
Ahl – bir soha odamlari 
•
 
 
B 
Bad – yomon, yaramas 
Ba’d – keyin, so‘ng 
Badnafs – nafsi buzuq 
Badnafas – nafasi sovuq 
Bayon – yozma ish 
Bayan – musiqa asbobi 
Bazur – bahuzur, bemalol 
Bazo‘r – zo‘rg‘a 
Bakor – koriga yaramoq 
Bekor – ishsiz 
Bal – raqs kechasi 
Ball – baho o‘lchovi birligi 
Band – modda, paragraf; mashg‘ul 
Bant – sochga taqiladigan lenta 
Barmoq – a’zo 
Bormoq – borish 
Biyron – so‘zamol, gapdon 
Biron - biror 
Bikr – iffatli qiz, bokira 
Bikir – pishiq, baquvvat 
Birov – kimdir 
Burov – burash, buramoq 
Bob – kitobning qismlari 
Bop - munosib 
Bod – kasallik 
Bot – tez; botmoq 
Borlik – majudlik 
Borliq – mavjudot 
Boshda – avval 
Boshida – yonida, oldida 
Bog‘li – bog‘i bor 
Bog‘liq – bog‘langan 
Bud – bor-yo‘q narsa 
But – to‘liq, bekamu ko‘st 
Burj – 12 ta yulduz turkumi 
Burch – majburiyat 
Buril – burilmoq 
Burul – xoldor, ko‘kish (ot) 
Burg‘i – parma 
Burg‘u – qadimgi cholg‘u asbobi 
Buqa – yosh erkak qoramol 
Buq’a – madrasadagi hujra 
•
 
V 
 
Vaqf – diniy muassasa mulki         
Voqif – xabardor 
Voqe – sodir(bo‘lmoq)                     
Voqea – hodisa 
•
 
G 
 
Ganj – boylik, xazina   
Ganch – suvoq materiali, alebastr 
Gilos – meva                            
Go‘los – to‘q jigar rang 
•
 
D 
 
Davo –  dori-darmon 
Da’vo – arz, talab 

 
 
285 
Davr –    vaqt oralig‘i 
Dovur – ot yopinchig‘i 
 Dadil – dovyurak 
 Dalil – isbot 
 Dala – ekin ekiladigan joy, maydon 
 Dara – ikki tog‘  oralig‘idagi jarlik 
Darz – yoriq, yorilgan 
Dars – mashg‘ulot, saboq 
Dazmol–kiyim tekislaydigan asbob 
Dastmol – qozon yuvg‘ich 
Daha – shaharning ma’muriy bo‘linishi Daho – kuchli zehn va iste’dod 
Devon – shoirning she’rlari to‘plami 
Divan – yumshoq mebel turi 
Diplomat – davlat xizmatchisi 
Diplomant – diplom yozuvchi kishi 
Dub – daraxt 
Dup – tovushga taqlid bild. so‘z 
•
 
J 
 
Jodi – o‘t qirqadigan asbob 
Jodu – sehr 
Juda – eng, g‘ oyat                         
Judo - ayriliq 
•
 
Z 
 
Zafar – g‘alaba                           
Za’far – sap-sariq rang 
•
 
I 
 
Ilk – avvalgi                                
Ilik – suyak ichidagi yog‘ simon modda 
•
 
K 
Kampaniya – ma’lum ishlar tizimi 
Kompaniya – korxona, birlashma 
Kaft – qo‘lning   qismi 
Kift- elka 
Kat – yog‘ och karavot 
Kart – kart dumba 
Kvadrat – teng yoqli to‘rtburchak 
Kvadrant – doiraning choragi 
Kontakt – aloqa, bog‘lanish 
Kontrakt – shartnoma 
Kuyindi – kuyishdan qolgan iz 
Kuyundi – kuyunmoq 
L 
Lahm – suyaksiz go‘sht                   
Lahim – erosti yo‘li 
Lop – birdan                             
Lof – mubolag‘a 
•
 
 
•
 
M 
 
Matal – hikmatli so‘zlar             
Ma’tal – kutib qolgan, muntazir 
Metr – uzunlik o‘lchovi: 100 sm.    
Metr –hurmat bildiruvchi so‘z (frants.) 
•
 
N 
 
Nasha – narkotik modda                  
Nash’a – estetik lazzat, huzur 
Naq – xuddi, ayni                       
Naqd – puli darhol to‘lanadigan 
Nufuz – obro‘, e’tibor                 
Nufus – aholi 
•
 
O 
 
Olu – olxo‘ri 
Oluv – olish 
Ora –o‘rta 
Oro – pardoz 

 
 
286 
Oxir – chegara, poyon 
Oxur – hayvonlarga em solinadigan joy 
Oqlik – oq ranglik 
Oqliq – sut mahsulotlari 
Orasida – o‘rtasida, ichida 
Orasta – bezatilgan, yasatilgan 
•
 
S 
 
Sada – daraxt turi 
Sado – ovoz, tovush, aks-sado 
Sayd – ov                              
Sayid – Muhammad payg‘ambar  
avlodlari 
Sayl - bayram 
Sayr – sayr qilmoq 
Sanat – sanatmoq                      
San’at – badiiy ijodiyot turi 
Saqov – ot,eshaklar kasalligi     
Soqov – gung, tilsiz 
Suyilmoq – sevilmoq                 
Suyulmoq – suyuqlashmoq 
Surat – rasm                            
Sur’at  - tezlik, temp 
Surgin – surmoq                        
Surgun - badarg‘a 
•
 
T 
 
Tab – taft, harorat 
Ta’b – kishining ichki tabiati; mijoz 
Talat – talatmoq 
Tal’at – yuz, chehra 
Tambur – vagon kiraverishidagi  
bo‘lma 
Tanbur – cholg‘u asbobi 
Tana – gavda 
Ta’na – gina, kudurat 
Tarif – baholar ko‘rsatkichi 
Ta’rif – tavsif, tasvir 
Tasir – tasir-tusur 
Ta’sir – tazyiq 
Taqib – taqib qo‘ydi 
Ta’qib – yashirincha kuzatish 
Tib – meditsina 
Tip – toifa 
Tub – tag, ost 
Tup – o‘simlik, daraxtning har donasi 
Tutin – tutinmoq 
Tutun – olov tutuni 
•
 
U 
 
Uzik - uzilgan                
Uyim - mening uyim       
Ulish - ulimoq(it,bo‘ri)  
Unim - (mening) unim     
Urish - urmoq                 
Uzuk - taqinchoq 
Uyum - to‘da 
Ulush - bo‘lak, hissa 
Unum - hosil, baraka 
Urush – jang 
•
 
F 
 
Faqir –kambag‘al                           
Paqir - chelak 
•
 
X 
Xayoli – o‘yi, fikri 
Hayoli – iffatli 
Xalq – el,ulus 
Halq - halqum 
Xam – egik, quyi solingan 
Ham – (men) ham 
Xar – eshak 
Har – har kim 
Xiyol – sal, ozgina 
Xayol – o‘y, fikr 
Xiyla – ancha 
Hiyla – makr, firib 

 
 
287 
Xil-xil  -  turli-tuman 
Hil-hil  -  hil-hil (pishgan) 
Xirs – ayiq 
Hirs – kuchli istak, intilish 
Xol – badandagi qora tug‘ ma dog‘  
Hol – ahvol 
Xoli – yolg‘iz, bo‘sh, band emas 
Holi - ahvoli 
Xosiyat – xoslik holati 
Hosiyat –  his etish 
Xur – tovush: xur-xur 
Hur – erkin, ozod 
Xush – yaxshi, ma’qul, durust 
Hush – ong, aql, idrok, es-hush 
•
 
SH 
 
Sher – hayvon:  arslon               
She’r – vazn, qofiyali kichik badiiy asar 
Shox – daraxt yoki hayvon shoxi      
Shoh – podsho 
Shuba – mo‘ynali qishki kiyim       
Shu’ba bo‘lim, idora 
•
 
E 
 
Ellik – son                          
Enlik   - ikki enlik (xat) 
Esiz – attang, afsus                
Essiz – esi yo‘q, nodon 
Ehzon – qayg‘u hukm surgan kulba   
Ehson – xayrli ish, ezgulik 
•
 
Y  
Yetdi – etib bordi                      
Yetti – son 
Yagana – ekinni siyraklatish        
Yagona – yakka, tanho, yolg‘iz 
Yetdi – etib bordi                      
Yetti – son 
Yuvindi - suv bilan tozalandi       
Yuvundi – iflos suv 
Yolqin  - o‘lov yolqini 
Yorqin – o‘ta yorug‘  
Yondash – yaqinlash       
Yondosh – yonidagi 
Yoriq – yorilgan                          
Yorug‘  – nur 
Yolqin  - o‘lov yolqini 
Yorqin – o‘ta yorug‘  
Yondash – yaqinlash       
Yondosh – yonidagi 
Yoriq – yorilgan                          
Yorug‘  – nur 
•
 
Q 
 
Qad – qomat 
Qat – qavat, qatlam 
Qayd – ta’kid 
Qayt – o‘qchish, qusish 
Qala – o‘tinni taxla 
Qal’a – shahar 
Qalmoq – millat 
Qolmoq - qolish 
Qarz – qaytariladigan pul, buyum 
Qars – tovush: qars etdi 
Qari – keksa, mo‘ysafid 
Qa’ri – chuqur eri, osti, ichi 
Qat’i – qat’i nazar 
Qat’iy – uzil-kesil  
Qiyq – tovush: qiyq etdi 
Qiyiq – qiyilgan;   ro‘mol 
Qiymat – baho 
Qimmat – narxi baland 
Qirlik – qirda turuvchi 
Qirliq – jun qaychi 
Qism – bo‘lak 
Qisim – siqim 
Qolib – qolmoq 
Qolip – oyoq kiyimi moslamasi 
Quyildi – oqdi 
Quyuldi – quyuqlashdi 
Qura – qura boshladi 
Qur’a - chek                                             

 
 
288 
Qurt – hasharot 
Qurut – suzma qurut 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 
 
1.  I.Karimov. 
Barkamol avlod - O’zbekitson taraqqiyotining 
poydevori. Toshkent, 1997.     
 2.  A.Nurmonov,  
B. Yo‘ldoshev.  
  
Tilshunoslik va tabiiy fanlar. “Sharq” 
nashriyot-matbaa aktsiyadorlik kompaniyasi 
bosh tahririyati. –T.:  2001,    
3.  A.Hojiev. 
Tilshunoslik terminlarining izohli lug‘ati. 
O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi davlat 
ilmiy nashriyoti.  –T.:  2002,    
4.    Jamolxonov H.A.    
 
Hozirgi o‘zbek adabiy tili. - T.:  “Talqin” 
nashriyoti.  2005,       
5.    G‘ .Abdurahmonov, A. 
Sulaymonov,  X. Xoliyorov,  
J. Omonturdiev         
Hozirgi o‘zbek adabiy tili 
 “O‘qituvchi” T.,1979, Sintaksis. 
 
6.    A. Abduazizov.  
O’zbek tili fonologiyasi va morfologiyasi, 
Toshkent, 1992-yil. 
7.     H. Jamolxonov.  
 
Hozirgi  o’zbek adabiy tilidan ma'ruza 
matnlari (Kirish. Fonetika va fonologiya. 
Grafika va orfografiya) Toshkent. 2000-yil. 
8.    E. Begmatov, A. Boboeva, 
M. Asomiddinova          
B.Umirqulov 
 
O‘zbek nutqi madaniyati ocherklari. “Fan” 
nashriyoti, T.,   1988 y. 
9.    M.Mirzaev, S.Usmonov, 
I.Rasulov 
O‘zbek tili. T., “O‘qituvchi” 1978 yil 
10.  M. Asqarova. 
 
Hozirgi uzbek adabiy tilidan ma'ruza matnlari 
(Sintaksis). Toshkent. 2000-yil 
11.  U.Tursunov                    . 
J. Muxtorov             
 Hozirgi o‘zbek adabiy tili T.,”O‘qituvchi” 
1979 yil 
12.  SH. SHoabdurahmonov        
M.Asqarova, A. Xojiev  
I.Rasulov, X.Doniyorov 
Hozirgi o‘zbek adabiy tili. 1-qism. T., 
“O‘qituvchi” 1980 yil 
13.  A.SHomaqsudov, I.Rasulov 
R.Qo‘ng‘urov, X.Rustamov   
O‘zbek tili stilistikasi. T., “O‘qituvchi”  1983 
yil 
14.  U. Tursunov, J.Muxtorov.  
Sh. Rahmatullaev.. 
 
Hozirgi o’zbek adabiy tili. «O’zbekitson», 
Toshkent. 1992-yil 
15.  A.G‘ulomov, .N.Tixonov,    
R.Qo‘ng‘urov  
 
O‘zbek tili morfem lug‘ati. T., “O‘qituvchi”, 
1977 y. 
16.  O‘zbek  tilining imlo lug‘ati. 
T., “Fan” nashriyoti 1976 yil 
17.  O‘zbek tili grammatikasi.  
T., “Fan” 1975 yil. 1-qism 
18.  O‘zbek tili  grammatikasi.   
T.,“Fan” 1976 yil   2-qism 
19.  O‘zbek tilining imlo lug’ati.    T.,   “O‘qituvchi”,   1995- yil. 
20.  R. Yunusov.  
Hozirgi o’zbek adabiy tilidan ma'ruza 

 
 
289