М и с м о и л о в, М. Г. Халиулин


Download 7.43 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/218
Sana04.09.2023
Hajmi7.43 Mb.
#1672532
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   218
Bog'liq
Mansur Ismoilov, Mahmud Xaliulin. Elementar fizika masalalari



м . и с м о и л о в ,
М. Г. ХАЛИУЛИН
ЭЛЕМЕНТАР ФИЗИКА 
МАСАЛАЛАРИ
Узбекист он Ре^публикаси Х ал ц таълими вазирлиги 
урта макпгаО, урта м ахсус ва %унар-т ехника билим 
юртлари, олай у%чв юртларинанг тайёрлов булимлара 
учун кулланма сифатида рухсат этган
ТО Ш КЕН Т „ У К И Г У В Ч И “ 1993
www.ziyouz.com kutubxonasi


Тацризчилар: физика-математика фанлари докгори, проф ессор К. М. М у- 
цимов.
Физика-математика фанлари номзодлари Ш . О . О та ж он ов, 
Б. Ж . Й ул д ош ев.
У ш бу |$лланма один у к у в юртларига кирувчилар учуй муджалланган. 
Шунингдек китоб урта мактаб, урта махсус *амда дунар-техника билим 
юртлари у^увчилари учун. дам элементар физика масалаларини ечиш билим 
ва малакаларини *осил килишда цимматли дастуриламал булади. Хар бир 
бобаа берилган назарий материал эса тест буйича тайёрланувчи абитури- 
ентлар учун кУл келади.
Кулланмада физикавий масалаларни ечишнинг цизнкарли, содда ва 
кулай у суллари келтирилган, унга куплаб хабтий ва кизикарли масалалар 
киритилган.
„ 4306011200-75 пл 


—353(04)^93----- 3 9 -9 1
© .Уцитувчн“ нашриёги, Т „ 1993 й.
Д О К 5 - 6 4 5 —01368—9
www.ziyouz.com kutubxonasi


е £ з
б о ш и
Уцув жараёнида мантилий хулосалар. математик амаллар 
ва физик цонун-коидалар асосида ечиладиган муаммога ф и ­
з и к м а с а л а дейилади. Аслида физика дарсида укув мате- 
риалини урганиш билан боглик булган ечиладиган жумбок 
Уцувчилар учун масала булади. Масалалар ечишни Урганиш 
укувчиларнинг аклий ривожланишига имкон беради, мантиций 
тафаккур, хотира, диккат ва идрокнинг усишига ёрдам беради.
Масалаларни еча олишлик физика фанини Урганиш ва уз- 
лаштиришнинг асосий мезонидир. Масалалар ечиш жараёнида 
Укувчилар табиат, техника ва турмушдаги турли физик *о- 
дисаларни та^лил килишда уз билимларини к^ллаш учун би- 
лим ва малака *осил циладилар, жумладан: чизмалар, расм- 
лар, графиклар чизиш, даоблашларни бажариш, маълумогно* 
ма (справочник) дан фойдаланиш, экспериментал масалаларни 
ечишда асбоб-ускуналардан фойдаланиш учун билим ва ма- 
лакалар >;осил циладилар.
Ушбу кУлланмада укувчиларнинг физикавий тафаккурини 
шакллантирадиган, уларга амалий билим ва малакалар бера- 
диган, вактларини тежайдиган намунавий масалаларни ечиш« 
нинг энг умумий *амда му*им усуллари билан таништириш 
асосий максад килиб цуйилган.
Китобнинг *ар бир бобида унга тегишли параграф 
м а с а л а - 
лариии ечиш учун зарур булган цонун ва цоидалар таърифи 
хаыда формулаларини ифодаловчи кисцача назарий маълумот- 
лар берилган. Бобнинг 
бир параграфида уч-туртта на­
мунавий масалаларни ечиш тартиби, батафсил та^лили 
в а
изошли ечимлари келтирилган. Шунингдек, параграф мавзу- 
ининг ^ажмига цараб мустацил ечиш учун уи*ун бешта маса­
ла ва уларнинг изо^сиз ечимлари *амда „С И “ системасндаги 
жавоблари берилган.
Муаллифлар кУлланманинг дастлабки нусхасини Укиб чициб
унинг сифатини яхшилаш учун уз фикр ва муло^азаларинн бил- 
дирган Тошкент электротехника ва алоца иыститутининг до- 
центлари И. Султонов, К* Хайдаров, X- То^иржоновларга ва 
камчиликлариии бартараф этишда катта ёрдам берган Низомий
www.ziyouz.com kutubxonasi


номидаги Тошкент Давлат педагогика институтининг Укитиш 
методикаси кафедраси, Абу Райхон Беруний номидаги Тош­
кент политехника институтининг 2-физика кафедраси, Тош­
кент автомобиль транспорти ва йуллар институтининг физика 
кафедраси ходнмларига *амда Шайхон то^ур ва Юнусобод 
но^иясидаги бир катор мактабларнинг физика уцитувчиларига 
Уз миннагдорчиликларини билдирадилар.
Китоб ^акидаги фикр ва муло^азаларингизни куйндаги 
манзилго*га юборишингиз мумкин: Тошкент—70)129, Навоий 
кучаси 30-уй, „Уцитувчи“ нашриёти, физика-математика ада- 
биёти му^арририяти.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ф И ЗИ К МАСАЛА КАНДАЙ ЕЧИЛАД И?
Масала ечиш—номаълум физик катталикни масала шартида 
берилган катталиклар оркали ифодаланган ишчи формулами 
чикариб, масала шартида берилган катталикларнинг ( „ С И “ 
системасидаги) сон цийматларини ^рнига куйиб ^исоблашдан 
иборат.
Хар кандай масалани ечишдан олдин урта мактаб учун 
тавсия этилган дарсликдан ёки ц^лланмалардан тегишли па- 
раграфларни Укиш, асосий конун-коида ва формулаларни 
урганиш шарт.
Зарур б^лган назарий ва амалий билимни олгач, китобда 
изошли ечими келтирилган масалалар билан муфассал танишиб 
чициш лозим. Шундан кейин мустацил ечишга тавсия цилин- 
ган масалаларни ечишга киришилади.
Масалаларни Халкаро бирликлар системаси „С И * да ечиш 
тавсия килинади. Т^гри ечилганда масалаиинг жавоби ва бир- 
лиги келиб чикади. Акс ^олда масала нотурри ечилган булади.
М а с а л а л а р н и е ч и ш д а к у й и д а г и м е т о д и к
к у р с а т м а л а р г а а ма л к и л и ш л о з и м :
1. Масаланинг шарти бир неча марта укиб чикилади ва 
у физиканинг кайси булимига тегишли эканлиги аникланади.
2. Масаланинг мазмунини тушуниб, масала шартида берил­
ган катталикларни „С И “ системасида ифодалаб, тспилиши ке- 
рак булган катталик ёзилади.
3. Масаланинг шартига мос келадиган чизма чизилади.
4. Масала ечишдан олдин унинг шартида цаидай физик 
конуниятлар ётганлиги аникланади.
5. Масалани умумий куринишда ечиш учун кетма-кетлик 
усули асосида масала шартидаги номаълум катталикларни 
бошка маълум катталиклар билан богловчи ишчи формулалар 
топилади. Агар л;осил цилинган ишчи формулалар т$*три бу’л- 
са, масала жавобилаги изо^сиз ечим билан бир хил к^ринши- 
да булади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


6. Натижавий ишчи формулага катталикларнинг „СИ* сис- 
те масидаги сон кийматларини куйиб, *исоблаш ишлари ба- 
жарилса, масалаиинг жавоби келиб читали
7. Айрим лолларда барча берилган катталикларнинг кий- 
магларини битта системанинг узида ифодалашнинг хожагн 
булмай 
колади. Масалан, ишчи формуладаги катталиклар 
сурат ва махражда купайтмадан иборат булганда бу катталик­
ларнинг кайси бирликда ифодаланишидан катъи назар уларнинг 
улчов бирлиги бир хил булиши кифоядир
8. Масаланинг жавобини чикаришда охирги натижанинг 
аницлик даражасига а^амият бериш керак. Бунда жавобнинг 
аниклиги масала шартида берилган катталикларнинг ани^лиги- 
дан ошмаслиги л озим.
9- Масалани ечиш давомида куллан илаётган *ар бир цонун, 
коида, формула ва физик катталиклар цис^ача иао^лаб бори- 
лади.
Масалаларни ечишдаги к?шимча адабиёт сифатида куйи- 
дагилардан фойдаланишингиз мумкин.
1. А. В. Пёришкин, Н. А. Родина. Физика-7, „Уцитувчи“ , 
Т., 1990.
2. А. В. Пёришкин, И. А . Родина. Физнка-8, „Уцнтувчи“ , 
Т., 1990.
3. И. К. Кикоин, А. К. Кикоин. Физика-Э, .Уцитувчи“ , Т., 
3991.
4. Б. Б. Буховцев, Ю . А. Климонтович, Г . Я. Мякишев. 
Физика-10, „Укитувчи“ , Т., 1991.
5- Г . Я. Мякишев, Б. Б. Буховцев. Физика-11, „Уцитувчи, 
Т., 1989.
6. 
М. Исмоилов, М С. Юнусов. Элементар физика курси. 
Олий укув юртлаоига кирувчилар учун справочник-кулланма. 
Тошкент, .Укитувчи*, 1990.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Биринчи кием 
М Е Х А Н И К А
I -б об. КИНЕМ АТИКАНИНГ Ф И З И К АСОСЛАРИ

Харакатланаётган моддий нукта (каттик жиемнинг масса 
маркази) ^аракатининг кинематик тенгламаси ^аракатнинг ра-
диус-вектори г ёки утилган й^ли 5 
нинг функциясидан 
иборят:

Download 7.43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   218




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling