M. K. Tursunov, Х. A. Matniyozov, sh. M. Mansurova issiqlik ta’minoti tizimlari

Dunyoda nechta AES bor va bu borada etakchi kim 
2017 yil 1 fevral holatiga ko‘ra, dunyo bo‘yicha 31ta davlat atom elektr stansiyasiga 
ega bo‘lib, jami 191ta AES faoliyat ko‘rsatmoqda va reaktorlar soni 451tani 
tashkil 
etadi
. 
Aksariyat atom elektr stansiyalari Evropa, SHimoliy Amerika, Janubi-SHarqiy Osiyo 
va sobiq SSSR hududida joylashgan. AESlar soni bo‘yicha dunyoda birinchi o‘rinda 
AQSH turadi – 60ta AES, reaktorlar soni 100ta. 
Keyingi o‘rinlarni quyidagi mamlakatlar egallaydi: Fransiya – 19ta AES, 58 reaktor, 
YAponiya – 17ta AES, 43 reaktor, Xitoy – 13ta AES, 36 reaktor, Rossiya – 10ta 
AES, 36 reaktor, Buyuk Britaniya – 7ta AES, 15 reaktor. 
YAngi AESlar qurish bo‘yicha Rossiya, Hindiston va Xitoy etakchilik qilmoqda. 
Ayrim davlatlarda elektr energiyasi ishlab chiqarishda AESlarning ulushi yuqori 
bo‘lib, 12 mamlakatda bu ulush 30 foizdan oshadi.
SHu bilan birga, ayrim davlatlarda AESlar faoliyati to‘xtatilgan. Masalan Italiya o‘z 
hududidagi barcha AESlarni yopgan. Belgiya, Germaniya, Ispaniya, SHveysariya 
yadroviy energetikadan voz kechish bo‘yicha uzoq muddatga mo‘ljallangan siyosatni 

---

115 
amalga oshirmoqda. Niderlandiya, Tayvan, SHvetsiya atom energetikasidan voz 
kechishni rejalashtirgandi, ammo hozircha buni amalga oshirish ortga surilgan. 
Raqamlar 
2017 yil boshidagi holatga ko‘ra, dunyo bo‘yicha 60ta reaktor qurilish 
bosqichida. AES reaktorlaridan foydalanish muddati 30-40 yil, ayrim hollarda 60 
yilgacha deb baholanadi. AQSHdagi Sarri AESi (1972 yilda qurilgan) uchun esa 
2015 yilda foydalanish muddatini yana 80 yilga uzaytirishga ruxsat so‘ralgan.
AESlar har 10 yilda tekshiruvdan o‘tkaziladi va xavfsizlik standartiga javob 
beradigan bo‘lsa, tekshiruv natijalariga ko‘ra litsenziya muddati uzaytiriladi. 
AESlarda ishlab chiqarilgan elektr energiyasi hajmi bo‘yicha AQSH dunyoda 1-
o‘rinda turadi - 804 ming 872,94 GVt/soat. Bu butun dunyodagi AESlar ishlab 
chiqargan elektr energiyasining uchdan bir qismiga teng. 

---

116 
Janubiy Koreyadagi Kori AESi dunyodagi eng yirik AES hisoblanadi – uning quvvati 
6254 MVtni tashkil etadi. Fransiyada jami elektr energiyasining 70 foizi atom 
stansiyalarida ishlab chiqariladi. 
Hisob-kitoblarga ko‘ra, muqobil energiya manbalaridan ekologik toza energiya ishlab 
chiqarish AESdagiga nisbatan taxminan 20 baravar qimmatga tushadi.
Ekspertlarning hisob-kitoblariga ko‘ra, jahondagi ko‘mir zaxiralari 270 yilga, neft 50 
yilga va gaz 70 yilga etadi. AESlarda ishlatiladigan uran zaxirasi esa 5 718 400 
tonnani tashkil etadi. U 2500 yilga etishi hisoblab chiqilgan. 
Dunyodagi eng yirik uran zaxiralari Avstraliya, Qozog‘iston, Rossiya va Kanadada. 
O‘zbekiston bu borada 11-o‘rinda 
turadi
.
Kanada, Zoir, Fransiya va CHexiyadagi konlar uranga boy bo‘lib, ularda bir tonna 
uran rudasidan 22 kilogrammgacha uran xomashyosi olinadi. Rossiyada bir tonna 
rudadan bir yarim kilogrammdan ortiqroq uran olinadi.