M. K. Tursunov, Х. A. Matniyozov, sh. M. Mansurova issiqlik ta’minoti tizimlari

VI. Issiqlik tarmoqlarining gidravlik hisoblash 
Issiqlik tarmoqlarining loyihalashda gidravlik hisobning asosiy maqsadiga 
issiqlik tashuvchining berilgan sarflari va butun tarmoq yoki uning alohida 
uchastkalarida bo‘yicha bosimlarning ko‘zda tutilgan o‘zgarishi bo‘yicha 
quvurlarning diametrilarini aniqlashdan iboratdir.
Issiqlik tarmoqlaridan foydalanish jarayonida tarmoq uchastkalarida issiqlik 
tashuvchisining sarfi yoki alohida nuqtalardagi bosimni aniqlashda teskari masalalar 
echishga zaruriyat tug‘iladi. Gidravlik hisobning natijalari p’ezometrik grafik 
tuzishda, abonent kiritish tugunlari sxamalarini tanlashda, nasos qurilmalarini 
tanlashda va boshqa maqsadlarda foydalaniladi.
Issiqlik tashuvchisi quvurlarda harakatlanayotganida bosim yo‘qolishi issiqlik 
ta’minoti quvurlari uzunligi bo‘yicha gidravlik qarshiliklar va mahalliy qarshiliklar 
yig‘indisi bo‘yicha aniqlanadi: 

---

66 
М
л
Р
P
P





Issiqlik tarmoqlarining uzunligi bo‘yicha gidravlik qarshiliklar(Pa) Veysbaxa - 
Darsi formulasidan aniqlanadi: 
2


P
d
i
P
л



bu erda: 

- gidravlik ishqalanish koeffitsienti; l - trubaning uzunligi; d – 
quvur ichki diametri; ρ - issiqlik tashuvchilarning zichligi kg/m
3
; 

- issiqlik 
tashuvchining tezligi, m/s. 
Gidravlik ishqalanish koeffitsienti umumiy holda Reynolds soni (Re)ga va 
quvurning nisbiy ekvivalent g‘adir-budurligi (k
e
/d)ga bog‘liq bo‘ladi. Quvurning 
g‘adir-budurligi deb suyuqlikning turbulent harakati paytida bosimning yo‘qolishiga 
ta’sir qiluvchi notekisliklarga aytiladi. Real quvurlarda bunday notekisliklar bir-
biridan tuzilishi, kattaligi va quvur uzunligi bo‘yicha notekis taqsimlanganligi 
bo‘yicha ajralib turadi.
Quvur devorlarining ekvivalent g‘adir-budurligi kattaligini k
e
korroziyani 
hisobga olgan holda qo‘yidagicha qabul qilinadi: bug‘ quvurlari uchun - 0.2 mm; 
suvli issiqlik tarmoqlari uchun - 0.5 mm; kondensat quvurlari uchun - 1 mm.
Gidravlik jihatdan silliq quvurlar uchun turbulent harakatda gidravlik 
ishqalanish koeffitsientini G. A. Murin formulasi bo‘yicha aniqlash mumkin: 
5
,
2
Re)
(
01
,
1
g
P



Gidravlik jihatdan g‘adir budur quvurlar uchun Rek
e
/d 

560 bo‘lganda, 
quvurlarning butun uzunlgi bo‘yicha gidravlik qarshilikka suyuqlikning quvur 
devoriga ishqalanish kuchi ta’sir qilganda, gidravlik ishqalanish koeffitsienti nisbiy 
ekvivalent g‘adir budurlikka bog‘liq bo‘ladi va prof. B.L.SHifrinson formulasi 
yordamida aniqlanadi:
25
,
0
)
(
11
,
0
d
R
ш
Э


. 
Rek
e
/d=23-560 o‘zgarishi bilan tafsiflanadigan gidravlik qarshiliklarning o‘tish 
hududida prof. A.D.Altshul formulasi qo‘llaniladi:

---

67 
25
,
0
)
Re
68
(
11
,
0


d
R
Э
М

YUqoridagi formuladan λ
p
kattaligi gidravlik qarshiliklarning barcha uchchala 
zonalari uchun juda aniq tarzda aniqlanadi.