M. Latsarus va G. Shteyntalning xalqlar psixologiyasi haqidagi taʼlimoti. Reja

4 .Ijtimoiy xulq-atvor instinktlari nazariyasi

Ijtimoiy xulq-atvor instinktlari nazariyasi XX asrning boshida Angliyada shakllandi. Uning asoschisi ingliz psixologi Uilyam Makdugall bo`lib, u o`zining 1908 yilda yozgan "Ijtimoiy psixologiyaga kirish" kitobidagi inson xulq-atvorlarining motivi yoki uni harakatga keltiruvchi kuch instinktlardir, - deb yozgan. Keyinchalik u instinkt tushunchasi bilan birga layoqat, intilish iboralarini ham ishlata boshladi. Uning fikricha, xulq-atvorni ta’minlovchi narsa tug`ma, psixofiziologik tayyorlik holati bo`lib, u nasldan-naslga uzatiladi. Makdugall barcha harakatlarni refleksiv holda tushuntirishga intilib, refleksiv yoyga xos bo`lgan barcha qismlar — ya’ni efferent qabul qiluvchi, retseptiv bo`lim, efferent (harakat) va markaziy bo`limdan iborat tizim sifatida tasavvur qiladi. Barcha ijtimoiy harakatlar ham ana shunday refleksiv tabiatga egadir, deb uqtiradi u.
Shunga o`xshash fikrlar E.Ross ("Ijtimoiy psixologiya ) va Dj.Bolduin ("Ijtimoiy psixologiya bo`yicha tadqiqotlar") qarashlarida ham rivojlantirilgan. Masalan, Bolduin ikki turli irsiyat xaqida — tabiiy va ijtimoiy irsiyat haqida yozib, ijtimoiy odamlardagi taqlid qilish qobiliyati bilan bog`liq, deb yozadi. Jamiyatda yashayotgan odamlar bir-birlariga ta’sirlarini o`tkazishga moyildirlarki, bu narsa ular o`rtasidagi munosabatlarni boshqarib turadi.
Shunday qilib, bu yo`nalish tarafdorlarining fikricha, barcha ongli harakatlarning boshi — ongsizlikdir, ya’ni instinktlar bo`lib, ular asosan hissiyotlarda namoyon bo`ladi. Hissiyot bilan instinktlar bog`liqligini Makdugall juftliklarda ko`rsatishga harakat qilgan: masalan, kurash instinkti — qo`rquv, g`azab hissi; nasl qoldirish instinkti — rashk ayollardagi tobelik hissi; o`zlashtirish instinkti — xususiylikka intilish hissi va hokazo. Ijtimoiy hodisalarni tushuntirishda tug`ma instinktlar rolining yuqori qo`yganligi uchun bu nazariya ilmiy taraqqiyot bosqichida salbiy o`rin tutdi, deb aytishimiz mumkin. Lekin uning ayrim hodisalar sabablarini tushuntirishga harakat qilishi fan oldiga ulkan vazifalarni qo`ydi. Ijtimoiy psixologiya fan sifatida ana shu muammolarni tadqiq qilishi lozim edi.
Demak, yuqorida to`xtab o`tilgan uchala nazariyaning ahamiyati shundan iborat ediki, ular yangi tug`ilishi lozim bo`lgan fan — ijtimoiy psixologiyaning tadqiqot mavzuini ochib berdi. Qolaversa, bu uchchala yo`nalish ham nazariy qarashlarni isbot qilishda ob’ektiv tekshiruv usuli hisoblangan eksperimentdan foydalanish zaruriyatini ko`rsatdi. Bu narsa yana bir bor maxsus fanning kelajak rejalarini aniqlashga yordam berdi.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. 
   Godfrua J. Chto takoe psixologiya: V 2-x t. T.1. Per. s frans. M., Mir, 1992.
   
2. 
   Karimova V.M., Akramova F.A. Psixologiya. T.: 2000.
   
3. 
   Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot. T.: 1999.
   
4. 
   Drujinina V. “Psixologiya “. Uchebnik. “Piter”, 2004.