M. N. Musayev sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi
Aylanma suv ta’minlash tizimi
Download 3.87 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Aylanma suv ta’minlash tizimi Toza suvni samarali va ishlatish miqdorini kamaytirishnmg asosiy yo‘li — bu aylanma suv ta’minlash tizimlarini (sistemalarini) tashkil etishdir. Aylanma suv ta’minlash sistemalarining ba’zi sxemalarini quyidagi chizmalardan ko‘rish mumkin: bu yerda K— korxona, CC— sovitish sistemasi, HC—nasos stansiyasi, TI — tozalash inshooti a — sxemada suv issiqlik agenti sifatida qo'llaniladi va ushbu suv ishlatish jarayonida
www.ziyouz.com kutubxonasi а) Qo ‘shimcha suv b n b> [ TI ЦгЧ к NC Qo ‘shimcha suv d) 16.2-rasm. Aylanma suv ta’minlash sxema lari: a- suvni sovitish bilan; b-suvni tozalash bilan; d-tozalash va sovitish bilan. j . . . • bu yerda K- korxona, CC-sovitish sistemasi, HC-nasos stansiyasi, TI- tozalash inshooti. ifloslanmaydi, faqat sal qiziydi. Shuning uchun uni qayta ishlatishdan oldin suv sovitish moslamalarida (ф адирня) harorati pasaytiriladi; b — sxemada suv qayta ishlatishdan oldin mavjud usuliar yordamida tozalanadi; d — sxemada suv ham sovitiladi, ham tozalanadi. H ar bir ko‘rib chiqilgan hollarda sistem ada suvning ishlatilishi natijasida uning miqdorini kamayishi kuzatiladi, shuning uchun vaqti bilan sistemaga qo‘shimcha suv berib turiladi. 153 www.ziyouz.com kutubxonasi Aylanma usulda suvni ishlatish uning sarfini 10—50 m arta kamaytiradi. Masalan, It. kauchuk olish uchun oddiy usulda 2100 m 3 toza suv sarf bo‘ladi, aylanma usulda esa faqat 165 m 3 suv sarf bo‘ladi. Ushbu usulda kapital va ekspluatatsion sarf-xarajatlar ham kamayadi. Hozirgi kunda sanoat ishlab chiqarish tarmog'iga tegishli h am m a ko rx o n alard a suvlarni ish latish ay lan m a t a ’m in lash sistemasidan foydalanishga o ‘tilyapti. Masalan, kimyo sanoatida bu usul 82,5 % gacha o ‘sdi. Aylanma sistemada qo'llaniladigan suv qator talablarga javob berishi kerak: 1) karbonat qattiqligiga; suv muhitiga - pH ga; 2) muallaq va biogen zarralar miqdoriga; 3) suvning BPK va XPK ko'rsatkichlariga. Aylanma suv asosan issiqlik almashtirgichlarga berilgan material oqim lam ing ortiqcha issiqllgini olish uchun ishlatiladi. Bunda suv bir necha marta 40—45°C gacha qiziydi va sovitiladi. Uning ko‘p qismi bug‘lanish yoki sachrash oqibatida yo‘qoladi. Bundan tashqari suv ishlatish mobaynida qisman korroziya mahsuloti va biologik moddalar bilan ifloslanishi m um kin (quvur ichidagi suv qorayib qoladi). Shuning uchun vaqti-vaqti bilan sistemadagi suvning bir qismi yangi suv bilan almashtiriladi. Suv quvurlar va issiqlik almashtirgichlari ichida harakatlanishi natijasida ularning devorlarida kalsiy karbonat quyidagi reaksiya asosida hosil bo'lib, o'tirib qoladi: CaJ+ + 2 Н С О ,- iJ C a C 0 3 + C 0 2 + H 20 Kalsiy karbonatning suvda erishi haroratni ko'tarilishi bilan pasayadi. Shuning uchun aylanma sistemalarda ishlatiladigan suvlaming qattiqligi past bo'lishi lozim va bunday suvlar ishlatilishidan oldin albatta maxsus texnologiya asosida tuzsizlantirilishi lozim.
1. Aylanma suv ta ’minlash sxemalarining qanday turlari mavjud? 2. Aylanma usulda suvni ishlatish uning sarfini qanchaga kamaytiradi? 3. Aylanma tizimda qo'llaniladigan suv qanday talablarga javob berishi kerak? 4. Aylanma tizimlarda ishlatiladigan suvlaming qattiqligi qanday bo'lishi lozim?
www.ziyouz.com kutubxonasi Texnologik suvning sifati aylanma sisteniada ishlatiladigan suv sifatiga nisbatan yaxshi bo'lishi kerak, ya’ni fizik, kimyoviy, biologik, bakteriologik sifatlari yuqori, tuz miqdori esa past bo‘lishi kerak. Ishlab chiqarishda ishlatiladigan suvlarning sifati texnologik jarayonni talabi, unda ishlatiladigan xom ashyolar va tayyor m ahsulotlar tarkibi, ham da qo'llaniladigan qurilm alar xarakteristikasidan kelib chiqqan holda o ‘matiladi. H ar bir ishlab chiqarish korxonasi o ‘zi uchun ishlatiladigan suv sifati va talablarini o ‘m atadi. Korxonada ishlab chiqarishning turli jarayonlarida ishlatilgan va m a’lum darajada ifloslangan suvlari — oqova suvlar deb ataladi. Oqova suvlar qanday sharoitda hosil b o ‘lganiga qarab — maishiy,
M aishiy oqova suvlar yuvinish va c h o ‘m ilish xonalaridan, hojatx o n alard an , oshxonalardan, kir yuvish xonalaridan, pol artish va shu kabi boshqa maqsadlarda hosil b o ‘ladi. Ushbu suvlar tark ib id a 58% organik va 42% m ineral m o d d alard an iborat aralashm alar uchraydi. Atmosfera suvlari yom g‘ir va qor yog‘ish oqibatida korxona hududlaridan oqib chiqib hosil bo‘ladi. Ular ham organik va ham noorganik m ineral m oddalar bilan ifloslangan bo‘ladi. Sanoat oqova suvlari suyuq chiqindilam i ifodalab, ular organik va noorganik xomashyoni qazib chiqarishda va qayta ishlashda hosil b o ‘ladi. T exnologik jarayonlarda oqova suvlarning m anbalari quyidagilardir: 1)
kimyoviy reaksiyalami borishi natijasida (bu suvlar boshlang‘ich m oddalar va reaksiya mahsulotlari bilan ifloslangan bo‘ladi); 2) xom ashyo va b o sh lan g 'ich m o d d alar bilan erkin yoki bog'langan nam lik ko'rinishidagi ham da ularni qayta ishlash mobaynida ajralib chiqadigan suvlar; 3) xomashyo, mahsulotlar va qurilmalami yuvilishi natijasida hosil bo'luvchi yuvuvchi suvlar; 4) suvli eritm alar; 5) suvli ekstraktlar va absorbentlar; 6) sovitish suvlari; 7) vakuum-nasoslar, aralashtirish kondensatorlari, ko‘l ushlash T exnologik va oqova suvlar 155 www.ziyouz.com kutubxonasi tizimlari suvlari, idishlami, qurilmalami va binolami yuvish natijasida hosil bo'Iuvchi boshqa suvlar. Oqova suvning miqdori va tarkibi ishlab chiqarish turiga bog'liq bo'ladi.
Oqova suvlar turli birikmalar bilan ifloslangan bo'lishi mumkin. Xalqaro sog'liqni saqlash komiteti tarafidan suvlami ifloslaydigan kimyoviy birikmalaming quyidagi sinfi taklif etilgan: 1) biologik turg'unsiz organik birikmalar; 2) kam zaharli noorganik tuzlar; 3) neft mahsulotlari; 4) biogen birikmalar;
spetsifik zaharli birikmalar, shu jum ladan og'ir metallar, dag'al, biologik parchalanmaydigan sintetik birikmalar. Ishlab chiqarishning oqova suvlarida erigan noorganik va oiganik m oddalardan tashqari kolloid aralashm alar, ham da zichligi suv zichligidan katta yoki kichik bo'lgan muallaq dag'al va mayda dispersli aralashmalar uchrashi mumkin. Ifloslangan oqova suvlar m iqdorini kam aytirishning quyidagi yo'llari mavjud: 1) suvsiz texnologik jarayonlam i ishlab chiqish va tatbiq qilish; 2) ishlab turgan jarayonlam i mukammallashtirish; 3) mukammal qurilmalarni ishlab chiqish va tatbiq qilish; 4) havo yordamida sovitish apparatlarini joriy etish;
tozalangan oqova suvlami yopiq suv sistemalarida qayta ishlatish.
1. Aylanma tizimda ishlatiladigan texnologik suvning sifati qanday talablarga javob berishi kerak? 2. Oqova suv nima va u qanday turlaiga bo'linadi? 3. Texnologik jarayonlarda hosil bo'ladigan oqova suvlarning asosiy manbalari qaysilar? 4. Xalqaro sog'likni saqlash komiteti tarafidan oqova suvlami ifloslaydigan kimyoviy birikmalaming qanday sinfi taklif etilgan? 5. Ifloslanadigan oqova suvlar miqdorini kamaytirishning qanday yo'llari mavjud?
www.ziyouz.com kutubxonasi Sanoat korxonalarining yopiq suv x o ‘jalik sistemalari Oqova suvlarning hosil bo'lishi, tashlanishi va ular bilan suv havzalarini ifloslanishini kam aytirishning asosiy yo‘nalishlaridan biri — yopiq suv x o ‘jaligi sistem alarini tashkil etishdir. Yopiq suv sistem alarida suv bir necha m arta tozalanm asdan ishlatiladi va ushbu suv ochiq suv havzalariga tashlanmaydi. Yopiq suv sistemalari yangi toza suv bilan faqat sistemada suv kamayganda yoki ishlatilayotgan suv yaroqsiz holga kelganda qo‘shiladi. Yopiq suv sistemalari barcha texnologik jarayonlarda suvning sam arali ish latilish m i, oqova suv k o m p o n en tlarin i m aksim al rek u p eratsiya qilish n i, kapital va ek sp lu atatsio n xarajatlarni kam aytirishni, xizmat qiluvchi personallarning norm al sanitar- gigiyenik sharoitlarini, atrof-m uhit ifloslanishini istisno qilishni ta ’minlashi lozim. Tozalangan suv texnologik suv sifatiga mos kelishi lozim. Yopiq suv xo‘jalik sistemalarini yangi qurilayotgan va faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalarga kiritish lozim. Suv xo'jalik sistemalarining quyidagi ko'rsatkichlarini taqqoslash orqali ular: suvning solishtirma sarfi, shu jum ladan birlik mahsulot miqdoriga nisbatan yangi suvning, oqova suvni tozalash uchun sarf b o ‘ladigan reagentlarning, elektr energiyasining va issiqlikning solishtirma sarfi, oqova suvni tozalash mobaynida tovar mahsulotning absolut miqdori, iqtisodiy ko'rsatkichlar, shu jum ladan: rentabellik, keltirilgan sarflar bo'yicha yillik iqtisodiy samara, jam g'arm a sig'imlari orqali baholanadi.
keltirish uchun ishlab chiqarishda hosil bo'lgan oqova suvlar doimo mexanik, kimyoviy, fizik-kimyoviy, biologik va termik, rekuperatsion va destruktiv usullari yordamida tozalanib sistemaga qaytarilib turiladi. Rekuperatsion usulda oqova suvdan ajratilgan moddalar qayta ishlanadi. Destruktiv usulda esa oqova suv tarkibidagi m oddalar oksidlash yoki qaytarish jarayonlari asosida parchalanadi va suvdan gaz yoki cho'km a holida ajratib olinadi. Tozalash usulini tanlash va uni texnologik jihatdan amalga oshirish quyidagi faktorlaiga bog'liq: 1) tozalanadigan suvga sanitar va texnologik talabga qarab; 157 www.ziyouz.com kutubxonasi 2) oqova suv miqdoriga; 3) korxonada tozalash jarayoni uchun bug4, yoqilg‘i, elek tr energiya, sorbentlam i, reagentlami bor-yo‘qligiga, hamda tozalash inshooti qurish uchun kerakli maydon bor-yo‘qligiga; 4) tozalash jarayonining samaradorligiga bog'liq bo‘ladi. Kimyo korxonalarining oqova suvlarini tozalash usullarini sinflanishi quyidagi 16.3-rasmda keltirilgan.
1. Yopiq suv tizimlarida suvni ishlatishning ahamiyati qanday? 2. Yopiq suv tizimlarida ishlatilayotgan suvga qaysi hollarda yangi suv qo'shiladi? 3. Tozalash usulini tanlash va uni texnologik jihatdan amalga oshirish qanday faktorlarga bog'liq? 4. Oqova suvlarni tozalash usullari qanday sinflanadi?
www.ziyouz.com kutubxonasi Oqova suvlar Suspenziyalangan va emulsiyalangan aralashmalardan tozalash ______________ 1 _L_
ErnTug in va erigan t ralashm aJirri i cnct atish va b a r t a r jf etish
www.ziyouz.com kutubxonasi 17-BOB. OQOVA SUVLARNI SUZIB YURUVCHI MODDALARDAN TOZALASH Sanoat va maishiy oqova suvlari eriydigan va erimaydigan muallaq moddalardan, qattiq va suyuq aralashmalardan iborat bo'lib, ular suv bilan dispers sistema hosil qiladi. Dispers sistemalarda zararli zarrachalaming o ‘lchamiga qarab, oqova suvlar 3 guruhga bo'linadi: 1) dag‘al dispersli sistemalar — zarra 0,1 mkm (suspenziya va emulsiyalar). 2) kolloidli sistemalar — zarra 0 ,lm k m — lnm . 3) haqiqiy eritmalar — zarra molekula yoki ion ko‘rinishida bo'ladi. M uallaq zarralam i oqova suvlardan ajratish uchun gidromexanik jarayonlar (davriy va uzluksiz), suzgichdan o'tkazish, tindirish (g ra v ita tsio n va m a rk a z d a n q o c h m a ), filtrla sh ja ra y o n la r i q o'llaniladi. U sullarni tan lash oqova suvdagi zarrach alam in g razm eri, fizik-kimyoviy xususiyatlari, m uallaq zarrachalam ing konsentratsiyasi, oqova suv sarfi va talab etilgan tozalash darajasiga qarab tanlanadi. Nazorat uchun savollar: 1. Dispers sistemalarda zararli zarrachalam ing o ‘lchamiga qarab oqova suvlar qanday guruhlarga bo'linadi? 2. Muallaq zarralam i oqova suvlardan ajratish uchun qanday jarayonlar qo'llaniladi? 3. Tozalash usullarini tanlash oqova suvdagi zarrachalar nimalariga qarab tanlanadi?
Korxonadan ajralayotgan oqova suvlar murakkab tarkibga ega bo'lib, uning tarkibida har xil jarayonlarda aralashgan m oddalar mavjud bo'ladi. Ushbu oqova suvlarni tozalash uchun aw al tarkibidagi yirik aralashmalar maxsus reshotka va setkalar (elaklar) yordamida ushlab qolinadi. Bunday moddalarga qog'oz, teri, yog'och, barglar, latta, jun, tola va shu kabi m oddalar kiradi. Chunki ular keyingi tozalash bosqichlarida quvur va kanallarda tiqilib qolishi mumkin. Reshotkalar quyidagicha tuzilgan bo'ladi (17.1 -rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi а) JLL И 17.1-rasm. Oqova suvni yirfk aralashmalardan tozalash qurilmasi: a) reshotkali ajratgich: 1-reshotka; 2-zanjir; 3-haskash (xas yig'uvchi); b) fraksiyalarga ajratuvchi: 1-korpus; 2-soplo; 3-setka (60—100 mkm). Reshotkadan olingan aralashmalar maydalanib qayta ishlashga yuboriladi (17.1a-rasm). Agar aralashmalar maydaroq bo‘lsa, unda elaklar (setkalar) qo'llaniladi. Bunda setkalar teshigi 0,5—1 mm bo'lib, ular barabanga yoki diskka o'matilishi mumkin. Ushlab qolingan mayda aralashmalar suv yordamida yuviladi. Bunday ushlagichlar tekstil, qog'oz sanoati va ten oshlash sanoatlarida keng qo'llaniladi (17.1 b-rasm). S hu n d an keyin oqova suvlar tin d irish g a, c h o 'k tirish g a yu b o rilad i. U shbu u su ld a suv tark ib id ag i d a g 'a l-d is p e rs aralashmalar suv tarkibidagi zarralarning o ‘z og'irlik kuchi ta ’sirida ch o 'k tirilad i. C h o 'k tirish jarayoni qum ushlagich, cho'ktirgich va tindirgich kabi inshootlar yordamida amalga oshiriladi. Odatda oqova suvlar tarkibida turli razmerdagi suzib yuruvchi zarralar uchraydi. C ho'kish jarayonida zarralarning xossasi
o'zgarishi va ular o'zaro birlashib qattiq birikm alar hosil qilishi mumkin. Oqova suvning xossasi tabiiykl toza suv xossasidan keskin farq qiladi. Bunday suvlarning qovushqoqligi va zichligi ham yuqori bo'ladi. Oqova suv tarkibida muallaq qattiq moddalar uchraganda ulaming qovushqoqligi va zichligi quyidagicha aniqlanadi: Ис =A>(1 + 2,5c0) Pc = P + P k ( \ ~ £) 161 www.ziyouz.com kutubxonasi g = Ve /(Ve + K ) bu yerda, Цс , Ци — oqova va toza suvning dinamik qovushqoqligi, Pa.c; c„- muallaq moddalaming hajmiy konsentratsiyasi, kg/m3; p , p k -to z a suvning va qattiq zarralaming zichligi; e — suyuq fazani hajmiy ulushi; V , Vk -oq ova suvdagi suyuq va qattiq fazaning hajmi. Tmdirgichlami hisoblashda asosiy pararaetr bu zarralami cho‘kish tezligidir( ). Ushbu ko‘rsatkich suv oqimining harakatiga (laminar, oraliq va turbulent rejim) qarab aniqlanadi.
tozalash bosqichida ishlatilib, bunda suv tarkibidagi 0,2-0,25 mm li mineral va oiganik aralashmalami ushlab qolish uchun qo‘Uaniladi. Qumushlagichlar gorizontal sig‘im (rezervuarlar) bo‘lib, yuzasi uchburchak yoki trapetsiya ko‘rinishida, chuqurligi 0,25—1 m atrofida bo‘ladL Ushbu inshootda suvning tezligi 0,3 m /s atrofida bo'lishi lozim. Cho‘kindilar rezervuarlaming konussimon qismida to'planib, u yerdan qayta ishlashga yuboriladi. Sutkasiga ushbu inshootdan 7000 m3 oqova suv o ‘tkaziladi. Qumushlagichlaming konstruksiyasi oqova suvning miqdori, muallaq moddalaming konsentratsiyasiga qarab tanlanadi. Ko‘pincha gorizontal qumushlagichlar ishlatiladi (17.2-rasm).
Tozalanadigan oqova suv chapdan o ‘ngga qarab harakatlanadi, cho‘kadigan qum esa kerakli mexanizm yordamida qabul bunkeri tomon yo‘naltiriladi. U yerdan esa tortish moslamasi yordamida so‘rib olinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi Gorizontal cho'ktirgichlar. Ushbu cho‘ktirgichlar to‘g‘riburchakli rezervuariar bo‘lib, ikki yoki undan ortiq bo‘limdan iborat bo'ladi. Suv bir tarafdan ikkinchi tarafga qarab harakatlanadi. Chuqurligi H = l,5 —4 m, uzunligi 8—12H (ya’ni 8.1,5—4 — 12—32m), eni 3—6 m. Sutkasiga ushbu inshootdan 15000 m3 oqova suv o'tib tozalanadi. Tozalash samarasi 60 %. Ushbu tindirgichda suv tarkibidagi har bir zarra suv oqimi bilan tezlikda to‘g‘riga va o ‘z og'irlik kuchi ta’sirida — pastga qarab yo'naladi. Shunday qilib, har bir zarra ushbu ikkita tezlikka ega bo'ladi. Tindirgichda cho'kishga zarraning harakat trayektoriyasi tindirgich uzunligi bo'yicha kesishgan zarragina ulgiradi. Suvning tindiigichdagi gorizontal harakat tezligi 0,01 m/sek deb qabul qilinadi. Tindirgichda tinish vaqti 1—3 soatni tashkil etadi. 17.3-rasm. Gorizontal tindirgich: 1-kirish lotogi(ariqchasi); 2-cho‘ktirish kamerasi; 3-chiqish lotogi; 4-chuqurcha (cho‘kma to'planadigan qismi). Sanoatda vertikal tindirgichlar ham qo'llaniladi (17.4-rasm). 17.4-rasm. Vertikal tindirgich: 1-markaziy quvur; 2-aylanma suv chiqarish ariqchasi; 3-tindirish qismi; 4-qaytargich; 5-quduqcha; 6-loy tortish moslamasi. 163 www.ziyouz.com kutubxonasi Tindiigich konus taglikli silindrik rezemiar bo‘lib, oqova suv markaziy quvur orqali beriladi. Tindiigichga berilgan suv pastdan yuqoriga qarab harakat qiladi va ariqcha orqali chiqarib yuboriladi. Bunda suv tarkibidagi zarralar o‘z og‘irlik kuchi ta’sirida pastga yo‘naladi. Cho'kish zonasining balandligi 4—5 m ni tashkil etadi. Vertikal tindiigichning samarasi gorizontal tindiigichga qaraganda 10—20% ga kamroq. Download 3.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|