M. N. Musayev sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi


Download 3.87 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/46
Sana12.12.2017
Hajmi3.87 Mb.
#22110
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   46

Ekstraksiya

Ekstraksiya jarayoni oqova suvda fenollar, yog'lar, oiganik kislotalar, 

metall ionlari uchraganda qo'llaniladi.  Ekstraksiya jarayoni iqtisodiy 

jihatdan  o ‘zini  oqlagandagina  qo‘llaniladi.  Agar  oqova  suvda 

ajratiladigan moddalar konsentratsiyasi  3 — 4  g/1  dan ko‘p bo‘lsa, 

ekstraksiya jarayoni adsorbsiyaga qaraganda ko‘proq qo‘l keladi. Agar 

ajratiladigan  m oddalar  konsentratsiyasi  1  g/1  dan  kam  bo‘lsa, 

ekstraksiya jarayoni alohida sharoitlarda qo‘llanilishi mumkin.

Ushbu jarayon 3  bosqich asosida olib boriladi:

1.  Oqova suvni ekstragent bilan intensiv aralashtirish: bunda  2 ta 

suyuq faza  hosil bo‘ladi,  ya’ni ekstragent va ekstragentni ajratilgan 

modda bilan qatlami,  hamda ekstragentni oqova suv bilan qatlami.

2. Ekstrakt va oqova suvni ajratish.

3.  Ekstragentnmg regeneratsiyasi.



Ekstragentlar quyidagi  talablarga javob berishi kerak:

1. Suvga qaraganda ajratiladigan moddani yaxshiroq eritishi kerak.

2.  Eritishni  selektiv olib borishi  kerak.

3. 0 ‘zi suvda erishi kerak emas.

4.  Suv zichligidan katta farq qilishi kerak.

5.  Diffiiziya koeffitsienti yuqori bo‘lishi kerak.

6. Regeneratsiya oson va arzon bo‘lishi kerak.

7.  Qaynash  temperaturasi  ajratiladigan  moddadan  farq  qilishi 

kerak.

8. Ajratiladigan modda bilan reaksiyaga kirishmasligi kerak.



9.  Zaharli,  portlovchi,  yonuvchan bo'lishi kerak emas.

Agar oqova suvda bir necha aralashmalar uchrasa,  unda birinchi 

galda zaharlirog‘i,  keyin qolganlari  ajratiladi.

Ekstragentni ekstraktdan ajratishning zarurligi uni yana qayta siklga 

qaytarishdan  iboratdir.  Regeneratsiya  jarayoni  boshqa  erituvchi 

yordamida yoki bug‘latish, distillatsiyalash, kimyoviy bug‘Iash hamda 

cho'ktirish  jarayonlari  asosida 

amalga  oshirilishi  m um kin.



187

www.ziyouz.com kutubxonasi



Ekstragentning  regeneratsiyasi asosan  oqova  suvda  uning  uchrashi 

maqsadga  muvofiq  emas,  bundan  tashqari  erituvchilaming  sarfmi 

kamaytirishdir.  Erituvchilaming to‘liq sarfi faqat uning oqova suvdagi 

konsentratsiyasi REChK dan past boMganda va narxi uncha yuqori 

bo‘lmaganda ruxsat beriladi.

Oqova  suvlami  ekstraksiya  usulida  tozalash  uchun  ko'pincha 

qaram a-qarshi  oqim dagi 

k o ‘p  bosqichli  uzluksiz  ishlovchi 

ekstraksion qurilmalar ishlatiladi.  Ushbu qurilmalar aralashtiigichlar 

va tindirgichlar batareyasidan  iborat bo‘ladi.

Ekstraksion  qurilmalar  sxemasi  quyidagicha:

Ushbu sxemada oqova suv va ekstragent qarama-qarshi oqimda 

beriladi.  Tozalash  jarayoni  oqova  suvni  va  ekstragentni  aw al 

aralashtirish,  keyin  tindirgichda  ajratishga  asosiangan.  Bunda 

tindiigichda ekstragent va ajratilgan modda yuqori qatlamda ajralib 

qoladi,  shuning  uchun  tindirgichning  yuqori  qismidan  olinadi. 

Tozalangan  suv esa tindirgichning pastki  qismidan olinadi.

F e n o lla rn i  a jra tis h   u c h u n   o d d iy   va  m u ra k k a b   e firla r 

qo‘llaniladi. 

O ddiy  efirlarga:  d ietil,  dibutil,  diizopropil 

efirlari;  murakkab  efirlarga:  etilatsetat,  n  —  am ilatsetat,  izo  — 

butilatsetat,  izo  —  am ilatsetat efirlari  kiradi.  N itro birikmalarni 

oqova  suvdan  ajratib  oladigan  ekstraksion  qurilm alar  ham 

ishlatiladi.  Bunday suvlar  1,5—2,2%  nitrobirikma va 0,25—0,5% 

erkin azot kislotasidan  iborat bo‘ladi.  N itro birikmalarni  benzol 

yordamida ekstraksiya qilib ajratib olinadi.  Bunda suv tarkibidagi 

a z o t  k is lo ta s i  b e n z o ln i  n itr o la y d i  va  n a tija d a   u n in g  

konsentratsiyasi  0,01—0,03%  ga  tushib  qoladi.  Ekstraksiya  ikki 

bosqichli  qurilm ada  olib  boriladi.  Ekstrakt  rektifikatsiyaga

SUV


18.14-rasm.  Ekstraksion  qurilma  sxemasi:

1,2,3-aralashtirgich;  r,2',3'-tindirgich.

188

www.ziyouz.com kutubxonasi



yuboriladi.  R ektifikatsiya  ja ra y o n id a n   keyin  ben zo l  qayta 

ekstraksiya jarayoniga  yuboriladi,  ajralgan  nitrom ahsulotlar esa 

qayta  ishlanib tayyor m ahsulotga aylantiriladi.

Suyuq ekstraksiya jarayoni  m etallarni oqova suvdan ajratishda 

ham   q o 'llan ilad i.  B unda  oqova  suvdan  ajratiladigan  m etallar 

avval  organik fazaga  o ‘tadi,  keyin  esa  reekstraksiya  (qaytadan 

ekstraksiya)  jaray o n i  natijasida  organik  fazadan  suv  eritm asi 

fazasiga  o 'tad i.  N atijada oqova suv m etallardan xalos etiladi va 

m etallarning konsentratsiyalanishi  oqibatida  ular rekuperatsiya 

qilinadi.  M etallarni  suv  fazasidan  organik  fazaga  o ‘tkazish 

uch  usul  yordam ida  am alga  oshiriladi:  1)  katio n   alm ashish 

e k stra k siy a si,  y a ’ni  su v d ag i  m e ta ll  k a tio n in i  e k stra g e n t 

kationiga  alm ashish;  2)  anionalm ashish  ekstraksiyasi,  y a’ni 

suvdagi  metall birikm ali anionni ekstragent anioniga almashish; 

3)  k o o rd in a tsio n   ek strak siy a,  b u n d a  ek strak siy alan ad ig an  

b ir i k m a   m o l e k u l a l a r i n i   y o k i  e k s t r a g e n t   io n i  b i l a n  

e k strak siy alan ad ig an   m etall  io n i(a to m i)n i  k o o rd in a tsiy a si 

natijasida hosil b o ‘ladi.

Rangli  va  nodir  m etallarni  oqova  suv  tarkibidan  ekstraksiya 

qilib  ajratib  olish  uchun  quyidagi  ekstragentlar  taklif etilgan.



Jadval

Metallarni  ajratib  olish  uchun 

qo‘llaniladigan  ekstragentlar

Ekstragent

Element la rning  davriy  sistemasl  guruhlari

I

II



III

r v


V

VI

VII



VIII

TBF


Au

Ca,  Sr, 

Ba,  Cd,

Hg

Sr,  V, 



Ga. 

In

Zr,



Hf

-

Se,



Те

-

Fe,  Pt- 



elementlar

Alkil-fosfor

kislotasi

Cu, 


Na,  Cs

Mg.  Ba


Sc,  V, 

La, 


In

Zr,


Hf

As,  Sb


Mo

-

Co,  Ni



Yog'  va  naften 

kislota] an

Cu,

Ag

Mg,  Ca, 



Zn,  Cd. 

Hg

Al.Ga



Pb

Bi

-



-

Fe.Ni


Piridinoksidlar, 

am in  oksid lan

Ag

Zn

-



Zr,

Hf

Nb,  Ta



Mo,W

-

Fe,  Co,  Ni,



Xloreks

Au

Zn



Ga,Ti

Ge

-



-

-

Pd



Aniinlar

Au

Be.  Zn, 



Cd

-

-



V

Mo,


WSe

Mn,


Re

Fe,  Co,  Ni.

Pt-

elementlar



189

www.ziyouz.com kutubxonasi



Nazorat  uchun  savollar:

1.  Ekstraksiya jarayoni oqova suvda qanday moddalar uchraganda 

qo‘llaniladi?

2.  Ekstraksiya jarayoni necha bosqichda olib boriladi?

3.  Ekstragentlaiga qanday talablar qo‘yiladi?

4.  Qanday ekstraksion qurilmalaming sxemasi mavjud?

5.  RangH va nodir metaliami oqova suv tarkibidan ekstraksiya qilib 

ajratib  olish  uchun  qanday  ekstragentlar  taklif etilgan?



Ion  almashish  usuli

Ion  almashish  usuli  oqova  suvda  m etallarning  —Zn,  Cr,  Cu, 

N i,  Pb,  Hq,  Cd,  V,  Mn  va  shu  kabi  m etallarning,  ham da 

mishyak,  fosfor,  sian  birikm alarining,  radioaktiv  m oddalam ing 

ionlari mavjud boMganda va ulami ajratib olish va zararsizlantirish 

lozim  boMganda  qo ‘llaniladi.  Ushbu  usul  suvda  qim m atbaho 

m etallar  mavjud  boMganda  ham  ulam i  ajratib  olishda  yaxshi 

samara beradi.

Ion almashish usuli qattiq faza bilan suv fazasi  o'rtasidagi  o ‘zaro 

ta’sir bo‘lib, bunda suvdagi ionlar qattiq moddadagi, ya’ni ionitdagi 

ionlar bilan  o‘rin almashadi.  Ionitlar suvda deyarli erimaydi. Qattiq 

moddalar — ionitlar ikki xil ko'rinishda bo‘ladi. Agar suvdagi musbat 

zaryadlangan  ionlar  bilan  almashsa,  ular  kationitlar, 

manfiy 


zaryadlangan  ionlar  bilan  almashsa  anionitlar  deb  ataladi.  Agar 

ionitlar ham  musbat,  ham  manfiy  ionlar bilan  almashsa,  unda  ular 



amfoter ionitlar deb ataladi.

Ionitlarning  yutuvchanllk  qobiliyati  ayirboshlash  hajmi  orqali 

xarakterlanadi,  ya’ni  ularning  birhk  massasi  yoki  birlik  hajmini 

ekvivalent ionlar soniga  almashadigan imkoniyati orqali aniqlanadi. 

Ayirboshlash hajmi to‘liq, statik va dinamik xillariga bo‘linadi. To‘liq 

hajm — bu ionitning birlik hajmini yoki birlik massasini yutiladigan 

modda bilan to ‘la to ‘yinishini bildiradi.  Statik hajm  — bu  mazkur 

ish  sharoitlarini  muvozanat  holatidagi  ionitning  ayirboshlash 

hajmidir.  Statik hajm odatda to ‘liq hajmdan kichik bo‘ladi.  Dinamik 

ayirboshlash  hajmi  —  bu  filtratsiya  sharoitida  ionitdan  ionlarni 

o‘tib ketgungacha bo‘lgan hajmidir.  Dinamik hajm statik hajmdan 

kichik bo‘ladi.



190

www.ziyouz.com kutubxonasi



Ionitlar  (kationit  va  anionit)  noorganik  va  organik  moddalar 

ko‘rinishida bo'lib,  tabiiy va sintetik xillariga bo‘linadi.  Noorganik 

tabiiy  ionitlarga  seolitlar,  loysimon  minerallar,  dala  shpati  va  turli 

slyudalar  kiradi.

Sintetik noorganik ionitlaiga silikagel, permutit, ba’zi metallaming 

qiyin eriydigan oksid va gidrooksidlari kiradi. Oiganik sintetik ionitlaiga 

ion almashish smolalari kiradi.

Ulaming yuzasi ancha g'ovaksimon bo'ladi.

Sintetik  ion  almashish  smolalari  yuqori  molekulali  organik 

birikm alar  bo ‘lib,  ulam ing  uglevodorod  radikali  fazoviy  setka 

ko‘rinishida  bo‘ladi  va  ularda  ion  almashish  funksional  gruppalari 

joylashgan bo‘ladi.  Bunda uglevodorod setkasi (karkasi) matritsa deb 

ataladi,  almashinadigan  ionlar esa  —  qarshl  ionlar  deyiladi.

H ar  qanday  qarshi  ion  anker  ionlar  bilan  bog'langan  bo‘ladi. 

Ionitnmg formulasi, qisqacha yozilishi quyidagicha bo'ladi: masalan, 

R-SOjH. 

Bunda: 


—  matritsa, 



—  qarshi  ion, 



S 0 3 

—  anker  ion. 

Kationitlarda ba’zan qarshi ionlar 

— emas, metall ionlari bo‘lishi 

ham  mumkin,  ya’ni  tuz  formasida,  xuddi  shunday  anionitlar ham 

o‘zida  qarshi  ion  sifatida 



OH 

emas,  balki  kislota  ionlarini  ushlashi 

mumkin.

Bir  xil  aktiv  guruhlam i  ushlagan  ionitlar  ko‘p  funksionalli 



ionitlar deb  ataladi,  turli  kimyoviy tabiatga  ega  bo'lgan  guruhlami 

ushlagan  ionitlar esa  polifunksional  ionitlar deb  ataladi.

Ionitlar suvda va havoda qizdirilsa strukturasi sal yemirilishi mumkin. 

Shuning  uchun  har  bir  ionit  uchun  ma’lum  bir  harorat  chegarasi 

bor. Odatda anionitlaming termik barqarorligi kationitlaming termik 

barqarorligiga qaraganda kamroq.

Io n itlar  suv  bilan  to ‘qnashganda  qisman  bo'kishi  mumkin 

(shishadi).  Bunda ulaming mikroporalari (kichik g‘ovaklari) 5—10 A0 

dan 40 A0 gacha oshishi mumkin.  Bunda  ionitlaming hajmi  1,5—3 

marta oshadi. Bo‘kish darajasi smolaning  tuzilishiga, qarshi ionlaming 

tabiatiga,  eritmaning  tarkibiga  bog'liq  bo‘ladi.  Bo‘kish  ionlaming 

selektivligiga, ulami to ‘la-to‘kis almashish tezligiga ta’sir ko‘rsatadi.

Ionitlar  kukun  (poroshok)  ko‘rinishda  razmeri  0,04—0,07  mm, 

granula (0,3—2 mm) hamda tolasimon material, plita va list ko'rmishida 

ishlab  chiqariladi.

191

www.ziyouz.com kutubxonasi



(kationit) 

R-SO,H  +  NaCl 

R S 0 3Na+HCl 

(anionit) 



R-OH  +  NaCl<-> RCl+NaOH 

Ion  almashish  qaytar jarayon  bo‘lib,  almashadigan  ionlar  turli 

kimyoviy potensialga ega bo‘lgan holda ekvivalent miqdorda almashadi. 

Almashish muvozanat  o'matilguncha davom etadi.

Ishlatilgan ionitlami regeneratsiya qilish mumkin.  Bunda kationitlar 

2—8%  li kislota  yordamida,  anionitlar 2—6%  li ishqor yordamida 

regeneratsiya qilinadi.  Hosil bo‘lgan regeneratsiya eritmalari (elyuat) 

kislota va ishqorlar bilan neytrailanadi va kerakli moddalar ulardan 

ajratiladi.  Elyuatlar tarkibida oqova suvdan ajratilgan konsentrlangan 

holdagi barcha arrionlar mavjud bo‘ladi.

Ion  almashish jarayonlari  davriy  va  uzluksiz  qurilmalarida  olib 

boriladi.

Yuvuvchi  suv 

- i -  


Oqova suv 

| rege^ ra tT 

lW

Ion  almashish jarayoni  quyidagicha boradi:  masalan,

Oqova suv

Tozalangan  suv

I

Yuvuvchi  suv 

regenerat

H .SO . kislotasi

Tozalangan

H .SO , kislotasi

Suv

suv


Suv

a)

1-filtr;  2-ejektot



b ) 

1-filtr,  2-regenerat  uchun  sig‘im



18.15-rasm.  Davriy  isblovchi  ion  almashish  qurilmasining  sxemasi:

a)  regeneratni  chiqarib  yuboruvchi  sxema;  b)  regeneratni  qisman 

qaytaruvchi  sxema.

Yuqorida  keltirilgan  sxemalarda  davriy  rejimda  ishlovchi  ion 

alm ashish  va  tozalash  qurilm asi  keltirilgan.  1  —  sxem ada 

regeneratsiya  eritmasi  (konsentrlangan  kislota  yoki  ishqor)  2  — 

ejektorga to‘xtovsiz suv bilan birgalikda berib turiladi.  Kislota va 

ishqorlarni  berish 

regeneratsion  eritm aning  kerakli  hajm i 

berilgandan so'ng to'xtatiladi.  Lekin suvni berish ionit yuvilguncha 

davom ettiriladi. Yuvuvchi suvlar va elyuat neytralizatsiyadan keyin 

kanalizatsiyaga tashlanadi.

2

192

www.ziyouz.com kutubxonasi



Keyingi sxemada regeneratsiya eritmasi (regenerat) aw al maxsus 

2  —  sig‘imda  tayyorlanadi.  Natijada  regeneratsiya  reagentining 

sarfi kamayadi,  chunki regeneratsiya eritmasi yuvuvchi suvlaming 

b irinchi  porsiyasidan  tayyorlanadi  (yuvuvchi  suv  tarkibida 

reagentning  konsentratsiyasi  yuqori  bo'ladi).

Yuqoridagi sxemada oqova suv apparat ichiga yuboriladi va ionit 

qatlami  orqali  o‘tadi.  Ion  almashish jarayoni  amalga  oshgandan 

keyin taqsimlovchi  moslama orqali  chiqarilib yuboriladi.  Shundan 

keyin  yuvuvchi  suv  apparatning  pastki  qismidan  berilib,  ionit 

yuviladi  va  uni  qayta  ionalmashish  xususiyatini  tiklash  uchun 

regeneratsiya  eritmasi  7  —  bakdan  8  —  nasos  yordamida  4  — 

taqsimlovchi moslama orqali yuboriladi.  Shunday qilib, apparatning 

ishlashi  quyidagi  bosqichlardan  iborat  bo'ladi:  1)  ionalmashish 

jarayoni;  2)  ishlatilgan  ionitni  mexanik  aralashmalardan  yuvib 

tozalash;  3)  t o ‘yingan  ionitning  regeneratsiyasi;  4)  ionitni 

regeneratsiya eritmasidan yuvib tozalash.



18.16-rasm.  Davriy  ishlovchi 

ionalmashish  qurflmasining 

sxemasi:

1-kolonna;  2-reshotka;  3-ionit 

qatlami;  4-6-taqsimlovchi 

moslamalar;  7-  regeneratsion 

eritma baki; 8-nasos.

Davriy  ishlovchi  ionalm ashish  qurilm alarining  kamchiligi: 

apparatlaming  hajmi  katta,  reagentlaming  sarfi  yuqori, jarayonni 

avtomatlashtirishning  murakkabligi.

O qova suv

Eritma

Rcgcncrasiya

e ritm a s i

www.ziyouz.com kutubxonasi



lonalmashish tozalash  jarayonini uzluksiz rejimga  o'tkazish uchun 

bir  nechta  parallel  ishlovchi  ionalmashish  apparatlarini  o‘matish 

lozim.  Bunda bitta liniyadagi apparatlar ishlab turgan paytda, qolgan 

apparatlarda  regeneratsiya jarayoni amalga oshiriladi.

Suvdagi  metall  ionlarini  ajratib  olish  ularning  suvdagi  kon­

sentratsiyasi,  pHi, suv minerahzatsiyasi,  hamda kalsiy va temir ion- 

larining mavjudligiga va ulaming  konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. 

Metallami rekuperatsiya qilish uchun kuchli kislotah H—formadagi 

va kuchsiz kislotali Na — formadagi kationitlar qo'llaniladi. Rux (sink) 

ionlari  H  —  formadagi  KU-2X8  kuchli  kislotali  sulfokationit 

yordamida  yoki  Na  —  formadagi  KB-4  karboksilli  kationitlari 

yordamida ajratib olinadi. Zn+2 ioni bo‘yicha KU-2 ning yutish hajmi 

2—3,  KB-4  ning  esa  5  mg-ekv/g  ni  tashkil  etadi.  Sulfokationitlar 

10%  li sulfat kislota yordamida,  karboksilli kationitlar 5%li  Na2S 0 4 

eritmasi yordamida regeneratsiya qilinadi.

Mis ionlari oqova suv tarkibidan pN  =   12—12,4 bo‘lganda KU—

1  kationiti  yordamida  ajratib  olinadi.  Bunda  sorbsiya  hajmi  1  litr 

shishgan  smolaga  nisbatan  37—50  g  ni  tashkil  etadi.  Uning 

regeneratsiyasi 5% li NS1 yordamida amalga oshiriladi.

Oddiy va  kompleks  sianidlar anionitlar yordamida ajratib olinadi. 

Sianidlar  — 

HCN 

kislotasining tuzlari bo‘lib toksik xususiyati yuqori. 

Ular oqova  suvda  oddiy  (CN )  va  kompleks 

M e(CN)n 

\ m-  ko'rirrishda 

uchraydi.  Bunda  Me  —  Cu,  Zn,  Cd,  Au,  Ag va  shu  kabi  kationlar, 

m-anionni  valentligi(-l,  -2,  -3)  n  —  sianid-ionni  soni  (2,  3,  4,  6) 

Oqova  suv  ishqoriy  m uhitda  b o ‘lsa,  undagi  sianidlar  tuz 

formasidagi  anionitlar  bilan,  neytral  va  kislotali  muhitdagi  oqova 

suvlardan  esa  gidrooksid  va  tuz  formasidagi  ionitlar  bilan  ushlab 

qolinadi.



R-Cl+OH  <-»R-O H +Cl 

R-C1+CN' <-> R-CN+C1'

R -C l+[M e(C N )Jm  <->m C l+R M e(C N)n

Gidroksil formadagi anionitlar bilan sianidlami yutilishi quyidagi 

tenglamalar asosida bo‘ladi:

R-O H +C N   <-»R -C N -+O H

m R-O H +[M e(C N)n|m <-»RM e(CN)n+mOH'

194

www.ziyouz.com kutubxonasi



Ushbu anionit 5—10% 

NaOH 

eritmasi bilan regeneratsiya qilinadi.

Oqova  suvdagi  fe n o lla r  OH  form adagi  a n io n itla r  yoki 

k a tio n itla r  bilan  ushlab  q o lin ad i.  Bunda  io n itla r  sifatid a 

sulfoko‘mir,  K U —1,  E D E —10P,  AV—17  m arkadagi  ionitlar 

q o ‘llaniladi.  Oqova  suvlarda  fenol  konsentratsiyasi  1  g/1  gacha 

bo‘lganda,  filtrlash tezligi  8 — 10  m /soat,  3  —  15 g/1 boMganda

2  —  3  m /soat  bo ‘ladi.  Regeneratsiya  4  —  10%  li  NaOH  ning 

suvli  yoki  suv-spirtli  aralashmasi  yordamida  amalga  oshiriladi. 

Eluatda  ajralgan  fenol  qayta  ishlashga  yuboriladi  (xomashyo 

sifatida).  Taklif etilgan ionitlarning  markalari quyidagi jadvalda 

keltirilgan.



Marka

Hajni.  m g/g

eritma

pHi

Statik

sharoiUanda

Dinamik sharoitlarda

o'tib

ketguncha

to'yinguncba

Sulfoko'mir

37-40 

92

90-100

-

KU-1

-

-

70-90

-

EDE-10P

54-55

120

54-68

8,5

AV-17

85-89

147

90-95

6-12

Nazorat  uchun  savollar:

1.  Ion almashish usuli oqova suvda qanday moddalar uchraganda 

qo‘llaniladi?

2.  Ion almashish  usuli qanday fazalar  o‘rtasidagi  o ‘zaro ta ’sir 

orqali  olib boriladi?

3.  Ionitlar nima,  ulaming  qanday  ko‘rinishlari  mavjud?

4.  Ionitlarning  yutuvchanlik  qobiliyati  qanday  Hajm  orqali 

xarakterlanadi?

5. Sintetik ion almashish smolalari nima, ulaming tuzilishi qanday?

6.  Ion almashish jarayonlari qanday qurilmalarda olib boriladi?



Elektrokimyoviy  usuliar

Oqova  suvlami  turli  erigan  va  disperslangan  aralashmalardan 

tozalash  uchun  anod  oksidlanish  va  katod  qaytarish  jarayonlari 

q o ‘llanilib,  ularga  elektrokoagulatsiya,  elektroflokulatsiya  va



195

www.ziyouz.com kutubxonasi



elektrodializ jarayonlari kiradi.  Ushbu barcha jarayonlar oqova suvdan 

elektrodlar ishtirokida doimiy elektr tokini  o'tkazish orqali amalga 

oshiriladi.  Elektrokimyoviy usullar yordamida oqova suvdan qimmatli 

mahsulotlarni  kimyoviy  reagentlar  ishlatmasdan  nisbatan  sodda 

avtomatlashtirilgan texnologik sxema asosida ajratib olish  mumkin. 

Bu usullarning asosiy kamchiligi elektr energiyasmmg katta sarfidir. 

Elektrokimyoviy usullar yordamida oqova suvni tozalash jarayonlarini 

uzluksiz va davriy rejimda olib borish mumkin.

Elektrokimyoviy  usullarning  sam aradorligi  qator  faktorlar 

orqali  baholanadi:  tokning  zichligi,  kuchlanishi,  kuchlanishni 

foydali ish koeffitsienti, tok bo'yicha chiqish va energiya bo‘yicha 

chiqish.  Tokning  zichligi  —  bu  tokni  elektrod  yuzasiga  nisbati 

b o ‘lib ,  o d a td a   A /m 2(A /s m 2,  A /d m 2)  la rd a   ifo d a la n a d i. 

E le k tro liz y o rn in g   k u c h la n ish i  e le k tro d   p o te n s ia lla rn in g  

ayirmasidan  kelib  chiqadi:

4   =  1.  " 

+  A

U.d + AUddia

bu  yerda,  <4,  vo  ■Ч—  anod  va  katod  polyarizatsiyaning  kattaliklari;  la  va  lk  — 

anod  va  katodning  muvozanat  potensiallari;  Д

U.el  va  AUddia

 — 

elektrolit  va 

diafragmada kuchlanishni pasayishi.

Elektrolitda (oqova suvda) kuchlanishni pasayishi Om qonuni orqali 

aniqlanadi:

AUel = i p S

bu yerda,  i  -oqova suvda tokning zichligi, A /sm 2;  solishtirma  qarshilik,  Om.sm; 

S

 -elektrodlar  orasidagi  masofa,  sm.

G az  pufakchalari  chiqa  boshlaganda,  elektrodlar  orasidagi

oqimning uzayishi hisobiga 

AUe, 

ning ko‘rsatkichi ko‘tariladi.  Bunda,

nisbatini  kuchlanishni  foydali  ishlatish  koeffitsienti  deb  ataladi.

Tok bo'yicha chiqish — nazariy kerak bo‘ladigan (Faradey qonuni 

asosida  aniqlanadi)  elektr tokining  amalda  ishlatilgan  elektr tokiga 

nisbati bo‘lib, foizlarda yoki birlik ulushlarida ifodalanadi.



Download 3.87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   46




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling