M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

2.1.1-jadval
Elektron biznes rivojlanishining asosiy bosqichlari

Bosqich	Sahna nomi va davri	Elektron biznesning asosiy natijalari
I	Kelib chiqishi (1960- 1970-yil)	Axborot hamjamiyatining asosiy tamoyillarining paydo bo‘lishi va shakllanishi. Kompyuter tarmog‘i- ning kontseptual asoslari ishlab chiqilgan va elektron ma’lumotlar almashinuvi andozasiga aylangan qoidalar ishlab chiqilgan
II	Texnologik yangiliklarni joriy etish (1970-1980-yil.)	Axborot tarmoqlari texnologiya- larini rivojlantirishga yordam be­radigan texnologik yangiliklarni joriy etish
III	Kirishish (1980-1990-yil.)	Zamonaviy Internet muhitini yarat­ish va amalga oshirish, elektron

		biznes va Internet-tijoratning kon- septual asoslarining paydo bo‘lishi, korxonalarda biznes va ishlab chi­qarish jarayonlarini rejalashtirish uchun avtomatlashtirilgan axborot tizimlaridan foydalanish
IV	Tarqatish (1990-2000)	Yangi global axborot muhitini yaratish, elektron to‘lov tizimlari, elektron pullar, Internet-banklarn- ing paydo bo‘lishi
V	Bozorni tuzatish (2000-yildan hozirgi kungacha)	Biznesning barcha sohalarida Internet texnologiyalarini ommaviy ravishda joriy etish va ular asosida biznesni amalga oshirishning an’­anaviy an’anaviy usullarini o‘z- gartirish

❖ O‘z-o‘zini tekshirish savollari

1. 
   Elektron tijorat boshlangich davrini tavsiflang.
   
2. 
   Elektron ma’lumotlar almashuvi(EDI) mohiyati nimada?
   
3. 
   Elektron raqamli imzo g‘oyasini kim yaratgan?
   
4. 
   S.W.I.F.T. nima degani?
   
5. 
   EDIFACT nima va u qachon paydo bo‘lgan?
   
6. 
   ARPAnet tarixi va uning roli haqida aytib bering .
   
7. 
   Global Internet rasman qachon ishga tushirilgan?
   
8. 
   Elektron biznesni rivojlantirishning asosiy bosqichlari nimalardan iborat?
   

2. 
   Biznes va elektron biznes tushunchalari
   

1. 
   Elektron biznes tushunchasi va ta’riflari
   

Biznes - bu bozor ishtirokchilarining kapitalni ishlatish- dan foydani (yoki boshqa daromad shakllari) olishga qaratilgan birgalikdagi faoliyati bilan bog‘liq munosabatlari.
Biznes - tashabbuskorlik asosidagi iqtisodiy faoliyat bo‘ib, daromad olish va o‘z biznesingizni rivojlantirishga maqsadlangan, tavakkalchilik va javobgarlik hisobiga o‘z mablag‘lari yoki qarz mablag‘lari hisobiga amalga oshiriladi.
Kapitalistik munosabatlar kabi biznes quyidagilar bilan tavsiflanadi:

• 
  muayyan biznesga investitsiya qilingan dastlabki kapi- talning mavjudligi;
  
• 
  boshlang‘ich kapitalga investitsiyalarning maqsadi - investitsiya qilingan kapital bo‘yicha foyda (daromad) olish;
  
• 
  bozorning boshqa ishtirokchilari bilan (boshlang‘ich kapital, keyingi kapital) kapitaldan foydalanish borasida muayyan munosabatlar o‘rnatish.
  

Jismoniy shaxslar biznesni amalga oshirishdagi iqtisodiy munosabatlar shu qadar murakkab va ko‘p qirraliki, ular ushbu faoliyat chegaralarini aniq belgilab bermaydilar. Shuning uchun tadbirkorlik faoliyati huquqiy tushuncha sifatida belgilanadi.
Biznes har doim inson faoliyatining huquqiy shakli bo‘lib, uni faqat qonun bilan belgilangan boshqaruv shakllaridan biri doirasida amalga oshirish mumkin.
Biznesning tuzilishi va subyektlari
Tadbirkorlik subyektlari (tadbirkorlar) bozorda o‘z hara- katlarini erkin amalga oshiradigan kapitalning yagona egalari - jis­moniy shaxslar, shuningdek, yuridik shaxs sifatida faoliyat yurita- yotgan korxonalarning egalari bo‘lishi mumkin.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakatlarda har yili yuz minglab odamlar shaxsiy kapitaliga tavakkal qilib, yangi korxon- alarni ochadilar.
Ko‘pincha "biznes" tushunchasi "tadbirkorlik" va "tijorat" tushunchalari bilan adashtirishadi.
Biznes - bu ishlab chiqarish sohasida daromad olish yoki boshqa shaxsiy manfaatlar keltirib chiqaradigan faoliyatning har qanday turi. Ammo iqtisodiy faoliyat moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish sohasida amalga oshirilishi mumkin. Shuning uchun biznesni tadbirkorlik (moddiy ishlab chiqarish sohasidagi iqti­sodiy faoliyat) va tijorat (nomoddiy sohadagi iqtisodiy faoli-
114
yat ) ga ajratish to‘g‘riroqdir . Tadbirkorlik faoliyati natijasi - moddiy tovarlar (tovarlar), tijorat - nomoddiy tovarlar (xiz­matlar).
Biznesni uchta asosiy shaklda amalga oshirish mumkin:

• 
  yakka tartibdagi yoki xususiy tadbirkorlik;
  
• 
  sheriklik;
  
• 
  korporatsiyalar (aktsiyadorlik jamiyati).