M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

2.4.2-rasm. Yagona axborot tarmog‘iga ega B2B elektron tijorat tizimi

• 
  Elektron birjalar. Ular kataloglarga qaraganda ancha mu­rakkab va amalda haqiqiy birjalarga o‘xshaydi. Ular asosan iste’mol tovarlari, masalan, don, qog‘oz, metall va boshqalar sav- dosi uchun ishlatiladi.
  
• 
  Elektron jamoa. Biznes bilan shug‘ullanish har doim ham hamma uchun tanish bo‘lgan savdo operatsiyalarini amalga oshirish bilan bog‘liq emas. Biznes sheriklar ishtirokini talab qi- lishi mumkin bo‘lgan ko‘plab boshqa sohalar mavjud. Masalan, turli xil tadqiqotlar, siyosiy lobbilar yoki fikr almashish. Internet kuchlar va qiziqishlarni birlashtirish uchun mukammal vositadir.
  

Bugungi kunda elektron tijoratdagi barcha bitimlarning katta qismi aynan shu modelga to‘g‘ri keladi; Ushbu sektorda tashkilotlar o‘rtasidagi munosabatlarning juda keng doirasi mavjud: tovarni ishlab chiqaruvchi uni o‘z yetkazib beruvchilari yoki sotuvchilar orqali sotishga harakat qiladi, ular esa o‘z navbat- ida dilerlar orqali ishlaydi.
Internetda B2B tizimlariga savdo maydonchalari, bir- jalar, kim oshdi savdolari va portallari kiradi. Internet asosiy maqsadi - B2B yechimlari - hamkor izlashni soddalashtirish, xulosa vabitim ijrosini ta’minlash
B2 C modeli (Business-to - Consumer, Biznesdan - Iste’molchiga)
B2C - bu o‘z mahsulotlarini boshqa korxonalarga emas, balki oxirgi iste’molchiga sotadigan klassik biznes. Aynan mana shunday ish sxemasi butun dunyoda eng ommaviy hisobla­nadi. B2C an’anaviy do‘kon bo‘lib, u yerda odamlar o‘z ehtiyoj- lari uchun mahsulot sotib oladilar. B2C - bu oxirgi iste’molchiga sotish .
B2C - iste’molchi uchun biznes, bugungi kunda elektron tijoratning eng mashhur shakli. Bunday holda, faoliyat oxirgi iste’molchiga to⁴g‘ridan-to⁴g‘ri sotishga qaratilgan.
B2C-sotuv - bu tijorat korxonaning chakana savdo biznesin- ing faoliyatini tasvirlash uchun ishlatiladigan atama. Bunday kom­paniyalar boshqa kompaniyalar uchun emas, balki ommaviy xari­dor uchun mo‘ljallangan maxsus texnologiyalardan foyda- lanadilar.
Iste’molchi bilan o‘zaro munosabatlarning bunday tizimi quyidagicha tavsiflanadi:

• 
  jismoniy shaxslar o‘z ehtiyojlari uchun mahsulot sotib oladilar;
  
• 
  iste’molchi mutaxassis emas;
  
• 
  sotib olish ko‘pincha hissiy holatda bo‘ladi;
  
• 
  qisqa savdo aylanishi;
  
• 
  o‘xshash yechimlar va marketing shablonlaridan foyda- lanish;
  
• 
  ommaviy savdo.
  

B2C dunyoning istalgan burchagidagi iste’molchilarga to­varlar va xizmatlarni yetkazib berishni osonlashtiradigan yangi savdo texnologiyasini yaratmoqda. B2C modelining afzalligidan biri savdo qilishda vositachilar minimal soni. Vositachilarni yo‘q qilish joylarda raqobatbardosh narxlarni belgilash va ularning oshishiga imkon beradi (vositachilarning foizi bundan mustasno), bu esa yuqori daromadga olib keladi.
Iste’molchilar uchun sotib olishda asosiy sabab assorti- mentdir. Bu qanchalik keng bo‘lsa, savdo shunchalik samaraliroq (misol sifatida, mijoz hayoti uchun zarur bo‘lgan hamma narsani sotib olishi mumkin bo‘lgan gipermarket).
Bundan tashqari, ulush ommaviy savdoga, ya’ni ko‘p sonli bitimlarga qo‘yiladi. Supermarketda kuniga minglab va o‘n minglab savdo-sotiq amalga oshiriladi. B2C bozorning ehtiyojlariga e’tibor qaratib, oqim ustida ishlaydi, shuning uchun ba’zi noyob va qimmat mahsulotlar kamdan kam sotiladi .
Klassik B2C sotish texnikasi B2B-dan juda farq qiladi (2.4.1-
2.4.2-jadvallar).
2.4.1-jadval
Farqlar savdo texnik B2C dan B2B

Qaror qabul qilish tezligi	Soatlar / kun	Oylar / yillar
Model	B2C	B2B
Qaror qabul qiluv- chilar soni	Faqat, 2 kishigacha	Jamoa asosda 2 kishidan ko‘proq
Qaror qabul qilishda hissiyotlarning roli	Yuqori	Kam
Murojaatlar soni	Katta	Yagona
Xaridorning roli	Minimal	Hal qiluvchi

Misol. Oziq-ovqat do‘konlari yoki ho‘jalik molar do‘konlari B2C toifasiga kiradi. Ular odamlar shaxsiy foydalanish uchun mo‘jallangan mahsulotlarni sotuvga qo‘yadi. Bu, uy yoki maishiy ehtiyoj mollarni sotish bilan shug‘ullanadigan internet- do‘konlarga tegishli.

B2C marketingidan B2B farqlari

	B2C	B2B
Mahsulot	Yakuniy	Oraliq
Narxi	Maxsus taklif, foydaliyligi	Iqtisodiy foyda
Mahsulot ishlab chi­qarishni rag‘batlan- tirish	Moda (trend)	Texnologiya
Motivatsiya	Shahsga yo‘naltirilgan	Jamoaga yo‘naltirilgan
Sotib olish to‘g‘- risida qaror	Tuyg‘ular	Mantiq
Savdo	Ulgurji	Maqsadli
Mahsulotni reklama qilish	Reklama	PR + shaxsiy savdo

B2C modeli amalga oshirish imkoniyatlari

1. 
   Web-vitrinalar - nisbatan arzon va mahsulotlar katalogini taqdim etadigan saytlar. Web-vitrinalar funksiyalariga mollarga buyurtma berish va to‘lov varaqani taqdim etish. Biroq, buyurtma- larni qayta ishlash bir kishi - savdo bo‘yicha menejer tomonidan amalga oshiriladi. Uning vazifalariga omborxona bilan aloqada bo‘lish, mol yetkazib berish, sotib olish to‘lovi, bozor tadqiqot, reklama va marketing faoliyatini oli borish, tahliliy ishlarni tashkil etish kiradi. Shunday qilib, sotuv jarayonini ichki biznes-jarayon- lari bilan birlashtirish menejer tomonidan eskicha yo‘l bilan amalga oshiriladi.
   
2. 
   Internet-do‘kon yordamida savdo-sotiqni olib boradigan tashkilot butun jarayonini nazorat olib bora oladi va operatsion xarajatlarini kamaytira oladi. Internet do‘konni bilan taqqoslaganda odatiy do‘konni yaratish qimmatroq, ammo to‘g‘ri tashkil qilingan holda, bu xarajatlar tezroq qoplanadi. Mijozlar talablari ilovalar server bilan qayta ishlanadi, keyin ma’lumotlar
   

bazasi va elektron to‘lov tizimi bilan bog‘lanadi.Texnik jihat­dan, Internet-do‘kon - bu web-vitrina va elektron savdo tizimin­ing (front - office и back - office) majmuasi. Ushbu tizim kiruvchi buyurtmalarni avtomatik ravishda qayta ishlashni amalga oshiradi (omborga zahira qilish, to‘lovlarni to‘lash va yetkazib berishni nazorat qilish va boshqalar).
Web-vitrinaga qaraganda Internet - do‘konda menejer faqat tizim ishini nazorat qiladi. Internet do‘kon avtomatik rejimida ish­lash mumkin.

3.