M s h. Nurmatova, s h. T. Xasanova, D. E. Azimova ustaxonada amaliy

M a k ta b g a c h a t a ’lim y o sh d a g i 
bolalarni mehnat tarbiyasida tejam ­
korlikka o ‘rgatish. Bolalarning m a k ­
t a b g a c h a t a ’lim m u a s s a s a l a r i d a g i
m e h n a t tarbiyasi oilaviy tarbiyadan aj- 
r a lm a g a n holda olib borilishi kerak. 
B olada m ehnatsevarlikni tarbiyalash- 
ning b a rc h a qulay sharoitlari m a k -
h a m o 'r g a tib b o rish im iz lozim . Bu
b o r a d a x o n a d o n l a r d a u c h r a y d i g a n t a s h l a n d i q a s h y o l a r d a n
f o y d a la n a m i z . H a r b ir t a s h l a n d i q a s h y o d a n b i r o r - b i r b u y u m
yasashni o'rgatsak, bolalarda ijodkorlik hissi ham shakllanib boradi. 
M a s a la n : suv i c h i m li k l a r i d a n b o 's h a g a n i d i s h la r d a n c h iro y li 
o 'y i n c h o q l a r yasash m u m k in . Svetofor, tim so h , ari, tulki o 'y i n -
c h oqlari h a m d a chiroyli q a la m d o n , g uidon yasash m u m k in , bu 
o 'y i n c h o q l a r n i yasashlari b o ra s id a b o la la r d a t e ja m k o rlik hissi 
shakllanadi. T ash lan d iq ashyo hisoblangan p a ypoq, kiyilm aydigan 
k o 'y la k la r n i le n t a s im o n qilib qirq ib , bir-b irig a u la n a d i, s o 'n g
k o p to k qilib o 'raladi.
Bu ipdan to'q ilg an a s h y o la r j u d a m u s ta h k a m b o 'lib , yuvilish 
va quritish ju d a oso n d ir. Y a n a eski pay p o q q a uyda ishlatilmay 
q olg an m ay d a sovun p a rc h a la rin i solib, ulardan y o stiq eh a tikilsa. 
o s h x o n a mebeli va m u z la tg ic h n i artish u c h u n q ulay m o c h a lk a
hosil bo'ladi.
Biz bolalarga tejam k o rlik n i o 'r g a tib b o ra r e k a n m iz , ularga 
y osh lig id a n o q b u y u m va m a te ria lla rn i isrof qilm aslikni h a r bir 
n arsani h a y o td a tejab ishlatishni uqtirish zarur. Q o g 'o z k a rto n va 
g a z la m a h a m d a tolali m a te r ia lla r ta y y o r m ahsulot b o 'lib . ulardan 
turli o 'y in c h o q l a r yasash m u m k in .
M a k ta b g a c h a t a ’lim m u as sasa s id a turli m ateria lla r bilan ish­
lashda, a w a l o , qaysi n a rsa d a n n im a la r yasash m u m kinligini rejalab 
olish kerak, s o 'n g turli o 'y i n c h o q l a r , erta k lar asosida k o 'rsa tm a li 
k o ‘rinishlarga boy personajlar yasash m um kin. Deylik, e m a n daraxti 
m evasi, p o 's tlo g 'i, n a ’m a ta k , 
c h i g 'a n o q la r , y o n g 'o q p o 's t l o g ‘i, 
q o v o q u ru g 'la ri, gul barglari va b o s h q a la r d a n m u ltfilm q a h r a -
m o n la rin i, « N in a c h i va c h u m o li» , « T o sh b aq a va ch a y o n » kabi
127

---

m a s a l l a r n i , e r ta k q a h r a m o n l a r i n i y a s a s h s a b o 'l a d i . M e h n a t
t o 'g a r a k la rid a b u n d a y m a q s a d u c h u n poxol, q am is h , g 'o 'z a c h a - 
n o q la ri h a m d a
plastilin, re z in a , s elo fa n , p o lie tile n len talari, 
p lyonkalar, gugurt qutich alari, g 'a lta k la r h a m d a pista p o 'c h o q la ri, 
d a n a k p o ‘cho q lari, k u n g a b o q a r o 'sim lig in in g kosachasi, tu x u m
p o 'c h o q la r i ishlatiladi.
T a s h la n d iq n arsa la rd a n h a m kerakli b u y u m la r, estetik zavq 
olsa b o 'la d ig a n narsalar yasalishi ular tarbiyasiga ijobiy t a ’sir etadi. 
O ilad a o ta - o n a l a r , b o lalar b o g 'c h a s id a tarbiyachi b o lalarn i a n a 
s h u n d a y ishlarni a m a l g a o s h irish i u c h u n u sh b u m a t e r ia lla rg a
e x t i y o t k o r o n a m u n o s a b a t d a b o 'l is h l ik n i , u la rd a n u n u m l i h a m
tejam k o rlik bilan foyda la na olishlikni uqtirib borishlari kerak. U lar 
v a sh n a b tu rg a n daraxt shoxlarini shart kesib yoki sindirib o lm aydi, 
da ra x tla rn i kuzatib, q u rig an , keraksiz shoxlarni kesib oladi. Kesib 
o l a y o t g a n d a o 's h a s h o x d a n n i m a yasasa b o 'la d i, c h a m a l a s h n i
o'rg a n a d i. Turli tabiat m ateriallarini to 'p la s h . saqlash, ishlov berish 
y o 'llarin i q o 'lla s h bolalarn i tabiat bilan o s h n o qiladi.
B u n d a y m a s h g ' u l o t l a r b o l a l a r n i n g ijo d iy q o b i 1 i y a tl a r i n i
o 'stirib g in a q olm av, ularni ijodkorlikka u n daydi, estetik hissiyotini 
shakllantiradi.
T urli tabiiy m ateria lla rg a ishlov berish, ulard a n n i m a la r yasay 
olishni tahlil qilish h a m d a ularga ishlov berish b o lalard a m ustaqil 
fikrlay olish qobiliyatini shakllan tirad i. Bir s o 'z bilan a y tg an d a , 
u l a r d a ijo d k o rlik q o b il iy a tin i o 's t i r a d i . O b ra z la r , p e r s o n a j la r , 
o 'y in c h o q la m i yaratishda konstruktorlikka bo'lgan mayl rivojlanadi. 
B olalarning turli tabiat m ateria lla ri bilan ishlashlari u lard a a lo h id a
qiziqish uyg'otadi, natijada loy, plastilin, daraxt shoxchalari. c h in o r 
u r u g 'l a r i , t u rli q u r i g a n b a r g la r . d a r a x t p o 's t l a r i , y e l i m l a r d a n
fo y d a la n ib q u s h l a r j o n i v o r l a r , erta k ish tirokchila rining shakllarini 
q iziqib yasaydilar. B u n d a u la r n i n g
t a s s a w u r l a r i
y a n g i-y a n g i 
p e rso n a jla r bilan boyiydi.
U l a r ishlash ja r a y o n i d a te x n ik xavfsizlik qoid alari, gigiyena- 
sanitariya holatlariga rioya qilibgina q o lm a y , te ja m k o rlik k a h a m
a l o h i d a e 't i b o r beradilar.
Bolalarga turli a s h y o la r d a n n a rsa la r yasashni rejalashtirishni 
o 'r g a t a r e k a n m iz , q a n d a y a s b o b la rn i ularga berish m u m k in lig i va 
a s b o b l a r n i t o ' g ' r i is h la tis h ( s i n d i r m a s l i k , b u z m a s l i k ) y o 'l l a r i
uqtirila d i, ish jo y in i to z a , tartibli saqlash t a ’kidlanadi.
O il a d a q iz la r tarb iy a sig a k o 'p r o q e ' t i b o r berilsa, k elgusida 
t e j a m k o r ta d b i r k o r uy bekasi b o 'lis h lik k a z a m in yaratiladi. Q iz-
128

---

la rn in g q o 'lig a k a tta la r n a z o r a t i d a igna berib, ip o 'tk a z is h g a , 
o d d iy t o ‘g ‘ri c h o k tikishga o 'r g a tila d i, o ‘ziga o d d iy g in a p e s h b a n d
tikib olib ish qilsa, kiy im in i asraydi. A kalari, u k a la r in in g eski, 
kiyilm aydigan j e m p e r ip larid an p a y p o q c h a la r t o ‘qib berilsa, yangi 
p a y p o q la r n in g yirtilish id an asralad i, p a y p o q puli tejalib, b o s h q a
n a r s a g a is h la tila d i. M a k t a b g a c h a k a tt a y o sh d a g i b o l a l a r n i n g
k a tta la r bilan b irgalikda ishlashlari a lo h id a a h a m iy a tg a egadir. 
M a s a l a n : b i r y o g ‘o c h n i n g o ' z i d a n m i t t i b e s h i k l a r , b o l a l a r
a ra v a c h a si, s u y a n g ‘ich lar, k ito b ja v o n i, kiyim ilgichlar, tax ta, 
o 'q lo v , kurak, keli, kuvi dastalari tayyorlashga bolalarni jalb qilish 
m u m k in . A lb atta b u n d a m illiy a n ’a n a g a , k o ‘h n a q a d riy a tla rg a
tayanilsa, b o la n i milliy r u h d a ta rb iy a la sh g a k atta hissa q o ‘shgan 
b o 'la m i z . T u rli m a te r ia lla r b ila n ishlash tu r i d a n ta sh q a r i te x n ik
m o d e lla s h , y a 'n i k o n s t r u k t o r l a r b ila n ishlash, q is h lo q x o ‘jalik 
m e h n a t i h a m d a o ‘z - o ‘z ig a x i z m a t t u rla ri b o rk i, b u m e h n a t
tu rlarin i bolalarga s in g d irish d a h a m tejam k o rlik k a a l o h id a e 't i b o r
b e r is h
k e ra k . M e h n a t m a s h g ‘u l o t l a r i d a t e x n i k m o d e l l a r — 
s a m o ly o t, p aro v o z , k e m a l a r h a q id a t u s h u n c h a berib b o rish bilan 
b irga sh u t e x n i k a l a r i n s o n m e h n a t i n i o s o n l a s h t i r g a n i h a q i d a
t o 'x t a l i b , a n a s h u t e x n i k a n i a s r a b , u z o q vaqt ish la tish b ila n
x a y o tim iz d a t e j a m k o rlik k a e r is h a y o tg a n im iz , h a y o tim iz fa ro v c n
b o 'l i b b o ra y o tg a n lig in i t u s h u n t ir a d i .