M s h. Nurmatova, s h. T. Xasanova, D. E. Azimova ustaxonada amaliy

M oki yordamida t o ‘p uchun t o ‘r t o ‘qish. Tolali m ateria lla rdan 
b o s h q a c h a u s u ld a — m a x s u s m o s l a m a va a s b o b y o r d a m i d a
b u y u m l a r t o 'q i s h m u m k i n . B u n d a y p a y t l a r d a m a t e r ia l faqat 
m a ’lum ta rtib d a to 'q ilib g in a q o lm a y , balki tugib h a m biriktiriladi. 
S h u n d a y qilgan t a q d i r d a b u y u m j i m j i m a d o r b o 'l a d i . M oki yoki 
ig n a va s h a b l o n ( s h a b l o n b u y u m d a g i h a l q a n i n g o ' l c h a m i n i
t o 'g 'r i l a b t u r a d i ) y o r d a m i d a j u d a x ilm a -x il b u y u m la r: t o ' p va 
b a sk e tb o l u c h u n t o 'r , u y - r o ‘z g ' o r xaltasi, baliq tu tis h u c h u n
t o ' r t o 'q i s h m u m k in . T o ' p u c h u n t o ' r t o 'q i s h g a t o 'x t a b o 'ta m i z .
Bu t o 'r n i to 'q is h u c h u n sutaj, ingich k a ipak ta sm a , iris, q o g 'o z d a n
f o y d a la n ish m u m k i n . M o k i va s h a b lo n ta y y o rla sh u n c h a qiyin 
e m a s . B u n in g u c h u n f a n e r yoki p l a s t m a s s a d a n yasalgan eski 
c h i z g 'i c h d a n fo y d a la n ish m u m k i n . M o k in i s im d a n h a m yasash 
m um k in .
S h a b l o n n i n g o ' l c h a m i m o k i n i n g o 'l c h a m i g a h a m d a b u y u m ­
dagi h a l q a n i n g o 'l c h a m i g a b o g 'liq . M o k i s h a b l o n d a n in g ichkaroq 
b o 'l i s h i lo z im . A g a r b u y u m g a 2 s m li u z u n lik d a g i h a l q a kerak 
b o 'l s a u h o l d a s h a b l o n n i n g e n i h a m 2 sm b o 'l i s h i kerak; t o ' p
u c h u n t o ' r t o ' q i s h d a a y n a n s h u n d a y s h a b l o n k e r a k . U y -
163

---

r o ' z g 'o r d a i s h la tila d ig a n se tk a t o 'q i s h d a esa , a n c h a in g i c h k a , 
12—13 m m li s h a b lo n yasash lo z im , c h u n k i bu y e rd a u z u n h a lq a
u n c h a l i k q u l a y b o 'l m a y d i . T o ' p u c h u n t o ‘r t o ‘q is h d a ip m o k i g a
o ‘r a la d i , ikki q a v a t i p d a n h a l q a q il ib , u n g a m o k i d a g i u c h i
b o g 'la n a d i. H a lq a n i m ixga yoki ilgakka ilib q o ‘yam iz. S h a b lo n n i
c h a p q o 'l i m i z b ila n s h u n d a y u s h l a s h i m iz k e ra k k i, b u n d a m o k i ­
dagi ip y u q o r i d a n o 't a d i g a n b o 'l s i n . M o k i o ' n g q o 'l d a tu r a d i .
M o k i n i s h a b l o n a t r o f i d a n a y l a n t i r i b h a l q a g a k i r i t a m i z va 
s h a b l o n g a ip n i t o r t a m i z .
C h a p q o 'l i m iz n i n g bosh b a r m o g 'i bilan ipni shab lo n g a bosib 
t u ra m iz , o 'n g q o 'l bilan esa c h a p g a , yuqoriga, o 'n g g a a y la n m a
harakat qilamiz. Yoy hosil bo'ladi. M oki bilan pastdan ikki chetdagi 
ipni ilib o la m iz (m oki ishlovchiga qaratilg a n b o 'la d i). H a lq a n i 
s h a b lo n qirrasiga q arab to rta m iz . S h u n d a n keyin c h a p q o 'ln in g
bosh b a r m o g 'in i s h a b lo n d a n o lam iz.
Ipni y a n a m o k i bilan s h a b lo n a t o r o f id a n a y lan tira m iz , m o k in i 
p a s t d a n h a lq a g a ila m iz , ipn i y u q o r i d a n s h a b lo n g a t o r t a m i z va 
c h a p q o 'l n i n g b a r m o g 'i bilan q isa m iz . C h a p g a , y u q o rig a , o 'n g g a
h a r a k a t qilib , yoy s h a k lid a g i h a l q a hosil q i la m iz , ikki c h e td a g i
ipni p a s t d a n ilib o l a m i z va tu g ib b o g 'l a y m i z . S h u n d a y qilib 
( t o 'p n i n g k a tta - k ic h ik lig ig a q a r a b ) 12—14 ta h a lq a hosil q ila m iz .
K e r a k l i m i q d o r d a g i h a l q a n i t o ' q i g a c h , u n i s h a b l o n d a n
chiqaram iz-da, birinchi va keyingi halqaning uchlarini tugib qo'yamiz. 
B uning u c h u n c h a p q o 'ln in g bosh va k o 'rsa tk ic h b arm oqla ri bilan 
tugun tugilgan jo y d a halqani ushlab tu ra m iz , mokidagi ipdan halqa 
hosil q ilam iz (chapga, yuqoriga, o 'n g g a h arakatni q aytaram iz) va 
tu g u n tugam iz. T o 'r n in g birinchi q atori tayyor.
Ik k in c h i q a to rg a o 't is h u c h u n m okid ag i ipni pastga — o 'n g d a g i 
y o k i c h a p d a g i e n g y a q i n h a l q a n i n g o ' r t a s i g a c h a t o r t a m i z ,
h a lq a n i n g o 'r ta s i n i b a r m o q l a r bilan u s h la b tu rib , m o k id a g i ip 
b ila n c h a p g a , y u q o rig a , o 'n g g a yoy s h a k lid a h a r a k a t qilib t u g u n
t u g a m iz ( m o k i h a lq a n in g o 'r t a s i d a n o 't a d i ) . Biz ik k in c h i q a t o r g a
o 't d i k . S h a b l o n n i hosil b o 'l g a n t u g u n tagiga q o 'y a m i z . M o k id a g i 
ip s h a b l o n u stid a t u r g a n ip b ila n ik k in c h i q a t o r n i t o 'q i s h d a h a r
b ir h a l q a n i m o k ig a ilib c h iq a m i z . T u g u n b o s h l a s h d a m o k i b ila n
h a l q a n i n g o 'r t a s i d a ikkiga b o 'l i n g a n ipn i ilib o la m iz va s h a b l o n
q irra s id a t u g u n b o g 'l a y m i z . T o ' p n i n g k a tta - k ic h ik lig ig a q a r a b ,
t o ' r q a t o r l a r i n i n g so n i t u r l i c h a b o 'li s h i m u m k i n . T o ‘r t o ' p n i
q o p l a g a c h , y a n a 2 —3 q a t o r t o 'q i s h , k ey in ipni uzish va oxirgi 
halqaga ikki m a r t a tugib b o g 'la s h kerak. B irinchi q atorda gi h a lq a n i
164

---

t o r t a m iz va ip bilan b o g 'la b c h iq a m iz . S h n u rn i oxirgi q a t o r n i n g
h a l q a s id a n o 't k a z ib , uchlarini b o g 'la y m iz . U t o 'p aylan a sid an
4 —5 sm u z u n bo'lishi kerak. T o ' r bir xil rangda yoki y o 'l - y o 'l
bo'lishi m u m k in . Agar biz y o ‘l - y o ‘l t o ' r to 'q is h n i xohlasak, b ir 
q a t o r d a n ik k in c h i q a to rg a o ‘t i s h d a ipni u z is h im iz va b o s h q a
rangdagi ipli m oki bilan ishni d a v o m ettirishim iz lozim.