M s h. Nurmatova, s h. T. Xasanova, D. E. Azimova ustaxonada amaliy

T o ‘qish qurollari bu — spitsa va ilgakdir. Spitsa — asosiy to 'q ish
quroli b o 'lib , unin g quyidagi turlari bor.
1. A y lan a troschali.
2. A ylana naychali.
3. T o 'g 'r i , ikki to m o n i uchli.
4. T o 'g 'r i , bir uchli.
Spitsalar — nik ellan g an , p o 'l a t , te m ir, a ly u m in , plastm assa va 
y o g 'o c h d a n yasalgan bo'ladi. Eng foydalanishga qulay spitsa p o 'lat- 
d a n yasalgan, ikki uch i uchli va b ir u chi uchli spitsadir. C h u n k i u 
m u s t a h k a m b o 'lib , y o g 'o c h va p lastm assa spitsalar kabi sinib k e t­
m aydi. H a r bir sp itsa n in g ra q a m i b o 'la d i. U spitsaning d iam etrin i 
bildiradi.
1. D ia m e tr i 1 m m li spitsa.
2. D ia m e tr i 4 m m li spitsa.
H a r b ir t o 'q i s h n i o 'r g a n u v c h i talaba ga h a r xil raqam li spitsalar 
berilishi kerak. C h u n k i h a r b ir spitsa o 'z o 'r n i d a ishlatiladi. Bu 
b u y u m n i n g sifatli c h iq is h ig a olib keladi.
Ilgak. Kalta [ 12— 15 sm va 30—40 s m ] , ingichka va y o 'g 'o n [ 1 -
6 m m ] ilgaklar bor. H a r xil ip la m i to 'q i s h d a h a r bir ipning o'z iga 
m o s ilgak ta n la n a d i. Ilgak ip d an ikki barav ar y o 'g 'o n bo'lishi kerak. 
Ilgak p o 'la t, alyum in, plasm assa, m is va te m ird a n yasalgan b o 'ladi.
168

---

T O ‘Q I S H T E X N O L O G I Y A S I
B u y u m n i q o 'l d a t o ‘qish u c h u n spitsa yoki ilgak kerak b o 'lad i. 
B uyum ni junli, ju n aralash, ipak, paxta, quyon v a e c h k i yunglaridan 
yigirilgan ip va h o k az o ip lard a n to 'q i s h m u m k in . T o 'q ila d ig a n
b u y u m g a shakl berish u c h u n a n d o z a g a m u v o fiq yoki hisobga 
yarasha shu h alq ala r soni ko'paytiriladi.
Ilgak yordamida to ‘qish. Ilgak y o rd a m id a to 'q is h q o 'l m e h n a ti 
tu rla rid a n biridir. T o 'q i s h n i n g asosiy turlari — s h n u r c h a , ustam ali 
zanjir, u stam asiz zanjir to 'q is h bilan tanishib olgach, n a m u n a g a
yoki rasm ga q arab ju d a xilm a-xil b u y u m la r to 'q i s h m u m k in . Ilgak 
bilan j u n , odd iy ip va ip a k d a n h a r xil b u y u m la r to 'q is a b o 'la d i. 
Asosiy asbob - m eta lld a n , y o g 'o c h d a n , p lastm assadan, suyak d a n
yasalgan ilgakdir. Ilgaklar: 2 d a n to 6 g a c h a ra q a m li b o 'l a d i. 
llgakning ra q am i un in g y o 'g 'o n lig ig a va ish bajaradigan (to 'q iy -
d i g a n ) q i s m in i n g c h u q u r lig ig a b o g 'liq . Ilgak i p n i n g y o ' g ' o n -
ingichkaligiga va naviga q arab tanlanadi. Ip ilgakning ish bajaradigan 
q ism in in g chuqurligi (ilgagi)dan b ir yarim -ikki b a r o b a r y o 'g 'o n
b o 'lish i kerak.
T o 'q i s h p a y tid a ilgakni o 'n g q o 'l n i n g b o sh va k o 'r s a t k ic h
b a r m o g 'i bilan ushlash va un i o 'r t a b a r m o q bilan ishga solib turish 
kerak. Ilgakda to 'q ilg a n b u y u m l a r h alq a n in g shakli va o 'l c h a m i g a
q a r a b h a r xil b o 'lad i. B u y u m n in g tekis to'qilishi u c h u n ipni bir 
tekis tortib tu rish, h alq an i b o g 'la s h , ularning soni va shakliga 
rioya qilib turish kerak. A g a r h a lq a n in g o 'l c h a m i va shakliga rioya 
q ilin m a sa , h a lq a la r sa n a b to 'q i lm a s a , b u y u m n i n g k o 'r in is h i va 
shakli buziladi. T o ' r t o 'q i s h n i n g asosiy turlari ustid a to 'x ta l i b
o 't a m i z . Bular bilan t a la b a la r ta n ishishi lozim.
B irinchi halq a - t o 'q i s h bu h a lq a d a n b o shlanadi. Ilgak o 'n g
q o 'l d a b o 'la d i. Ip u ch in i h a lq a qilib buklab, c h a p q o 'ln in g bosh 
va ko'rsatkich barm o g 'i bilan ushlab turish kerak. H alqaga ilgakning 
uchini suqib va kalavadagi ipni ilib, halqa orasidan tortib chiqariladi. 
S o 'n g r a ip y a n a ilgak bilan ilib o linadi va hosil b o 'l g a n yangi 
h a lq a o ra s id a n tortib c h iq arila d i. Ip n in g u c h i to rtiladi va 1 sm
q o ldirib u c h i qirqib ta s h la n a d i.
H a v o halqasi — k alava dan ilgak u chi bilan ipni ilib h a lq a hosil 
qilishdir, b u n d a ilgakning o 'z id a birinchi halqani hosil qilib olam iz. 
H a v o h a lqasining b ir n e c h ta si z a n jir yoki s h n u r hosil qiladi. S h n u r
h ar q a n d a y t o 'm i n g asosi hisoblanadi. H a v o halqasining soni b u yum
o 'l c h a m i g a yoki ra s m d a g i h a l q a s o n ig a b o g 'liq b o 'l a d i . H a v o
169

---

halqasini to 'q i s h d a u la rn in g o ‘lc h a m la ri b ir xil b o ‘lishiga e ’t ib o r 
berish kerak.