M. S. Nishonov Namdu "Pedagogika nazariyasi va tarixi" kafedrasi dotsenti, p f. n

Gerantalogiya asoslari

Gerontologiya (yun. geron, gerontos — keksa, qari va logos-fan, ta’limot) —tirik organizmlar, jumladan, odamning qarish jarayonini oʻrganadigan fan; tibbiyot va biologik fanlarning bir boʻlimi hisoblanadi. Ijtimoiy gerontologiya-aholi sonining demografik va ijtimoiy-iqtisodiy muammolarini hal qilish uchun mo'ljallangan ijtimoiy intizom. Bizning asrning so'nggi 50 yillari davomida global miqyosda aholining keksayish jarayoni bunday tezkorlik va izchillik bilan rivojlanib bormoqda, chunki uning ahamiyatini e'tiborsiz qoldirish har qanday davlatning ijtimoiy siyosati uchun salbiy oqibatlarga olib keladi. Bugungi kunda keksa va keksa odamlar uchinchi o'rinni egallashdi Ularning aksariyati o'zlarini qiziqtirgan: jamiyatning qaysi sohalariga qarish jarayoni ta'sir qiladi, ijtimoiy rivojlanish oqibatlari qanday bo'ladi? Avvalo, ular ko'p qirrali xususiyatga ega bo'lib, jamiyatning ijtimoiy rivojlanishi bilan bog'liq barcha jarayonlarga ta'sir ko'rsatishi aniq.
Dunyo aholisining demografik tuzilishidagi tub o'zgarishlar, ya'ni "demografik piramidani kesish" jarayoni, o'n yildan ortiq vaqtdan beri jahon jamiyatining tashvishlari. Qarish muammosi 80-larning boshidan buyon BMTning xalqaro tashkilotlari va agentliklarini alohida ko'rib chiqish mavzusi. Evropada, 70-lardan boshlab, deyarli hech kim jamiyatning keksayishining jiddiy ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlariga shubha qilmaydi. Ko'pgina ilmiy simpoziumlarda, matbuotda, siyosiy bayonotlarda bu jarayon ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hodisa sifatida qaraladi. Ko'pincha bu jarayon ijtimoiy rivojlanish, farovonlik, ijtimoiy farovonlik, avlodlar o'rtasidagi normal aloqalar, innovatsiyalar va texnologik rivojlanish uchun tahdid sifatida qabul qilinadi. Shu munosabat bilan, BMTning 1999 yilini keksalik yili deb e'lon qilish to'g'risidagi qarori dolzarbdir.
2001da dunyo aholisi 6,2 milliard kishiga yetdi va har o'ninchi tuproqning yoshi 60 va undan yuqori bo'ldi. BMTning 2025 yilga mo'ljallangan uzoq muddatli prognozlariga ko'ra, dunyo aholisi 1950 yilga nisbatan uch barobar, keksalar soni esa 6 barobar, keksalar soni esa (80 yoshdan katta) 10 barobar ortadi.
Jamiyatning qarishi oqibatlari ko'plab mutaxassislar va jamoat arboblari — olimlar, amaliyotchilar, siyosatchilar, iqtisodchilar, sotsiologlar tomonidan o'rganiladi... bu juda mantiqiy ko'rinadi, bu to'g'ri emas. Buning uchun o'lim darajasi asosan eng kichik yosh guruhlarida kamayadi va o'rtacha umr ko'rish davomiyligi o'rta va katta yosh guruhlarida o'lim darajasining pasayishi holatidan ko'ra ko'proq omil bo'ladi. Agar bir vaqtning o'zida boshqa omil ta'sir ko'rsatmasa, aholi tarkibida o'limning bunday o'zgarishi natijasida bolalar, yoshlar, ishlab chiqarish yoshidagi odamlarning ulushi ortadi, yoshi kattalarning ulushi kamayadi va demografik qarilik omilining ahamiyati kamayadi.