M. S. Tulayev
Download 1.52 Mb. Pdf ko'rish
|
IqtTahlilAudit Kaf 03 Мутахассисликка кириш
|
2. Buxgalteriya hisobining xalqaro standarti (BHXS). Xalqaro audit standartlari Asosiy sifat xususiyatlari o‘rinlilik va ishonchli taqdim etishlardir. O’rinlilik. O’rinli moliyaviy axborot foydalanuvchilar qabul qiladigan qarorlarni o‘zgartirish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Hatto ba’zi foydalanuvchilar undan foydalanmaslikka qaror qilgan yoki ushbu axborot ularga boshqa manbalardan ma’lum bo‘lgan holatlarda ham axborot qarorlarni o‘zgartirish qobiliyatiga ega bo‘lishi mumkin. Moliyaviy axborot agar u bashorat qilish, tasdiqlash yoki ikkalasi uchun ham ahamiyatga ega bo‘lsa, u qarorlarni o‘zgartirish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Moliyaviy axborot, agar undan foydalanuvchilar kelgusidagi natijalarni oldindan aytish uchun qo‘llaniladigan jarayonlarda dastlabki ma’lumotlar sifatida 8 Moliyaviy hisobotning xalqaro standarti 96 ishlatilishi mumkin bo‘lsa, u bashorat qilish uchun ahamiyatga ega bo‘ladi. Bashorat qilish uchun ahamiyatga ega bo‘lish uchun moliyaviy axborot bashorat yoki prognoz bo‘lishi shart emas. Bashorat qilish ahamiyatiga ega bo‘lgan moliyaviy axborotni foydalanuvchilar o‘zlarining bashoratlarini amalga oshirishda ishlatadi. Moliyaviy axborot agar u oldingi qilingan baholashlar haqida ma’lumot bersa (ularni tasdiqlasa yoki o‘zgartirsa), u tasdiqlash uchun ahamiyatga ega bo‘ladi. Muhimlik. Axborot, agar uning tushirib qoldirilishi yoki buzib ko‘rsatilishi ma’lum hisobot beruvchi tadbirkorlik subyekti to‘g‘risidagi moliyaviy axborot asosida foydalanuvchilar tomonidan qabul qilinadigan qarorlarga ta’sir qilishi mumkin bo‘lsa, u muhim deb hisoblanadi. Boshqacha aytganda, muhimlik, alohida tadbirkorlik subyektining moliyaviy hisoboti doirasidagi axborotga tegishli bo‘lgan moddalarning mohiyati va kattaligi yoki ikkalasiga ham asoslangan, tadbirkorlik subyektiga xos bo‘lgan o‘rinlilikning bitta jihatidir. Shunday ekan, Kengash muhimlikning yagona miqdoriy me’yorini belgila olmaydi yoki alohida vaziyatda nima muhim bo‘lishi mumkinligini oldindan aniqlay olmaydi. Moliyaviy hisobotlar iqtisodiy hodisalarni so‘z va sonlarda ifodalaydi. Foydali bo‘lishi uchun, moliyaviy axborot nafaqat o‘rinli hodisani taqdim etishi kerak, balki u taqdim etishni maqsad qilib qo‘ygan hodisani ishonchli taqdim etishi ham kerak. Mutlaqo ishonchli taqdimot uchun biror narsani tavsiflaydigan ma’lumot uchta xususiyatga ega bo‘lishi kerak. U to‘liq, betaraf va xatolikdan xolis bo‘ladi. Shubhasiz, mukammallik kamdan-kam uchraydi, agarda umuman unga erishib bo‘lsa. Kengashning maqsadi ushbu xususiyatlarga erishishni mumkin bo‘lgan darajada maksimallashtirishdir. To‘liq tavsif, foydalanuvchi tavsiflanayotgan hodisani tushunishi uchun zarur bo‘lgan barcha ma’lumotni o‘z ichiga oladi, shu jumladan barcha zarur ta’riflar va izohlarni. Masalan, aktivlar guruhining to‘liq tavsifi, kamida, guruhdagi aktivlar mohiyatining tavsifini, guruhdagi barcha aktivlarning sondagi ifodasini, va ushbu sondagi ifoda nimani (masalan, boshlangich qiymatni, tuzatilgan qiymatni yoki haqqoniy qiymatni) bildirishi to‘g‘risidagi ma’lumotni o‘z ichiga olgan bo‘lar edi. 97 Ba’zi moddalar bo‘yicha to‘liq tavsif ushbu moddalarning sifati va mohiyatiga tegishli bo‘lgan ahamiyatli faktlar, ularning sifati va mohiyatiga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan omillar va jihatlar hamda ularning sondagi ifodasini aniqlash uchun qo‘llaniladigan jarayon to‘g‘risida tushuntirishlarni ham talab etishi mumkin. Ishonchli taqdim etish barcha jihatdan aniq yoki to‘g‘ri degani emas. Xatolikdan xolis degani hodisani aks ettirishda xatolarga yoki tushirib qoldirishga yo‘l qo‘yilmaganligi, va taqdim qilinadigan axborotni tayyorlash uchun ishlatiladigan jarayon ushbu jarayonda xatolikka yo‘l qo‘ymasdan tanlangani va qo‘llanilganligini bildiradi. Ushbu ma’noda, xatolikdan xolis degan barcha jihatdan mutlaqo aniq yoki to‘g‘ri ekanligini anglatmaydi. Masalan, ko‘zatilmaydigan narxyoki qiymatning tahminan baholanishi to‘g‘risida aniq yoki noaniq deb bo‘lmaydi. Ammo, ushbu baholashning taqdim qilinishi ishonchli bo‘lishi mumkin, agar ko‘rsatilgan summa baholash deb aniq va ravshan tavsiflangan bo‘lsa, baholash usulining mohiyati va cheklovlari tushuntirilgan bo‘lsa, hamda baholash uchun tegishli usulni tanlash va qo‘llashda xatolikka yo‘l qo‘yilmagan bo‘lsa. Ishonchli taqdim etish, o‘z-o‘zidan, hamma vaqt ham foydali axborot berilishiga olib kelmaydi. Axborot foydali bo‘lishi uchun u o‘rinli bo‘lishi hamda ishonchli taqdim etilishi kerak. O’rinli bo‘lmagan hodisani ishonchli taqdim etish ham, o‘rinli hodisani ishonchsiz taqdim etish ham foydalanuvchilar tomonidan to‘g‘ri qarorlar qabul qilinishiga yordam bermaydi. Asosiy sifat xususiyatlarini qo‘llash uchun eng samarali va natijali jarayon bo‘lib, odatda, quyidagilar xizmat qiladi (ushbu misolda e’tiborga olinmagan axborot foydaliligini oshiradigan xususiyatlar va xarajatlar nuqtai nazaridan cheklovning ta’sirini hisobga olish sharti bilan). Birinchidan, hisobot beruvchi tadbirkorlik subyektining moliyaviy axborotidan foydalanuvchilar uchun foydali bo‘lish ehtimoliga ega bo‘lgan iqtisodiy hodisani aniqlash kerak. Ikkinchidan, ushbu hodisa to‘g‘risida eng o‘rinli bo‘ladigan axborot turini, agar u mavjud bo‘lsa va ishonchli taqdim etilishi mumkin bo‘lsa, aniqlash kerak. Uchinchidan, bunday 98 axborot avjudligini va ishonchli taqdim etilishi mumkinligini aniqlash kerak. Agar shunday axborot mavjud bo‘lsa va ishonchli taqdim etilishi mumkin bo‘lsa, asosiy sifat xususiyatlari talablariga rioya etishjarayoni shu nuqtada to‘xtaydi. Aks holda, ushbu jarayon navbatdagi eng o‘rinli axborot turiga nisbatan yana takrorlanadi. Qiyoslanuvchanlik, tekshiruvchanlik, o‘z vaqtida taqdim etish va tushunarlilik o‘rinli va ishonchli taqdim etilgan axborotning foydaliligini oshiradigan sifat xususiyatlaridir. Foydalilikni oshiradigan sifat xususiyatlari hodisani tavsiflash uchun ikkita usuldan, agarda ikkalasi ham teng ravishda o‘rinli va ishonchli taqdim etishni ta’minlaydigan deb hisoblansa, qaysi biri qo‘llanilishi kerakligini aniqlashda yordam berishi mumkin. Download 1.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|